Көндәлек тормышта түбәнсетү очраклары белән адым саен очрашып торыла һәм беркем дә аның тегермәне ташларына эләкмәм дип әйтә алмый. Әйтик, бер танышымның кызы Төркиягә баргач, кемгәдер бүләккә дип хушбуй сатып алган. Казанда, самолеттан төшкәч, таможня хезмәткәрләре хушбуйлы флаконны ачтырганнар, тикшергәннәр. Бер ачылганны бүләккә биреп булмавы аларны борчымаган. Яшерен-батырын түгел, Конституциядә дәүләт өчен иң кыйммәтле зат дип әйтелгән илебез гражданинына, төрле сәбәп табып, “мин начальник, син дурак” уенының кырыкмаса кырык төрлесен уйнатырга мөмкиннәр. Интернетта моңа мисаллар бихисап. Ә төрмә һәм армия тормышына кагылышлылары, гомумән, буа буарлык. Хәер, мәктәптә, хәтта балалар бакчаларында да сабыйларны түбәнсетә торган җан өшеткеч хәлләр булып тора. Түбәнсетүне мәгълүм бер социаль киселештә югарыдагыларның түбәнрәк социаль баскычта торучыларга карата үз-үзләрен тоту моделе дип тә нәтиҗә ясарга җирлек бар. Хәер, вазыйфа башкаручы чиновник теләсә-кайсы гражданинны социаль статусына карап тормый төп башына утыртырга сәләтле һәм шуннан тәм табарга мөмкин.
Мин хезмәт юлымны юл төзү ремонтлау оешмасыннан башладым. Мастер, баш инженер, оешма җитәкчесе булып эшләгән дәвердә төрле дәрәҗәдә кимсетергә омтылуларга юлыктым, башкаларны ничек кыерсытканнарын да җитәрлек күрдем. Даими тукмалучы роленә күнүчеләр дә, шундыйга риза-бәхил булучылар да очрап торды. Янә килеп, түрәләр каршында үз-үзләрен искиткеч оста, түбәнчелекле иҗади якын килеп тоту аша “яши белүче” хезмәткәрләр белән дә юллар киселешкәләде. Шул хисапка алар эш урыннарын саклый алды, тормыш иптәшләрен җылы урын белән тәэмин итте, аннары балаларын да ипиле урыннарга урнаштыра алды. Шәхси мәнфәгать хакына вакыт-вакыт тез йөгенүләр, баш июләр үзен аклый ди “акыллы” кешеләр. Күрәләтә утка керү — ахмаклык дип тә өстиләр. Әмма үзен әлләкем санаучының борынын аска тарту да күңелле матавык, андый чакта матди югалтуларны, карьераңа зыян китерүеңне уйлап тормыйсың. Үз борыныңны тартсалар гына кызык түгел. Анысы да ерак йөрми.
Сабада, аннары республикада җаваплы вазыйфа башкарган, инде мәрхүм Фәргать Нурулла улы турында мондый истәлек бар. Имеш, ул Татарстанның элеккеге беренче җитәкчесе белән гәпләшкәндә: “Алга-артка төшеп, бөгелә-сыгыла култык асларына кереп йөргән сөтле борын малайларны әллә кемнәр итеп күтәрәсез дә, алар икенче көнне үк минем белән “исәнме, Фәргать” дип кенә күрешә башлый. Аннары, сәбәбе чыгып, урыннарыннан очырасыз да, инде шулар әллә кайдан ике кулларын сузып йөгереп килеп “исәнмесез, Фәргать Нурулыч” дип янә иске эзләренә төшәләр”, — дип сукранган. Ә тегесе моңа: “Фәргать, буш башак кына тырпаючан була”, — дип җавап күндергән. Тук башакларга иелгәнлек хас, ягъни мәсәлән.
Ихтимал, мондый сөземтәдә дә хаклык юк түгелдер. Ләкин иеләсе килми. Йөз суы түгәсе килми. Алай гынамы, һич көтелмәгән тарафтан оруларыннан сакланып, күңел һәрвакыт каршы торуга әзерлек сызыгында, сугышчан халәттә тора. Мөслимдә, вуз тәмамлагач эшләргә тиеш өч елым үтте дигәндә, Түбән Камадагы юл оешмасы җитәкчесе Комиссаров фамилияле керәшен дәдәе, ике бүлмәле фатирга кызыктырып, мине баш инженер вазыйфасына эшкә чакырырга ниятләгән. Шул ук вакытта Сабада юл оешмасына җитәкче вазыйфасына райбашкарма рәисе Габделхак Мәүлә улы да дәште. Мөслим райбашкарма җитәкчесе Гариф Хафиз улы белән саубуллашырга кергәч: “Туган якта кайчак тормыш барып чыкмый торган була, алай-болай уңышсызлыкка тарсаң, оялып торма, кайтасың, фатир да, эш тә була”, — дип, хәер-фатихасын биреп озатып калды. Әкәмәт кырыс холыклы бу җитәкче әллә нәрсәсенә миңа хәерхаклы булды, кайчак, дәшми уздырасы урында телне тыймавыма да артык күтәрелеп бәрелмәде, “Зарыйпов, уен кагыйдәсен бозасың” дип кенә искәрткәне булды. “Уттан ялкынга керү” дигән әйтем бар. Шулай итеп, мин Мөслимне дер селкетеп торган Гариф агай карамагыннан “Сабаны тетрәтүче” Габделхак Мәүлә улы кул астына үз теләгем белән барып эләктем. Шәһәрне сайламавымның сәбәбе кайсыдыр танышымның “химиягә якын барма, трактордан ерак кач” дигән киңәше аркасында булды ахрысы. “Талканы коры” Габделхак агайның һәртөрле утырышларда, җыелышларда байтак җитәкчеләрне эттән алып эткә салып сүккәненә шаһит булдым. Күпләр өнәмәгән әлеге җитәкчедән, миңа, ни хикмәт, җил-яңгыр тимәде. Бер тапкыр районның төрле оешма башлыклары катнашкан җыелыш барышында мине ут астына куярга маташып карау омтылышы булды, әмма өзек-төтек аңлатмаларымны ул төпченми генә, хаклы санап кабул итеп, ярсуын бүтән тарафка юнәлтте. Шундый икенче бер җыелышта аның Теләченең “Сельхозтехника” бүлекчәсе җитәкчесен утлы табага бастырганы онытылмый. Кызган кул астына эләгүченең турыдан-туры җитәкчесе, берләшмә башлыгы, райком бюросы әгъзасы Бернард Мөбарәк улы ипләп кенә: “Габделхак Мәүлович, бигрәк каты куырасыз безнең егетне, бәлки җитеп торыр, ул бит коммунист кеше, аңлагандыр”, — дип арага керде. “Бумы коммунист? Бездельник бит бу!” — дип кырт кисте Габделхак агаем бер сүз дәшми, каршы сүз әйтми, һәр әйткәнне буена сеңдерүче, әмма сынмаучы, сыгылмаучы тарафына ымлап.
Шунысы кызык, нәкъ менә шул агай тора-бара район хакимият башлыгы булды, аннары Казанга җаваплы эшкә күчте. Сабада нәкъ менә ул эшләгәндә юллар, урамнар рәткә керә башлады.
Бер танышымның җитәкчесеннән “тәмам котырына башлады, беркемгә көн күрсәтми” дип зарланганын хәтерлим. “Әллә эштән китәргә микән” дип киңәш сораганы да булды. Аңа Казанда мануаль терапия белән шөгыльләнүче табиб туганы, беркая кысылмый шыпырт кына бераз түз, хәл үзгәрмәсә тагын киңәшербез”, — дигән. Чыннан да, җае чыгып, әлеге табибка туганын җәберләүче җитәкченең түрәсен дәвалау насыйп булган. Табиб аңа золым күрсәтүченең этлекләре турында тезәргә ниятләгән. Ләкин туганы: “Түрәләрне кул астындагы түрәкәйләрнең гөнаһлары да, башкаларга эшләгән этлекләре дә борчымый, әле ул моны хупларга да мөмкин, чөнки әшәкелекне ятлар кулы белән эшләтеп үзең тәти калу күпкә отышлы. Син аны дәү агайның саруын кайнатырлык дәрәҗәдә макта”, — дип киңәш биргән. Һәм табиб, дәрәҗәле пациентына массаж сеансларында мыдыр-мыдыр килеп, шул юнәлештә борчак сибәргә керешкән. Берсендә: “Аны якташлар бик ихтирам итә. Халык арасында китсәгез-нитсәгез сезнең урынга аны куялар дип тә сөйлиләр хәтта”, — дигән куык ычкындырган. Һәм “ук” төбәлгән ноктага кадалган, зур түрә түзмәгән: “Кем куйсын ул дуракны!” — дип акырып җибәргән. Нәтиҗәдә, дәү абзый үзенең кул астында эшләүче әлеге җитәкченең эшчәнлеген контрольгә алган, җае чыккан саен аны коллегалары алдында суганлап-борычлап сүккән. Үзенә тукмаклар ява башлаган агай, ахыр чиктә, акылына килгән.
Танылган акыл иясе, мәшһүр политолог, ислам белгече, инде мәрхүм Гейдар ага Җамал бер интервьюсында Русия АКШ, Европа белән даими багланышта, СССР заманында да, аңарчы да һәм хәзер дә шуларның уен кагыйдәсе буенча яши һәм шул ук вакытта даими рәвештә өзлексез алардан зарлана, сукрана дип белдергән иде. Ә гаеплене читтән эзләү, сукрану матур түгел, түбәнсетә торган сыйфат дип тә өстәгән иде шикелле. Чыннан да, телеканалларда андый аһ-ухлар тынып тормый. Гәрчә көнбатыш илләрен орышучыларның күбесе шунда күчемсез милекләр сатып алган, виллаларга тиенгән, балалары шунда укыса да. Ихтимал, мондый сайраулар эчке кулланыш өчен, “уңышлыларның” түбәндә, ил байлыгыннан мәхрүмрәк калучыларның күзләренә төтен җибәрү, шул хәлләре өчен гаепне үз өсләреннән төшереп ятларга күчереп арканлау әмәледер. Хәер, мондый төр сукранулардан беребез дә коры калмаган. Зарланырга яратабыз. Кемнәребез кем булуына карамастан.
Ислам тәгълиматы зарлануны хупламый, уңышсызлыкка юлыкканда гына түгел, бәлагә тарган очракларда да “әлхәмделиллаһ” дияргә кушып, әтрәк-әләмлектән аралый, затлылыкка өнди. Кешеләрне түбәнсетүне тыю да шул максатны күздә тота. Гыйбрәтле риваятьләр аша да кисәтә ул моны. Шуның берсен искә алыйк әле. Имеш, бер патша ил халкына карата аяусыз булган. Ә үзе бик дини икән, күп мәчетләр салдырган. Шуңа карамастан, моның башына әледән-әле бәла-каза явып кына торган. Шуннан бу ялгызы далага чыгып намаз укыган да, Хак Тәгаләгә мөрәҗәгать итеп, “мин шундый-шундый изге гамәлләр кылуыма карамастан, нишләп һаман бәла-каза яудырасың?” дип сораган. Һәм “син минем колларымны җәберлисең” дигән җавап ишеткән. Баксаң, һәркемне, патшаларны, хәтта Мөхәммәд пәйгамбәрне дә Аллаһның колы дип игълан итүдә тирән мәгънә яшерелгән икән. Җете кызыл атеистлар кешеләрне Аллаһ колы дип тәгаенләү, аларны кол дип атау — түбәнсетү һәм кимсетү дип аңлатсалар, асылда нәкъ киресе килеп чыга. Рас һәркем Аллаһның колы, димәк, һәркем Аның милке һәм бар да тигез. Патша да, көтүче дә Аның колы. Димәк, патшаның яки эреле-ваклы түрәләрнең кул астындагы кешеләрне түбәнсетүе, җәберләве, тез йөгендерүе — Аллаһ милкенә кул сузу, ягъни Күкләр җәзасына лаек гамәл.
Ихтимал, шуңа да ислам дине дөньяда киң таралыш аладыр. Шуңа да үзләрен дөнья цивилизациясе чыганагы дип танытучы Европа илләре “яшелләнә”, ягъни аларда ислам дине тотучылар саны көннән-көн арта торадыр. Интернетта язылганча, Англиянең байтак кына шәһәрләрендә ислам дине тотучыларның саны 20 процент чиген узып киткән. Бу илдә соңгы унбиш елда 423 мәчет калыккан, хәтта шәригать судлары да эшли башлаган. Ә бит шәригать законнары ифрат коры, әйтик, караклык өчен анда кулны кисү каралган диләр. Инглиз сенаторларының мондый шәригать судларын рөхсәт итеп кул күтәрүләрен, үзләре яки якыннары чулак яисә ике кулсыз калудан курыкмаулары, моңа сәбәп юклыгы дип аңлыйсы микән? Кызык, бездә мондый закон инициативасы ничек кабул ителер иде икән?
Ни генә булмасын, ислам дине илебездә дә югары дәрәҗәдә, кадер-хөрмәттә һәм үсештә. Күптән түгел Чечняның Шәле шәһәрендә Европада иң зур, таң калдыргыч гүзәл мәчет ачылды. Ул бәйрәмгә байтак мөселман илләреннән кунаклар килгән, анда президент В.Путинның тантана белән котлап язган телеграммасы укылган. Кемнәрдер бу казанышны кечерәйтергә, нефть сатучы илләр белән мәнфәгатьләр уртаклыгына гына кайтарып калдырырга азапланыр. Әлбәттә, һәр зур вакыйганың матди, икътисадый һәм сәяси ягы булмый калмый. Әмма хикмәт анда гына түгел, хикмәт илебездә ислам диненә карата мөнәсәбәтнең уңай якка үзгәрә баруында, дөньякүләм ролен танып, аның белән иң югары дәрәҗәдә хисаплашуны дөньяга күрсәтүдә. Ислам диненә каршы ачыктан-ачык дошманлык сәясәте алып баручы илләр, аларның җитәкчелеге өчен дә уйланырлык вакыйга бу. Кайберәүләр, аерым төбәкләрдә мәчет салуга каршылыкларны искә алып, омтимизмга артык урын юк дияргә дә мөмкин. Ләкин без бит, Изге Китап искәрткәнчә, азагын белмибез. Кайдадыр түбәнсетергә омтылыш күтәрелешкә китерергә дә мөмкин. Кайбер яһүд аналитиклары фикеренчә, аерым киртәләр исламның барышын берничек тә туктата алмый һәм алмаячак.
Ни аяныч, Татарстан Язучылар берлеге уздырган җыеннар, иҗади бәйгеләргә йомгаклау чаралары кайчаннардан бирле изге җомга көненә туры килә. Ә бит акылы камил һәр иманлы мөселман җомга намазын калдырырга тиеш түгел. Ихтимал, күпчелекнең, яки өстәге актив өлешнең социалистик реализм ысулына тугрылыгы аркасында үзеннән-үзе шулай килеп чыгадыр.
Ислам дине күтәрелештә, ул нык адымнар белән алга, киләчәккә атлый һәм милләттебезгә аның арбасыннан төшеп калу янамый дип уйлыйм.
Аллага Шөкер дип кенә әйтәсе кала!
ОтветитьУдалить