“Казан утлары” журналында Ринат Мөхәммәдиевнең “Ак кәгазь нидән саргая” дигән романы басылды. Анда Сталин репрессиясе чорында бер татар зыялысының әләкләп көндәшләреннән котылуы һәм аларның әсәрләрен үзләштерүе сурәтләнә.
Бу романда милләтебезнең әлеге күренекле вәкиле адәм актыгы итеп күрсәтелә. Язучы үзе бу мәгълүматларны КГБ архивларында күрдем дип белдерә. Ни өчен, нинди максаттан чыгып язучыга шундый яшерен материаллар белән танышу мөмкинлеге бирелгән? Минем инануымча, үзләре белән ул юнәлештә хезмәттәшлек итүче гражданнар турында мәгълүматны яшерен структуралар гына түгел, милиция-полиция дә фаш итми. Мондыйны тарату көч структураларының нигезен җимерү, димәк ки илнең ныклыгын какшату булып та бәяләнеп, гаеплеләр җитди җаваплылыкка тартылыр иде дип чамалыйм. Бер генә дәүләттә дә андый серне ачуга юл куелмый дип фаразлыйм. Аннары, теләсә-кайсы документны төрлечә аңлап була һәм минем үз тәҗрибәм иләге аша узган сөземтә Ринат Мөхәммәдиевнеке белән чагышмаска да мөмкин.Татар тотып карамыйча ышанмый диләр дә бит әле. Кая фотокүчермәләр? Хет бер документка? Детектив әсәрләрдән билгеле: оператив эшчәнлектә башта агенттан, разведчиктан, элемтәдә торучы һөнәри әләкчедән легенда ярдәмендә герой, “шәп кеше”, “үз кеше” ясап, ниндидер дошман станына, даирәсенә юл ачалар, ул планлаштырылган зыянны сала, аннары гаепне башка берәүгә аударып, аны аннан чыгаралар һәм эзен җуйдыралар. Операция әнә шул очракта уңышлы узган санала. Бәлки әлеге әсәр татарның зур шәхесен дискредитацияләү максатында заказ белән, кемнеңдер кушуы буенча язылгандыр? Архивта чыннан да ниндидер язмалар булган тәкъдирдә дә аларның эчтәлеге хаклыгын нәрсә гарантияли соң? Олуг шәхесебез турындагы материаллар – фальшивка, чын хаинне чиста калдыру җәһәтеннән “иҗат” ителгән булу ихтималын кая куясы?
“Казан утлары” сайтында дөнья күргән “Татар башын татар ашый” исемле язмада шәп язучы саналучыларның күпчелеге Ринат Мөхәммәдиев романын хуплап, татар башын ашаучы итеп авторны да, үзләрен дә түгел, ә Ринат Мөхәммәдиевнең бу романдагы төп герое Нәкисен, аның һәркайсы таныган прототибын күрә. Берсе дә шик белдерми. Укучыларны үзләре фикеренә кушылыр дип уйлый микән инде алар?
Ринат Мөхәммәдиев Татарстан Язучылар берлеге җитәкчесе булып эшләгәндә Солтангалиевны зурлаган “Сират күпере” атлы роман язды, һәм шул чорда, ялгышмасам, Тукай бүләге лауреаты булды. Ул чорда галим саналучы тарихчылар Мирсәет Солтангалиевны идеаллаштыра башлаганнар иде. Әмма Саба урта мәктәбе укытучысы Тәлгат Фатиховның “Аргамак” журналында “Солтангалиев милләт каһарманы түгел, ә хыянәтчесе” дигән мәкаләсе басылгач, тәртәләр киреләй борыла төште. Әлеге укытучы агай “Таңсу Чилләргә ачык хат”ында (анысы да “Аргамак”та басылды) авторны “Сират күпере” романы өчен Төркия тарафыннан халыкара премия белән бүләкләүне татар халкын мыскыл итү дип аңлавын бәян итте. Төркем белән аерым бер шәхескә ябырылуда һәр чорда хаким партиягә ярап титул-мандатларга, күп бүләкләргә тиенгән татар язучыларының һәм аларның шәкертләренең тар даирәсенә тиңнәр юк. Диас Вәлиевкә һөҗүмнәре әлеге авторның “Чужой” романында бәйнә-бәйнә тасвирланган. Фәнзаман Баттал “Мирас” журналында басылган “Хакыйкать кадерлерәк” исемле язмасында Миңнәхмәт Сәхаповны тар даирәнең төркем белән эзәрлекләвенә дәлилле язмасы белән кискен каршы чыкты. Мин дә шушы ябырылуга карата “Кемгә тәүбә итәсе?” исемле язмамны чыгарып өлгердем. Аннары “Мирас” журналы КГБ, Мәскәү кушканга түгел, ә әлеге язучылар төркеме ихтыяры белән яшәүдән туктады. Академик Миңнәхмәт Сәхаповка төркем белән ябырылуга Ринат Мөхәммәдиев тискәре мөнәсәбәтен белдереп, уңай тәэсир калдырган иде югыйсә ул чорда. Ә менә бу романы белән ул яңа яктан ачылды кебек.
Бүген татар әдәбиятының хәле мактанырлык түгел. Ул фантастикадан, фәнни фантастикадан мәхрүм, һәм ул татар әдәбияты булудан туктап, гүя татфак әдәбияты булып кына калды. Беркемгә кирәге юк кызыксыз әсәрләрне дәүләт хисабына газета-журналларда, нәшриятләрда бастырып, шуларны китапханәләргә урнаштыру аша (мондый режимны аларны кибетләрдән беркем дә сатып алмаячагын алдан ук тану дип уйлыйм) техникадан чи наданнардан язучы ясау, зарурсыз әсәрләренә дәүләт бүләкләре биреп “бөек”ләндереп, мандатлар тоттырып татар әдәбиятын юклыкка юнәлтү – шулмы бу әһелләрнең дөньяга чакырылышлары? Әдәби тәнкыйть жанры тар даирә өчен үзара макташуга, “үзем турында үземле” резюмеләргә үзгәреп, бүләк алышу-бирешү чарасына гына кайтып калмадымы?
Ринат Мөхәммәдиевның әлеге романы, шулай ук Гүзәл Яхинага, Диас Вәлиевкә кизәнүләр дә татар әдәбиятының аяныч хәлен ышыклау, игътибарны читкә юнәлтү өчен хезмәт итмиме алай-болай? Нәкый Исәнбәт чорында әдипләр яшәү белән үлем арасында тыпырчынган. Бүгенгеләргә берни янамый, чүп-чарларны алар, шәхси мәнфәгатьләрен кайгыртып, түрәләрнең башмагын ялый-ялый үз ихтыярлары белән яза, затлы әсәрләргә үз ихтыярлары белән каршы чыга. Шундый контингентның олуг шәхесләрне хөкем итәргә керешүе коточкыч хәл һәм аяныч. Рәссам булсам мин бу хакта картина язар идем.
Комментариев нет:
Отправить комментарий