Уен-муен
Кинәт янәшә-тирәбез яктыра башлап, стенадагы сурәттәгеләргә җан керде һәм без мәҗлес уртасында калдык. — Йә, бәгърем, сөйлә, ни телисең? — дип кызыксынды чибәр, мөгезе асылташлар белән бизәлгән пәри кызы һәм дустанәлек белдереп, җебеп тормау кирәклеген сиздереп, койрыгы белән җиңелчә генә сыртыма сугып куйды. Өч теләгеңнең берсен әйтеп бак. — Галиханга Дума депутаты мандаты... — Анда эләккәч татар телен кытай иероглифларына күчерү зарурлыгы турында тәкъдим кертүдән курыкмаса, тырыштырырбыз. Шефның таләбе шундый. Галиханның шунда каушауданмы, тавыш киселде. — Шул гына җитмәгән иде, — дип пышылдады ул. — Ишетмим. — Ризааа!!! — дип кычкырып җибәрде кинәт тавышы ачылып куйган Галихан, һәм кесәсеннән алып туташка кыйммәтле ислемай сузды... Туташ шаркылдап көлеп җибәрде, урынында сикергәләп, койрыгын уңга-сулга айкады. — Хәзер шефны урап чыгам. Һәм алдында чигүле кулъяулык шае альяпкычы гына бар гүзәлкәебез, кәс- кәс атлап, кай арада барлыкка килгән ике катлы ишек аша үтеп юк булды. Озак та үтми ул янә күренде һәм хәтәр елмаеп: — Алы...гыз манда... тыгызны, — дип бәләкәй кенәгәне миңа сузды. Ачып карасам аһ иттем, мөһер сугылган, киләчәктә сайланачак спикерның имзасы ярылып ята... Китапчык кинәт кенә кулымнан йолкынып ычкынды һәм «канатларын» җилпи-җилпи Галиханның куенына кереп китте... Һәм хыялындагы «катырка»га тиенгән Галихан шунда ук эреп юк та булды. — Миңа моннан үтәсеме? — дип сорадым, кулындагы бүләк ислемаен иснәп торган туташтан. — Тәрәзәгә күз ташлыйсыгыз килмиме соң? Туташ чакырган тәрәзәгә якын килеп, тышка карыйм һәм сокланудан телемне шартлатам. Анда берсеннән-берсе матур агачлар, үләннәр, чәчәкләр үсә, фонтаннар ата. Бакчаны, төбен зәңгәрсу чәчәкләр сарган тирән сусыз елга урталай бүлә, ә текә ярларын өч урында утлы гирляндалар белән бизәлгән асылмалы күперләр тоташтыра. Күрше ярда заманча материаллардан корыштырылган чукча чумы, индеецлар виквамы, казакъның тирмәсе, янә килеп шалаш, чатыр, палаткалар һәм тагын әлләкемнәрнең әллә ниләре тезелеп киткән. Һәркайсының ишеге төбендә ике гүзәлкәй сигарет тартып тора... — Болар бит койрыклы түгел, каян юнәттегез? — дип кызыксынам. — Төнге клублардан арендалыйбыз. Хакын түләгәч, кая чакырсаң шунда бара ич сезнең кавем... Иң кыйбатлылары биредә. Вакытыгыз җитәрлек әле, бәлки урап килерсез, калган ике теләгегезнең берсе хисабына. Тәвәккәлләгез. Тик шунысы бар, кайтканда күпердән бик каты йөгереп чыгарга кирәк. Чабасың, ә басмалар арттан коелып бара. Шундый аттракцион. — Кайтышлый җитезлек калыр микән соң? — Алыгыз нашатырь спирты. Шул ярдәм итәр. Сез үтәчәксез. Биредән кайсы көнне зерә дәү корсаклы абыйлар да чабыша, бот чабып, эчләр катып күзәтәбез. — Егылып төшүчеләр җан тәслим кыламы? — Имгәнмиләр дә. — Алайса күпердән очудан ни мәгънә соң? — Мәгънә бар, — дип хәйләкәр елмая туташ, күзләрен уйнаклатып. — Күрәсеңме, аста, әнә анда, комырыкта «Зәңгәр Хыял» атлы бар бар. Аска очкан кешегә бүтән юл юк, ул шунда барып кереп, һәм барланып арт ишектән чыга да әнә теге баскычтан бу якка күтәрелә. — «Зәңгәр Хыял» дисең инде? — Зәңгәр. — Минем төс түгел. Шушымы ике катлы ишегегез?.. — Рәхим ит, өскә мен... менә бу баскычтан, аннары туры бар, — дип елмайды койрыклы гүзәл танышым. — Бәлки җиләнегезне монда эләрсез дип стенадагы бер кадакка төртеп күрсәтте. Чыннан да монда эссерәк икән, тирли башлавымны тойдым һәм плащымны калдырып, челтәрле баскычтан күтәрелеп, ике катлы ишек аша эчкә омтылдым. Керүгә, котым алынып кире чикмәкче идем дә, кабул итү бүлмәсенең ишек тоткасын яңадан табып булмады. Кая карама астына учак ягылган корымлы казаннарда пошкырып сыеклык кайный. Үтә дә зур берсенә акбур белән «Казанга мең ел« дип сырлаганнар. Кайберләрендә «Мин монда булдым, фәлән углы фәлән, төгәненче ел» дип тә тырналганнары бар һәм әлеге исем-атлар арасында таныш кебек тоелганнары да байтак. Йөри торгач төшендем, бу үзенчәлекле дизайн, шундый «а ля тәмуг» стилендәге джакузилар... Алар кырындагы өстәлчекләрдә «Татарстан» дигән язулы аракы шешәсе, кырлы стакан һәм өлеш тәлинкәсендә парлары чыгып торган сарделькалар. Джакузиларның кайсында нефть бокырдый, кайсында «Кызыл Шәрыкъ» сырасы чайпала, «Татарстан сөте» айкалганы да бар. Мин болар аша коенып үтеп, шәп басым белән Татарстанның минераль сулары бәргән душ астында пакьләнгәч, башлыклы йонлач халат киеп, өстәлчек янына утырам, кырлы стаканга салып хәмер уртлыйм, сарделькасыннан авыз итәм. Тәмле, шайтан алгыры, чит илдән кайтартылган чучка итеннән, ахры... — Тукта әле. Бүген нинди көн соң? Атна кич ләбаса. Әбием, төштән соң атна кич җомга санала башлый, дия иде. Ә мин шундый изге көндә кая килеп каптым... Түрдәрәк безнең ишеләр белән әңгәмә бара икән инде. Авыл сәхнәсе сыман гына калку урында кәнәфиләргә чумып, имтихан алучылар утыра. Мөгезләре дә бар кебек үзе, әмма калын чәчләре астыннан күренмиләр генә бугай. Һәм шулар алдында берәү, райком бюросына эшкәртергә чакыртып алынган җитәкче хәлендә, уртага басып хисап тота... — Заманасында кабинетымда мин сөйләшкәндә бина тетри, урам яңгырый, мәйдан шаңлый иде... Татар теле, татар мәдәнияте, татар мәгарифе ише вак мәсьәләләр минем рухны беркайчан да җилкетмәде. Татар телән рәтләп белмәдем, кирәген дә тапмадым, ни өчен — чөнки мин асыл интернационалист. Эшләдем дә эшләдем. Йөрисең республиканың фермаларын карап, һәм бер мәлне кеше йөземе ул, дуңгыз танавымы, аермасын тоймый башлыйсың... Һәм, көннәрдән бер көнне, мин тетрәтеп торган мәйданга килеп җыен әтрәк-әләм миңа «долой» дип кычкыра башлады... — Син ни телисең соң? — дип кызыксына Баш Имтиханчы. — Үтилләштерегез мине заманага яраклы итеп. Миллионер ясагыз, канса да канис. — Уенга кергәнче синең миллионың бар иде. — Дуллоровый. Дуллоровый миллионер булма келим. — Тәк... Сөт короле бар инде безнең. Нефть, аракы, сыра, дару, банк, фән, дин өлкәләренең ияләре бар... Әйдә, сине ит короле итәбез. Ит дигәч тә, беләсеңдер инде, колбасаны ничек һәм нәрсәдән ясаганнарын... Булдырам дигән кешегә миллиард эшләү дә кыен булмас... Кинәт әллә каян барлыкка килгән баскыч култыксасына охшаган, очы- кырые күренмәгән озын колбаса барлыкка килде һәм бу шуңа атланып түбәнгә таба шуып төшеп китте. Бушап калган мәйданга итләч битле мәһабәт гәүдәле агай чыгып басты. — Бөтен акча нефть белән газда. Безгә, мескен авыл районнары главаларына нишләргә? Көн-төн эш, көн-төн эш. Икмәк үстер, терлекләрнең нәселен яхшырт, һәм башкалар, һәм башка шуның ишеләр. — Беләбез без сезнең нәсел эшен ничек яхшыртканыгызны... Бер кызыйны туеннан җилтерәтеп алып чыгучы син түгелме соң инде, киявеннән аерып? — Эш бик авыр бит безнең. На всю катушку бушануларсыз булмый… Үз районыңда да рәхәт күрмәсәң, кая китә ул?! — Йә, нәрсә кирәк? Акча гына сорама. Синең карамакта кеше җитәрлек, әмәлләр күп, сык, булдыра алган кадәр, авызың белән кош тотып йөрмә. — Сыгабыз да... бүтән якны да онытмыйбыз, анысы. Әле менә район җирләрен энекәшкә турыладым. Инвестор исеме биреп. Элеккеге колхозчылар алдында чыгып сөйләде: — Җир, — диде, — хәзер безнеке. Ни кушсак шуны эшлисез. Малларыгыз безнең рөхсәттән башка көтүлекләргә чыкса атабыз, урлыйсыз икән — утыртабыз. Шикаять язып ерак китә алмаячаксыз — кояшны су сибеп сүндереп булмый! — диде. — Вәт минем беренче теләк, менә шул асыл егетне, урынына малаен калдырып, кызлар күп укый торган берәр институтка ректор итәсе иде... — Мондый ректорлар илгә кирәк, гозерең үтәлде дип исәплә. Икенче теләгеңне әйт? — Җенси куәтне арттырмый булмас. Рас энекәш шундый эшкә керә, аның игелеген без дә күрмәсәк, халык дөрес аңламас, хи-хи-хи. Баш Имтиханчы ишарәсенә буйсынып, койрыклы туташ моңа банкада ниндидер авыр исле сыекча китерде. — Эч шуны! Борыныңны җыерма, дәү абзыегызныкы дип хис ит. — Артыннан бер чүмеч спирт белән ярты бәкәй булса, кәкәй дә үтә! — Сораганнарын китерегез! Һәм агаебыз күзләрен чытырдатып йомып, сулышын туктатып, эре-эре йотымнар белән банканы бушатырга кереште. Максатына ирешкәч, бер кызарынып, бер яшелләнеп дигәндәй, укшымас өчен җан тартышты, аннары тынычлана төште, авызын киң җәеп елмайды һәм: — Булды. Урнашты, — дип, кикереп куйды... Янә бер чүмеч спиртны җиңел генә авызына озаткач, ярты бәкәйне, кимерчәкләрен чытырдата-чытырдата ашап та бетерде. — Өченче теләгегез? — дип кызыксынды имтиханчылар. — Килгәндә истә иде, оныттым. Минем гел шулай: эчсәм ашыйм, ашагач хатын-кыз кирәк. Күплек санда булса, тагын да шәп! Ярый, Тукай премиясе бирерсез! Ашыгыч түгел, күләме бераз арта төшсен, түлке. Кинәт дивар ачылып китте һәм анда асылмалы күпернең иңлерәге күренде. — Менә шушыннан аргы ярга тиз генә йөгереп чыгарга кирәк. Тәтәйләрнең нинди сорты кирәк, бар да аргы якта. — Тизлекне ничек арттырырга соң? Минем тәкать калмады сезнең белән такылдап торып... «Уйлама син юк-барны, уйла бергә йоклауны», ди татар халык мәкале! — Әнә теге өстәлдә нашатырь спирты бар, янә килеп пурген. Икесе дә булыша торган нәрсәләр... Ха-ха-ха... — Һәй, кая килеп кая китмәгән, — диде алып агай һәм сөзәргә җыенган үгез сыман ыжгырып, күпергә кереп китте... Мәйданчыкка, җилкәсенә төшеп торган чаларган озын чәчле, зифа буйлы интеллигент күтәрелде һәм тотлыга-тотлыга үзенекен такылдый башлады. Имеш татар халкына профессиональ музыка кирәк. Янәмәсе ул консерватория белемле композитор, өстәвенә пианист. — Пьяница дип тә өстәмәдеме, — дип хахылдап куя кайсыдыр. Әмма зыялы шәхес ул әйткәнне үткәреп җибәрә һәм үзенекен сайрый, имеш ки эфирда татар җырлары дип тәкъдим ителә торган нәрсәләр татар җыры булудан ерак торалар... — Син нинди көферлек кылып монда килеп эләктең соң, хөрмәтлем? — дип кызыксынасы итте Баш Имтиханчы. — Әллә тагы. — Татарга чын музыка да, чын җырчы да, чын композитор да кирәкми. — Кирәк. Сәйдәш, Фәрит Яруллин, Латыйф Хәмиди, Хәйдәр Бигичев, Таһир Якуп язмышларыннан чыгып әйтәсездер? Әйе, Габдулла Рәхимкулов, Сара апалар да хакимияттән рәтле-башлы кадер-хөрмәт күрмәде. Чөнки аларны, Зифа апа Басыйрова әйткәнчә, халык яратты!!! — Яхшы, ни телисең соң, моң сакчысы? — Сөембикә турында опера, Олуг Мөхәммәднең җиңүе, «Казанның алынуы» кебек тематика буенча рәссамнарыбызның күргәзмәләре, Сөембикәгә һәйкәл,чын татар мәктәпләре, чын татар опера һәм балет театры, чын татар консерваториясе, чын татар музыкасы мәктәпләре, чын Татар университеты, кыскасы милләткә тын алырга һава сорыйм. — Тукта, син үзеңне кая эләктем дип беләсең? — Югарыга! — Салган баштан анда ашып була дип уйлыйсыңмы? Кем сине безгә юллады? — Мәҗлескә дәштеләр. Сыйланылды. Аккордеонда уйнадым. Бер эшмәкәрнең бу изге җанны фәрештәләр катына озатыйк, дип хихылдаганы истә калган. Мин сезнең кемлекне чамалый башладым бугай... — Телисеңме, берәр чит илгә озатам. Үз оркестрың булыр. — Юк, — диде интеллигент, чал башын чайкаштырып, — койма буенда ятып, ачтан үлсәм үләм, ә Казаннан китмим. — Озатып куегыз үзен. — Койма буенамы? — Ишетеп тордыгыз ләбаса теләкләрен: Казанда, койма буенда, ачтан... Композитордан бушаган мәйданчыкка телеэкраннарда еш күренгәләүче бәндә килеп чыкты. — Кем бу? — дип кызыксынды Баш Имтиханчы. — Мине дә белмәгәч нишләп кенә утырасыз соң сез монда? — дип тузынуын белде күпертмә чәч. — Милләт өчен мин эшләгәнне төясәң ат та тарта алмас. Мин — Минзур Синзурович Түбәнүбә! — Милләтенә зур хезмәтләр куючы нишли биредә? — Борчылмагыз тәкъсир, ул үзенең үткән гомерен шулай бәяли. — Әйт, ни телисең? — Милләт сәнгатен үстерү өчен унике миллион сум акча бюджетта чагылыш тапсын! Кинәт әллә каян чүп һәм сайлау бюллетене салына торган ачык урналар пәйда булып, Минзур Синзурович Түбәнүбә боларның берсенә уң, икенчесенә сул аягын киде дә тартмалар моны каядыр очыртып алып китте... Менә уртага аюга атланган, нибары галәфи чалбар гына кигән ир-ат пәйда була. — Теләгең? — Русия илбашы булу. — Россия — демократик дәүләт, кандидатураңны күрсәтәсең һәм лаеклы булсаң, сайланасың. — Ул әле күп кавемле дәүләт тә. Әйтегез, төрле кавем юлбашчыларының миләрен ничек лашпырдатып әйләндереп капларга? Каты кылансам көнбатыштагылар дөньяны сасытачак... — Алар маймыл тоту әмәленә каршы чыга алмый... — Ысулның асылы нидән гыйбарәт? — Папуаслар агачка тар куыш ясап, шуның эченә чикләвек салалар. Маймыл тишеккә кул тыга, чикләвекне учлый һәм эләгеп кала. Учына эләккән чикләвекне калдырырга комсызлыгы рөхсәт итми. Аңлашылдымы? — Ахырынача түгел. — Кәнәфи биләүче бюрократларына сортына карап нефть скважиналары, завод-фабрикалар, рестораннар, гипер-супермаркетлар, башкасын тоттырасың... Ә гади күпчелек шымытыр учлый. — Ә иҗади интеллигенцияне нишләтим? — Бака кабарт. — .... — Төрле титуллар, мандатлар биреп, шулардан югары катлам әтмәллә. Аннары, иләк белән су ташу, комнан бау ишү сымаграк вазифалар оештырып, шуларны урынбасар дипме, арбаның бишенче тәгәрмәчеме дип атап, мәзлүм каләмдәшләренең каткан ипие хисабына 80-100 мең сумлык окладларга утырт. Менә сиңа әкәмәт югары көчәнешле кыска ялганыш. Нәфрәт югарыга китми, сиңа менеп җитми дигән сүз... ...Чират миңа җитте. Мин дә шул калку мәйданчыкка чыгып бастым, ә имтиханчыларым Т хәрефле өстәл тирәли тезелешкән. Бар да калын чәчле. Шуңа күрә чәчләре астында мөгезләре бармы-юкмы икәне шәйләнерлек түгел. — Әйт теләгеңне! Шулчак миңа әллә нәрсә булды. Шайтан алгыры, монда бит хәсислек тарафдарлары утыра! Болар бит мине кысрыклаучы эшем ияләрен якынрак күрәчәк? Их, кая килеп, кая китмәгән! — Татарстанга тулы мөстәкыйльлек, аның егылган дәүләтчелеге торгызылуын телим! — Кендегегез чишелмәсме икән? Кайчак ни теләгәнегезне аңлап бетермисез. Сөргеннән кайткан кырым татарларына калдырып киткән йортларын кире бирмиләр, яңа йорт салырга җир бүлми тилмертәләр. Казан татарының кабер ташлары чиркәү нигезендә ята. Мөселманнарның ае, шашлык ите кисәге сыман, тәре хәнҗәр аша үткәреп, чиркәү гөмбәзенә беркетелгән. Менә ничек раслана дәүләтчелеккә хокук! Син үз халкыңның җиңүчән рухын терелтер өчен, аны шуңа охшаш гамәлләргә күтәрергә сәләтлеме соң? — Ай-һай... — Азатлык алу бер хәл, әле шуны кулдан ычкындырмау өчен, дошман дәүләт халкына гына түгел, ә киләчәктә куркыныч тудырырга мөмкин барча кавемнәргә каршы астыртын рәвештә этлек арты этлек оештыру кулай. Монысына ничек карыйсың? — Тискәре. Гадирәк юл юкмыни азатлыкка? — Бар, әлбәттә. Әйтик, сине шундый вәкаләтле итсәк, халкыгыз санынча дуңгыз үрчетүгә ничек карыйсың? Хуҗабызга багышлап башкалагызның бер матур мәйданына һәйкәл салдыруга да каршы түгел. Әйтик, Ленин бабагыз урынына. Аңа табыну бетте бит инде, юкка урын били! Каршыда экран барлыкка килеп, анда кәҗә башлы куркыныч җан иясе пәйда булды. — Шәп бит! — Бу шартларыгыз милләтне тәмуг кисәүләренә әйләндерүне күздә тота кебек? — Димәк, син татар халкының дәүләтчелеге торгызылуын теләмисең булып чыга? — Илең турында уйлама, үзең турында уйла, — дип язганмы әле бер халык шагыйрегез. Үзеңә ни кирәк? Бәлки кемнедер ил-күз алдында хурлыкка калдырасыдыр? — Сез аның кем икәнен беләсез. Һәм мин каршымда кинәт пәйда булган ике катлы ишек аша әбәләнеп, кабул итү бүлмәсенә чыгам. Анда кадакта элеп калдырган плащымны эзлим. Җитмәсә мөгезле туташ та каядыр олаккан. Ул ара да булмады, ишек төбенә «м 666 дж» дигән номерлы шәп бер машина килеп туктады һәм аның шофёры миңа утырырга ымлый. Миңа нидер булды, төп башына утыртулары ачысыннанмы, плащсыз калу да шуңа өстәлдеме, «Татарстан» маркалы хәмер артык куәтле идеме, теге туташның киштәгә элеп калдырган букчасын эләктердем дә машина артына кереп утырдым. Юл буе шуның эчендәге шалтыравык нәрсәләр белән уйнап кайттым. Кайта торгач, андагы визиткалар, бизәнгечләрне идәнгә үк чәчеп җибәрдем шикелле... Әллә кемнәр белән бутала икән бу хәерсез... Машина «ә» дигәнче өемә кайтарып куйды. Хәер, Айдамы, кайдадыр туктап кече йомыш та йомышланды бугай.
Комментариев нет:
Отправить комментарий