Бәла аяк астында
Таң атарга ерак калмаган икән. Өйгә кайтып авып, бер-ике сәгать черем иттемме- юкмы, инде торырга да вакыт җиткән. Бер стакан каты кайнар чәй эчтем дә эшкә ашыктым. Озак та үтмәде, кизү милиционер «сезгә килгәннәр» дип телефоннан хәбәр итте. Килүче Галихан шофёры булып чыкты. Баксаң, «тегендә» сумка югалу зур күңелсезлек тудырган, бассейн диварындагы сүрәттәгеләр терелеп, Галиханның якасыннан бөтереп алганнар, мөгезле туташның долларлары тулмый, имеш... — Мин алмадым, — дип мыгырдандым. — Алгансыз. Сез бит уйнап кайткансыз. Әнә сезне кайтарган шофёр кабинада утыра. Ул шулай ди. Мин машина ягына күз ташлыйм һәм кичәге танышым, оялчан гына елмаеп, миңа кул болгый. — Әйе, уйнадым бугай шул... Аһ, юлда туктап һавага да чыгылды бугай... Шунда төштеләр микәнни? Бик күпме? Минем эч «жу» итеп куя. Инәңне корт чаккыры, бу бит йөз мең доллар дияргә дә күп сорамас — Шактый. Безнең акча белән утыз мең чамасы. Хуҗаның кесәсендә унбиш мең бар иде, калганын үзе түләсен дип, сезгә озатты. — Чак кына сабыр ит. Йөгерә-атлый бүлегебез коридоры буйлап алга омтылам. Ишекләрне йолыккалыйм. Тәк, юл хәрәкәтендә тәртип саклаучылар урында түгел, каядыр китеп олакканнар. Аптырагач, тикшерүчегә барып егылам. — Бөтен өмет синдә, дим. — Миндә каян акча булсын? — ди бу. — Хет каян тап. — Тентү вакытында протокол белән алган бакслар сейфта ята, арада чыннары да бар. Шуларны алып бирсәм генә инде. — Эшеңнең срогы кайчан чыга? — Ике ай бар. — Бир. Чыны кирәк. Получка алуга түлим. — Сез бик дулкынлангансыз, башыгыз да чатный бугай, менә монда участковый Зөфәр алып кайткан үлән тамырлары салып эшкәртелгән көмешкә бар, каплагыз берәр стакан булса да. Мин акыллы киңәшкә колак салам. Аннары банкнотларны алып чыгып шофёрга тапшырам... Ул иренмичә, кат-кат санап кабул итә. Күрәсең, аның алдында ышанычым мәңгегә югалган. Ләкин бу мине әллә ни борчымый. Соңгы хат Баштан үткән әлеге хәлләр мине тәмам чыгырдан чыгарды. Хәер, яшәү маятник сымак инде ул: әле чөя, әле түбәнгә томырыла. Стаж тулуга пенсиягә аткардылар. Галиханга барып эшләргә ният бар иде... Өлгермәдем... Кемнәрдер башына җиткән... Яман хәбәр тиз йөри, диләр, көнендә иреште. Аннары, өч-дүрт көн узгач хаты килде. Теге дөньядан язган сыман тоелды... Күрәсең хат кайдадыр тоткарланган, почта эшендә андый хәлләр булгалый бит... Сәлам, Зәет туган! Сиңа бу хатны Галихан яза. Сәлам шулай ук хәләл җефетеңә, балаларыңа. Сәлам соңында язылачак сүзләргә күчәм. Бизнес — минем өчен сәнгатьнең бер төре булды. Баштарак дәү агайлар, безнең хозурда әниләре чели алып кайтканны зарыккан кош балалары кебек кайнаша иде. Гарәп илләренә чыкканда бүләккә минем ханзәкәдән Златоуст осталарыннан эшләткән зиннәтле кылычларны алып киткәләделәр. Ваграклар, авызларына берәр айны җим салырга онытсаң, үзара, әллә сиңа да китермәде, миңа да тамызмады бит ул бу юлы — ди-ди, сукранышырга, юлга киртә-корта торгызырга керешерләр иде, рәхмәт яугырлары... Инде бар да үзгәрде, уңышлы бизнесың бар икән, өлешкә керәләр, аннары тулаем тартып алулары да ерак йөрми. Ваграклар да азды, китергәнеңне кулың белән бергә йолкып алырга әзерләр... Соңгы вакытта төрлесен уйлыйм. Әгәр минем белән бер-бер хәл булса, казына күрмә. Үзең дә тотынма, дусларыңны да алгысытма. Җеп очы ерак, ул чәрексез һәм кайда кирәк шунда өзеләчәк.. Тәтегә басучыны табудан мәгънә дә бәләкәй — үзең беләсең, ул бер чара гына, аңа эш бирүчесе һәм корбаны кемлеген белү ни пычагыма... Ә менә гаделлек эзләгән атлы актарыну, тәфтишләү барышында гел кирәкмәгән мәгълүматлар табып, булмаганнарын да өстәп кайбер «дуслар» минем хакта гайбәт куертулары бик мөмкин. Халык күңелендә матур булып каласы килә һәм моңа хакым бераз бар дип өметләнәм. Хәтерлисеңме, син әйткән идең, безнең хезмәт, эш урыннарыннан явыз ният белән файдаланучыларга һәм спекулянтларга каршы көрәш алар җиңде, шуңа күрә иң элек БХСС ны бетерделәр, дип. Ә мин, юк, социалистик милек бетте, шуңа хезмәтегез табигый рәвештә төкәнде, ирек җиңде, аның нигезе ирекле бизнес, шул өстен чыкты, дип очындым... Баксаң, безнең сыман иреклеләр, үзгәреш дулкыны өскә чыгарган күбек кенә булган. Вакытлыча күренеш. Минем әтине талап, иленнән сөргән өер варислары дилбегәне тиз кыскартты... Хәзер һәр өлкәдә, тармакта йөзсезләр канат яра... Талантка көн бетә.Бизнеста ирек юк икән, башкача була да алмый. Теге уенның төп шартын белә идең микән, син сорамадың, мин әйтмәдем шикелле. Уенга катнашуның хакы, гомерең фаҗига белән очлануына ризалашу иде... Хат, көне, елы күрсәтелеп, кул кую белән тәмамлана. Тукта, бу бит аның имзасы түгел. Монда бит имза шәкелендә сырлап, «Хушыгыз» дип язылган... Актыккы сүз Галихан мөхтәрәм зат иде, мәрхүмкәй. Кайда эшләсә дә, олы була белде. Бар, әлбәттә, әллә ниткән югары урыннарга үрмәләүчеләр. Кәнәфиләре биек, вөҗданнары сыек, халыкка игелек эшләү мәҗбүрияте алдында калган очракта, Дәүләтхан ага әйтмешли, тизәкләрен мыскалга салалар... Авылдашым, бозаулар караучы Минзифа апа әйтмешли, җир җирәнгечләре... ...Кемнәр белән генә аралашмыйсың бу тормышта. Һәм бер очрашу да юкка гына түгел, ахры. Байтак еллар элек, эре генә хуҗалыкның умартачысы белән юлларыбыз кисеште. Шикаять язганнар иде өстеннән, имеш, хуҗалык балының бер өлешен керемгә алдырмый гына сатып ята... — Син бик вакчыл кеше, — диде ул, күзгә батырып карап. — Әгәр, күпмедер өлеш керемгә алынмаган икән, димәк хуҗа шулай хәл иткән. Хуҗалыкны алып бару илдә шулай корылган. Сездән сорап тормаганнар . Минем гөнаһым юк. Бал кортлары белән намуссыз кеше эшли алмый, алар бик чиста җан ияләре, сездән сизгер һәм мәгънәлерәк. Миңа бәйләнүдән тукта һәм мин сиңа үземнең эш серемне өйрәтим. Пенсиягә чыккач, каңгырып йөрмәскә, тормышка тотыныр өчен бер үнәрең булыр... Суырылып кереп киттем бит шул кәсепкә. Эштән озатканда бирелгән акчаларыма әрҗәле «УАЗ» машинасы алып җибәрдем. Умарталарымны бер карабодай басуыннан икенчесенә шуның белән күчереп йөртәм. Ике авыл арасындагы агач күпер генә хәвефкә сала, тәки төзәтмәделәр шуны, берәрсе җимерелеп кадалганны көтәләр булыр... Тагын нәрсә әйтим. Язу сәләте барлар килсен милициягә, сынап карасыннар каләмнәрен... Бармактан суырып иҗат итә торганнары да уңайсызланып тормасын. Язмаларымны күздән үткәргәндә бер мәсәл искә төшеп куйды. Чаян, елга ярында ташбакага ялына. — Зинһар, аркаңа кочтырып күрше ярга алып чык, юкса бу ярда ашарыма калмады, — ди икән. — Бик алып чыгар идем дә, чагарсың дип куркам, — дигән ташбака. — Син мине кем дип белдең, — дип өзгәләнгән чаян моңа бик тә рәнҗеп. Ташбака түзмәгән, чаянны аркасына алып күрше ярга йөзеп киткән. Барып та җиткәннәр, чаян моны чаккан да. Ташбака сыртына әйләнеп төшкән һәм дүрт аягын дүрт якка ташлап хәлсезләнеп ята икән. Менә ул көч-хәл белән телен әйләндереп: — Син нишләдең? Чакмыйм дип вәгъдә биргән идең ич, — дия алган. Чаян кытыршы кырыс чыраен капшавычы белән кашып куйган һәм: — Менә мин шундый хәшәрәт инде, — дип моның яныннан китеп барган... Язганнарымны кемнәрдер укыса, минем хакта да шулай уйламагайлары дип куркып куям...
***
Милициядә эшләп ялга чыккан танышымның язмалары шушында төгәлләнә. Ул күптән түгел генә юл һәлакәтенә юлыгып харап булды. Балалар төялгән автобусны «УАЗ»ы белән узып, килеп керүе булган, уртадагы терәкнең нигезен су ашап бетергән булган икән, күпер җимерелгән. Үлеме, сабыйларның котылуына сәбәп булган. Аны зиратка озатышырга халык байтак җыелган иде, җеназасын мин дә күтәрештем. Зиратка барып җитеп, җәсәден җиргә куйгач, авыл мулласы сорый куйды: — Әйбәт кеше идеме бу җәмәгать? — Бик әйбәт кеше иде. Гадел иде... Кайчандыр балалар да укыткан. Инде аңа сират күпереннән имин узуны Хак Тәгалә насыйп итсен, — диеште авылдашлары... Әманәтне мәрхүмнең хәләл җефете тапшырды, бәлки төзәткәләп кая да булса бастырырсың, диде. Мин инде аның гозерен аяк астына салмаска тырыштым, ник дисәгез, күчтәнәчкә бер банка бал да алып килгән иде... Тәмам.
"КУ" 7, 2014
Комментариев нет:
Отправить комментарий