Рустем Зарипов - публицист, автор стихов, рассказов, популярных песен (слова и музыка)

понедельник, 23 декабря 2019 г.

Төшерелеш һәм күтәрелеш



Көндәлек тормышта түбәнсетү очраклары белән адым саен очрашып торыла һәм беркем дә аның тегермәне ташларына эләкмәм дип әйтә алмый. Әйтик, бер танышымның кызы Төркиягә баргач, кемгәдер бүләккә дип хушбуй сатып алган. Казанда, самолеттан төшкәч, таможня хезмәткәрләре хушбуйлы флаконны ачтырганнар, тикшергәннәр. Бер ачылганны бүләккә биреп булмавы аларны борчымаган. Яшерен-батырын түгел, Конституциядә дәүләт өчен иң кыйммәтле зат дип әйтелгән илебез гражданинына, төрле сәбәп табып, “мин начальник, син дурак” уенының кырыкмаса кырык төрлесен уйнатырга мөмкиннәр. Интернетта моңа мисаллар бихисап. Ә төрмә һәм армия тормышына кагылышлылары, гомумән, буа буарлык. Хәер, мәктәптә, хәтта балалар бакчаларында да сабыйларны түбәнсетә торган җан өшеткеч хәлләр булып тора. Түбәнсетүне мәгълүм бер социаль киселештә югарыдагыларның түбәнрәк социаль баскычта торучыларга карата үз-үзләрен тоту моделе дип тә нәтиҗә ясарга җирлек бар. Хәер, вазыйфа башкаручы чиновник теләсә-кайсы гражданинны социаль статусына карап тормый төп башына утыртырга сәләтле һәм шуннан тәм табарга мөмкин.

Мин хезмәт юлымны юл төзү ремонтлау оешмасыннан башладым. Мастер, баш инженер, оешма җитәкчесе булып эшләгән дәвердә төрле дәрәҗәдә кимсетергә омтылуларга юлыктым, башкаларны ничек кыерсытканнарын да җитәрлек күрдем. Даими тукмалучы роленә күнүчеләр дә, шундыйга риза-бәхил булучылар да очрап торды. Янә килеп, түрәләр каршында үз-үзләрен искиткеч оста, түбәнчелекле иҗади якын килеп тоту аша “яши белүче” хезмәткәрләр белән дә юллар киселешкәләде. Шул хисапка алар эш урыннарын саклый алды, тормыш иптәшләрен җылы урын бе­лән тәэмин итте, аннары балаларын да ипиле урыннарга урнаштыра алды. Шәхси мәнфәгать хакына вакыт-вакыт тез йөгенүләр, баш июләр үзен аклый ди “акыллы” кешеләр. Күрәләтә утка керү — ахмаклык дип тә өс­тиләр. Әмма үзен әлләкем санаучының борынын аска тарту да күңелле матавык, андый чакта матди югалтуларны, карьераңа зыян китерүеңне уйлап тормыйсың. Үз борыныңны тартсалар гына кызык түгел. Анысы да ерак йөрми.
Сабада, аннары республикада җаваплы вазыйфа башкарган, инде мәр­хүм Фәргать Нурулла улы турында мондый истәлек бар. Имеш, ул Татарстанның элеккеге беренче җитәкчесе белән гәпләшкәндә: “Алга-артка төшеп, бөгелә-сыгыла култык асларына кереп йөргән сөтле борын малайларны әллә кемнәр итеп күтәрәсез дә, алар икенче көнне үк минем белән “исәнме, Фәргать” дип кенә күрешә башлый. Аннары, сәбәбе чыгып, урыннарыннан очы­расыз да, инде шулар әллә кайдан ике кулларын сузып йөгереп килеп “исәнмесез, Фәргать Нурулыч” дип янә иске эзлә­ренә төшәләр”, — дип сукранган. Ә тегесе моңа: “Фәргать, буш башак кына тырпаючан була”, — дип җавап күндергән. Тук башакларга иелгәнлек хас, ягъни мәсәлән.
Ихтимал, мондый сөземтәдә дә хаклык юк түгелдер. Ләкин иеләсе килми. Йөз суы түгәсе килми. Алай гынамы, һич көтелмәгән тарафтан оруларыннан сакланып, күңел һәрвакыт каршы торуга әзерлек сызыгында, сугышчан халәттә тора. Мөслимдә, вуз тәмамлагач эшләргә тиеш өч елым үтте дигәндә, Түбән Камадагы юл оешмасы җитәкчесе Комиссаров фамилияле керәшен дәдәе, ике бүлмәле фатирга кызыктырып, мине баш инженер вазыйфасына эшкә чакырырга ниятләгән. Шул ук вакытта Сабада юл оешмасына җитәкче вазыйфасына райбашкарма рәисе Габделхак Мәү­лә улы да дәште. Мөслим райбашкарма җитәкчесе Гариф Хафиз улы белән саубуллашырга кергәч: “Туган якта кайчак тормыш барып чыкмый торган була, алай-болай уңышсызлыкка тарсаң, оялып торма, кайтасың, фатир да, эш тә була”, — дип, хәер-фатихасын биреп озатып калды. Әкәмәт кырыс холыклы бу җитәкче әллә нәрсәсенә миңа хәерхаклы булды, кайчак, дәшми уздырасы урында телне тыймавыма да артык күтәрелеп бәрелмәде, “Зарыйпов, уен кагыйдәсен бозасың” дип кенә искәрткәне булды. “Уттан ялкынга керү” дигән әйтем бар. Шулай итеп, мин Мөслимне дер селкетеп торган Гариф агай карамагыннан “Сабаны тетрәтүче” Габделхак Мәүлә улы кул астына үз теләгем белән барып эләктем. Шәһәрне сайламавымның сәбәбе кайсыдыр таны­шымның “химиягә якын барма, трактордан ерак кач” дигән киңәше аркасында булды ахрысы. “Талканы коры” Габделхак агайның һәртөрле утырышларда, җыелышларда байтак җитәкчеләрне эттән алып эткә салып сүккәненә шаһит булдым. Күпләр өнәмәгән әлеге җитәкчедән, миңа, ни хик­мәт, җил-яңгыр тимәде. Бер тапкыр районның төрле оешма башлыклары катнашкан җыелыш барышында мине ут астына куярга маташып карау омтылышы булды, әмма өзек-төтек аңлатмаларымны ул төпченми генә, хаклы санап кабул итеп, ярсуын бүтән тарафка юнәлт­те. Шундый икенче бер җыелышта аның Теләченең “Сельхозтехника” бүлекчәсе җитәкчесен утлы табага бастырганы онытылмый. Кызган кул астына эләгүченең турыдан-туры җитәкчесе, берләшмә башлыгы, райком бюросы әгъзасы Бернард Мөбарәк улы ипләп кенә: “Габделхак Мәүлович, бигрәк каты куырасыз без­нең егетне, бәлки җитеп торыр, ул бит коммунист кеше, аңлагандыр”, — дип арага керде. “Бумы коммунист? Бездельник бит бу!” — дип кырт кисте Габделхак агаем бер сүз дәшми, каршы сүз әйтми, һәр әйткәнне буена сеңдерүче, әмма сынмаучы, сыгылмаучы тарафына ымлап.
Шунысы кызык, нәкъ менә шул агай тора-бара район хакимият башлыгы булды, аннары Казанга җаваплы эшкә күчте. Сабада нәкъ менә ул эшлә­гәндә юллар, урамнар рәткә керә башлады.
Бер танышымның җи­тәкчесеннән “тәмам котырына башлады, беркемгә көн күрсәтми” дип зарланганын хәтерлим. “Әллә эштән китәргә микән” дип киңәш сораганы да булды. Аңа Казанда мануаль терапия белән шөгыльләнүче табиб туганы, беркая кысылмый шыпырт кына бераз түз, хәл үзгәрмәсә тагын киңәшербез”, — дигән. Чыннан да, җае чыгып, әлеге табибка туганын җәберләүче җитәкченең түрәсен дәвалау насыйп булган. Табиб аңа золым күрсәтүченең этлекләре турында тезәргә ниятләгән. Ләкин туганы: “Түрәләрне кул астындагы түрәкәйләрнең гөнаһлары да, башкаларга эшләгән этлекләре дә борчымый, әле ул моны хупларга да мөмкин, чөнки әшәкелекне ятлар кулы белән эш­ләтеп үзең тәти калу күпкә отышлы. Син аны дәү агайның саруын кайнатырлык дәрәҗәдә макта”, — дип киңәш биргән. Һәм табиб, дәрәҗәле пациентына массаж сеансларында мыдыр-мыдыр килеп, шул юнәлештә борчак сибәргә керешкән. Берсендә: “Аны якташлар бик ихтирам итә. Халык арасында китсәгез-нитсәгез сезнең урынга аны куялар дип тә сөйлиләр хәтта”, — дигән куык ычкындырган. Һәм “ук” төбәлгән ноктага кадалган, зур түрә түзмәгән: “Кем куйсын ул дуракны!” — дип акырып җибәргән. Нәтиҗәдә, дәү абзый үзенең кул астында эшләүче әлеге җитәкченең эшчәнлеген контрольгә алган, җае чыккан саен аны коллегалары алдында суганлап-борычлап сүккән. Үзенә тукмаклар ява башлаган агай, ахыр чиктә, акылына килгән.
Танылган акыл иясе, мәшһүр политолог, ислам белгече, инде мәрхүм Гейдар ага Җамал бер интервьюсында Русия АКШ, Европа белән даими багланышта, СССР заманында да, аңарчы да һәм хәзер дә шуларның уен кагыйдәсе буенча яши һәм шул ук вакытта даими рәвештә өзлексез алардан зарлана, сукрана дип белдергән иде. Ә гаеплене читтән эзләү, сукрану матур түгел, түбәнсетә торган сыйфат дип тә өстәгән иде шикелле. Чыннан да, телеканалларда андый аһ-ухлар тынып тормый. Гәрчә көнбатыш илләрен орышучыларның күбесе шунда күчемсез милекләр сатып алган, виллаларга тиенгән, балалары шунда укыса да. Ихтимал, мондый сайраулар эчке кулланыш өчен, “уңышлыларның” түбәндә, ил байлыгыннан мәхрүм­рәк калучыларның күзләренә төтен җибәрү, шул хәлләре өчен гаепне үз өсләреннән төшереп ятларга күчереп арканлау әмәледер. Хәер, мондый төр сукранулардан беребез дә коры калмаган. Зарланырга яратабыз. Кемнәребез кем булуына карамастан.
Ислам тәгълиматы зарлануны хупламый, уңышсызлыкка юлыкканда гына түгел, бәлагә тарган очракларда да “әлхәмделиллаһ” дияргә ку­шып, әтрәк-әләмлектән аралый, затлылыкка өнди. Кеше­ләрне түбәнсетүне тыю да шул максатны күздә тота. Гыйбрәтле риваятьләр аша да кисәтә ул моны. Шуның берсен искә алыйк әле. Имеш, бер патша ил халкына карата аяусыз булган. Ә үзе бик дини икән, күп мәчетләр салдырган. Шуңа карамастан, моның башына әледән-әле бәла-каза явып кына торган. Шуннан бу ялгызы далага чыгып намаз укыган да, Хак Тәгаләгә мөрәҗәгать итеп, “мин шундый-шундый изге гамәлләр кылуыма карамастан, нишләп һаман бәла-каза яудырасың?” дип сораган. Һәм “син минем колларымны җәберлисең” ди­гән җавап ишеткән. Баксаң, һәркемне, патшаларны, хәтта Мөхәммәд пәйгамбәрне дә Аллаһның колы дип игълан итүдә тирән мәгънә яшерелгән икән. Җете кызыл атеистлар кешеләрне Аллаһ колы дип тәгаенләү, аларны кол дип атау — түбәнсетү һәм кимсетү дип аңлатсалар, асылда нәкъ киресе килеп чыга. Рас һәркем Аллаһның колы, димәк, һәркем Аның милке һәм бар да тигез. Патша да, көтүче дә Аның колы. Ди­мәк, патшаның яки эреле-ваклы түрәләрнең кул ас­тындагы кешеләрне тү­бәнсетүе, җәберләве, тез йөгендерүе — Аллаһ милкенә кул сузу, ягъни Күк­ләр җәзасына лаек гамәл.
Ихтимал, шуңа да ислам дине дөньяда киң таралыш аладыр. Шуңа да үзләрен дөнья цивилизациясе чыганагы дип та­нытучы Европа илләре “яшел­ләнә”, ягъни аларда ислам дине тотучылар саны көннән-көн арта торадыр. Интернетта язылганча, Англиянең байтак кына шәһәрләрендә ислам дине тотучыларның саны 20 процент чиген узып киткән. Бу илдә соңгы унбиш елда 423 мәчет калыккан, хәтта шәригать судлары да эшли башлаган. Ә бит шәригать законнары ифрат коры, әйтик, караклык өчен анда кулны кисү каралган ди­ләр. Инглиз сенаторларының мондый шәригать судларын рөхсәт итеп кул күтәрүләрен, үзләре яки якыннары чулак яисә ике кулсыз калудан курыкмаулары, моңа сәбәп юклыгы дип аңлыйсы микән? Кызык, бездә мондый закон инициативасы ничек кабул ителер иде икән?
Ни генә булмасын, ислам дине илебездә дә югары дәрәҗәдә, кадер-хөрмәттә һәм үсештә. Күптән түгел Чечняның Шәле шәһәрендә Европада иң зур, таң калдыргыч гүзәл мәчет ачылды. Ул бәйрәмгә байтак мөселман илләреннән кунаклар килгән, анда президент В.Путинның тантана белән котлап язган телеграммасы укылган. Кемнәрдер бу казанышны кечерәйтергә, нефть сатучы илләр белән мәнфәгатьләр уртаклыгына гына кайтарып калдырырга азапланыр. Әлбәттә, һәр зур вакыйганың матди, икътисадый һәм сәяси ягы булмый калмый. Әмма хикмәт анда гына түгел, хикмәт илебездә ислам диненә карата мөнәсәбәтнең уңай якка үзгәрә баруында, дөньякүләм ролен танып, аның белән иң югары дәрәҗәдә хисаплашуны дөньяга күрсәтүдә. Ислам диненә каршы ачыктан-ачык дошманлык сәясәте алып баручы илләр, аларның җитәкчелеге өчен дә уйланырлык вакыйга бу. Кайберәүләр, аерым тө­бәкләрдә мәчет салуга каршылыкларны искә алып, омтимизмга артык урын юк дияргә дә мөмкин. Ләкин без бит, Изге Китап искәрткәнчә, азагын белмибез. Кайдадыр тү­бәнсетергә омтылыш кү­тәрелешкә китерергә дә мөмкин. Кайбер яһүд аналитиклары фикеренчә, аерым киртәләр исламның барышын берничек тә туктата алмый һәм алмаячак.
Ни аяныч, Татарстан Язучылар берлеге уз­дыр­ган җыеннар, иҗади бәйгеләргә йомгаклау чаралары кайчаннардан бирле изге җомга көненә туры килә. Ә бит акылы камил һәр иманлы мөселман җомга намазын калдырырга тиеш түгел. Ихтимал, күпчелекнең, яки өс­тәге актив өлешнең социалистик реализм ысулына тугрылыгы аркасында үзеннән-үзе шулай килеп чыгадыр.
Ислам дине күтәрелештә, ул нык адымнар бе­лән алга, киләчәккә атлый һәм милләттебезгә аның арбасыннан төшеп калу янамый дип уйлыйм.

Үзешчән сәнгать йолдызлыгы


Заманында район үзешчәннәре райондагы барча авылларда ел дәвамында халыкның күңелен күтәреп йөрделәр, ә чәчү һәм урып-җыю чорында колхоз-совхозларның ындыр табакларында “ут өертеп”, тәнгә сихәт, җанга рәхәт өләштеләр. Авылныкылар да шул үрнәктә күрше-тирә хуҗалыкларны урап кайткалауны гадәт итте. Җыр, нәфис сүз, биюләрдән тыш, спектакльләр дә күрсәтә иде авылыбыз йолдызлары. Атнага бер тапкыр эшли торган район үзәге радиосыннан мәгълүм бер вакытта, җирле артистларыбызның иң-иң осталары катнашында тансык концерт тапшырыла иде. Сабаның атаклы җырчысы Илгиз Закировны бигрәк тә үз итеп, яратып тыңлый идек. Аннары Сатыш авылында туып-үскән Нәкыйп Солтанов халкыбызның моңлы җырларын чын һөнәриләрчә башкарып кинәндерде. Аны республикабыз дәрәҗәсендәге сәнгать җитәкчеләре күреп алып, хорда башлап җырлаучы сыйфатында татар филармониясенә эшкә дә алганнары булды. Ул чорда, Казан радиосы гынамы, районныкылар да бары тик затлы җырларга, зәвыклы башкаручыларга гына юл ачты. Мин үскән Юлбат авылында халкыбызның асыл җырларын, һөнәри композиторларыбыз әсәрләрен һәр бормасын җиренә җиткереп башкара алучылар бригадир Хаҗиев Рәшит һәм зоотехник Хаҗиев Зөфәр абыйлар булды. Зөфәр абыйның “Кошлар тынды”, ә Рәшит абыйның “Әниемә хат” җырларын ничек башкарганнары бүгенгедәй истә һәм күз алдымда.
Үзешчән сәнгатькә теләп тартылалар иде ул заманда. Туфан Миңнуллинның, ялгышмасам, “Нигез ташлары” исемле пьесасын куюда мәктәп мөдире һәм колхоз парторгы вазыйфасын бергә тарткан әнием дә катнашты. Әлеге спектакльдә классташым Фирдәвеснең Илдар исемле энесе гаҗәп оста уйнады, аның өчен куанып, хуплап аркасыннан кагуларыбыз истә калган. Әлбәттә, мәдәният фронтының иң алгы сызыгында авыл интеллигенциясе, беренче чиратта, укытучылар торды...
Боларны искә төшерүемә олыгайган көнемдә үземне дә үзешчән сәнгатьтә катнашырга кодалаулары “гаепле”. Саба мәдәният йортының фидакарь хезмәткәре, сәнгатькә гашыйк Хәниф әфәнде Тимербаев чакыруына ризалашмый булдыра алмадым. Һәм бер кичне, ул юллаган автобуска утырып, Татар Икшермәсе дигән авылга юл тоттым. Ә ул автобус, әле бер, әле икенче авылга борылып керә-керә, Саба районы үзешчәннәрен туплап бара булып чыкты. Иң башта, урта мәктәбендә күп еллар әнинең туганнан туган сеңлесе Зилә апабыз белән Рәзакъ җизни укыткан, мин яши торган Шәмәрдән бистәсеннән чыгып, мәктәпләрендә туганнан туган Револь абыем укыткан Эзмә авылын узып, аның әтисе Габдуллаҗан абыебыз укыткан Иләбәр авылын узып, аның энесе Салих абый укыткан Шекше аша, бераз гына әнием һәм бертуган апам укыткан Явлаштау авылын урап чыктык. Сабага җиткәч, Лесхоз бистәсе юлына борылып, әниемнең туганнан туган энесе Фәрит абый укыткан Килдебәккә кереп чыктык. Аннан кире Сабага кайтып, атаклы мәдрәсәсендә Мөхәммәт абыебыз Мәһдиевнең әтисе Сөнгатулла абый (әбиемнең бертуганы) укыган Сатышка турыладык. Сатыштан соң Лена апам укыткан Шытсу аша Икшермә ягына борылдык. Юллар тигез безнең якта, сикертмәләр очрап уйларың өермәсеннән ансат кына айныта торган түгел. Мин дә уйларыма чумдым.
...Бабам мирза Мөхәммәтшәриф Мөхәммәтгариф улы 1919 елны, төпчек баласы – әниемә 1 яшь тулыр-тулмас чакта, 53 яшендә вафат булган. Әнием аның җәсәденә тотынып беренче тапкыр тәпи баскан, һәм бу күренеш, әбием сөйләвенчә, мәрхүмне соңгы юлга озатырга килүчеләрнең күзләрен яшьләндергән. Әбием җиде бала белән тол калып, һәммәсен дә аякка бастырган. Алар барысы да һөнәри белемгә тиенеп, укытучылар булып киткәннәр. Мулла балаларына белем учакларына юл ябылган тәртип әниемә генә кәкре суга язган. Әмма Юлбат авылы советы рәисенең үз чоры өчен зур кыюлык күрсәтеп, әтисе вафат булганда аның нибары бер яшьтә генә булуын, мулла атасының совет хакимияте өчен зарарлы тәрбиясен алмавын ассызыклап язган белешмәсе әнигә апасы барып урнашкан Свердловск каласындагы педагогик училищега керү юлын ачкан.
Кайсы туганыбызның язмышын күздән кичерсәң дә, кем әйтмешли, үзе бер роман. Менә шуның берсеннән өзек.
Әнинең Зәйнәп атлы өлкән апасы, хатыны бакыйлыкка күчеп, сыңар улы белән торып калган тол ир – Нырсы авылы сәүдәгәре һәм мулласы Касыйм хәзрәткә кияүгә чыга. Өч балалары туа.
Совет хакимияте елларында диннәрнең тәэсире кимү һәм оештырылган ачлык афәте нәтиҗәсендә, кеше ашаучылык очраклары яңа сулыш алган. Авылдагы барлыклы кешеләрнең мал-мөлкәтен кырып-себереп талап, сабыйлары белән бергә күрәләтә үлемгә дучар итү, йорт-җирләрен тартып алу, миллионнарны төрмәләргә озату өчен дәүләтнең әнә шундый җинаятьчел фәрманнарын теләп үтәүчеләр армиясе булдыру, аларда ерткычлык, мәрхәмәтсезлек сыйфатларын даими тәрбияләү һәм куәтләндерү, әйткәнемчә, диннәрнең иҗтимагый тормыштагы роле кысрыклану шартларында тормышка ашырылган. Җизнәбез Касыйм мулланы Беломорканал төзелешенә озатканнар һәм ул шунда “калган”, ә хатынын, ягъни әнинең апасы Зәйнәп абыстайны, өен, мал-туарын тартып алып, дүрт баласы белән (өчесе үзенеке, олысы җизнинең беренче хатыныннан туган), мунчада яшәүгә мәхкүм иткәннәр. Ул шул хәлдә Беломорканалда кол хезмәтендәге ирен күрергә барып кайткан һәм күрә дә алган. Әлеге сәяхәте өчен аны, гаиләсе белән атка төяп, Чистай төрмәсенә озатканнар. Ниндидер тикшерүче сабый балаларын урнаштыру җае табылмаган хатынны төрмәдә тотуны хуп күрмәгән һәм Зәйнәп абыстай азат ителгән. Алар исән калу ышыгы эзләп Урта Азиягә чыгып киткәннәр. Тол таҗик хатыны аларны җир идәнле кечтеки йортына сыендырган. Бүген андагы туганнарыбыз Таҗикстанда калмады диярлек, ватанга кайтып, кайсы кайда урнашты, инде балалары олыгайды, оныклары үсә...
Бабамның энесе Нәҗип абый, хатыны үлеп өч бала белән тол калгач, 18 яшьлек Халисә исемле кызга өйләнә һәм мулла нәселләрен эзәрлекләүдән котылу максатында, шулай ук Урта Азиягә кузгала. Төпчеге, күкрәк баласы Зилә апабызны чит кешеләрдә (Минҗамал апаларда) вакытлыча дип калдырып китәләр. Юлда Нәҗип абый үлә. Халисә апа бер таҗикка кияүгә чыга, ә сабыйлар балалар йортына эләгә. Шул балалардан сугыштан Хәлил абый исән кайтып, Үзбәкстанның Коканд шәһәрендә төпләнә, Тәлгат абый яуда һәлак була, ә Фәрит абый, япь-яшь килеш штраф батальоны белән командалык итеп, чын мәгънәдә утлар-сулар кичеп, күкрәге тулы орден-медальләр тагып Татарстанга, Минҗамал апаларда үскән сеңлесе Зилә сеңлесе янына кайта. Ул Килдебәк авылында укытканда, бер газетада Хрущевның Сталинны бик нык мактап, ялагайланып язган мәкаләсе уңаеннан, “кыстырган икән бу саламны көлтәсе белән” дип ычкындыра. Ә кемдер җирле НКВДга барып шуны әләкли. Ай буе, җәяүләп, җиде чакрым ара тәшкил иткән Саба – Килдебәк арасын таптаган Фәрит абый, әмма аны сындырып гаепле ясый алмаганнар. Дәресләр тәмамлангач китә дә, төнне шунда сорау алу шартларында уздырып, иртән укытырга кайта икән. Көн саен. Ай буе. Аннары мәктәптә янгын чыккач, тәмәке төпчегеннән дип табып, гаепне ансат кына Фәрит абыйга сылтарга азапланганнар. Ә ул тәмәке тартмый булып чыккан. Коллективта йомшак кына бер мулла малае бар иде, аптырагач гаепне аңа тагып, планны үтәгән хокук сакчылары. Күкрәктәге орденнар ышыклады, детдомда тәрбияләнгән булуым коткарды дип нәтиҗә ясый иде Фәрит абый.
Минем әтием дә, әнием дә фронтовиклар иде. “1 дәрәҗә Ватан сугышы ордены”на лаек булган әтием турында “ташка басылган” мәгълүматтан өзек тә китерим инде: “Зарипов Зәет Мирзанур улы. 1943 елның февралендә диверсант белән бергә-бер алыша. Аны командир ярдәмчесе итеп билгелиләр. 1943 елны яралана һәм контузия ала; госпитальдә 1944 елның 5 январенә кадәр дәвалана. Аннары миналаучы итеп билгелиләр һәм шул вазыйфасында ул 15 январьга кадәр хезмәт итә. Икенче тапкыр кулы һәм ике аягы яралана” (“Пригородные вести” газетасының 2.04.2015 ел саны).
Әнием белән әтием аерылышканнар. Сәбәбе гап-гади, ир-атлар аз чор өчен табигый саналырлык. Аннары, әтинең туган якларында андый “шаянлыклар” элек-электән әлләни гаеп тә ителми, уен-көлке белән дә уздырып җибәргәлиләр. Ә Саба җирлегендә ул чорда гына түгел, без үскәндә дә тәртипләр, бүгенге белән чагыштыргысыз кырыс, кискен иде. Әти Ижевск каласында яшәде. Сирәк-мирәк кайтып күрешкәләде. Ахыргы мәртәбә беренче кызым тугач, котларга кайтты. Ижевск каласына барып урнашкан авылдашым Зөфәр аны эзләп тапкан, һәм дуслашып та киткәннәр. Төзелеш оешмасында эшләгәндә бер тапкыр шул яклардагы урман хуҗалыгыннан такта ташырга дип баргач, Зөфәр бөтен эшен ташлап, икебезне күрештерү җаен чыгарды. Ә икенче килүемдә зиратка алып барды һәм каберендә бер бабайдан әти рухына дога кылдырдык.
Әнием Саҗидә гомере буе мәктәп мөдире һәм укытучы булып эшләде. Сугышка кадәр хезмәт юлын ул Мәтәскә авылында башлаган. Һәр районнан югары һәм махсус урта белемле кырыгар кыз хәрби хезмәткә чакырылу дулкынына эләгеп, Мәскәү астында прожекторчы булып хезмәт иткән. Немец гаскәрләре чигенә башлагач демобилизацияләнгән һәм Баландыш авылында укыта башлаган. Аннары белем бирү эшчәнлеген Мичән, Түлешкә һәм Юлбат авылы мәктәпләрендә дәвам иткән.
Сугыш чорында да, аннан соң да һәркайда ачлык-ялангачлык, ятимлек хөкем сөргән. Әмма фаҗигаләргә бай тормыш көтүләренә карамастан, кешеләр уен-көлкедән, җыр-биюдән баш тартмаган, мәктәпләр исә бер бәйрәмне дә калдырмый авыл халкы өчен концерт тамашалары әзерләгән. Шундый бер концертта әни нәни артистларны, өс-башларын күздән кичереп, тәртипләп берәм-берәм сәхнәгә озатып торган. Берсендә гармунчы ханым “Чабата” көен сыздыра башлаган шулай. Әни ялгыз бию башкарырга ашкынучы малайның: “Үләм, энекәем, чыпчыгың күренеп тора түгелме соң синең?” – дип юлын бүлгән. Чыннан да, бөрмәле чалбарның иң мөһим алгы туры, гел дым тарткангамы, тәмам тузып, сүсәреп беткән була. “Апа, гел шулай тора ул”, – дигән малай артык исе китми генә. “Алга алай булгач”, – дигән фронтовик әнием. Кием койтылыгы аркасында сәхнәгә чыгудан мәхрүм калам ахры дип хафалана башлаган малай авызын ерып алга омтылган, сөрлегеп киткән, бер аягы белән тезләнеп алган һәм очына-очына биергә керешкән.
...Кинәт бөтен дөнья яктырып киткәндәй булды. Электр баганаларыннан, тәрәзәләрдән утлар балкыган әкияттәгедәй матур авылга – Икшермәгә килеп керәбез икән. Авыл уртасында, кала парклары сыман җиһазланган, як-яклап киртләч бормалы баскычлар алып төшә торган чишмәле ял итү урынын узабыз һәм җыйнак кына мәдәният йорты бинасы янына килеп туктыйбыз. Өлкәннәр көненә багышланган концерт куябыз булып чыкты. Артистларыбыз юк-бар кешеләр түгел, һәркайсы үз эшенең остасы. Арабызда хәтта Татарстанның атказанган терлекчесе дигән исемгә лаек әфәндебез дә бар. Барысы да сәнгатькә гашыйклар, концерт куеп кайларда гына йөрмәгәннәр, илебезнең төрле почмакларында, шул исәптән яңарак кына Башкортстанда булып кайтканнар. Иркенлек, биеклек һәм тирән төпкелләрне үзенә сыйдырган асыл, чын татар җырларын саф татарча башкардылар алар. Шаккаткыч хәл: бүген һөнәри саналучы җырчыларыбыз хакында үзешчән дип әйтергә дә кыенсынырлык, чөнки күбесе фонограммага авыз ачып торуга махсуслашкан, ә җирле үзешчән җырчылар һөнәрилеккә якын. Менә миңа да чират җитте. Яшь чагымда иҗат иткән “Тамчы гөл” исемле җырымны башкардым. Кул чабып хуплагач, күңел күтәрелеп китте һәм бер шигыремне укырга да тәвәккәлләдем. Хатыным “зинһар анда баргач ул шигыреңне укый күрмә” дип кисәтеп калган иде югыйсә. “Хатын алгач” дип атала ул. Әлеге шигырьнең “Татарстан яшьләре”ндә дә басылып чыкканы бар (2 сентябрь, 2006 ел ). Аны, авторын күрсәтмичә генә, кемнәрдер интернетка да элгәлиләр. Әлеге шигырьдә Татарстанның байтак кына районнары телгә алына. “Хатын алдым Сабадан, авызы зур табадан” дип башлана ул, “хатыным Актаныштан, кидереп булмый ыштан” дип дәвам итә һәм “хатын ягы Теләче, үбәсе дә үләсе” дип тәмамлана.
Районнар белән эшне бетереп тирән сулыш алгач, беткән баш беткән дип, шул калыпта Саба районы авылларына керештем. Анысында “хатын алдым Симеттән, кайтып керми кибеттән”, “хатыным Шекшенеке, балалар күршенеке”, “хатын авылы Түлешкә, ярый шунда бер эшкә”, “хатын авылы Өтернәс, аны күрсә эт өрмәс”, “хатын алдым Шыңардан, күпне күргән шомарган”, “хатын авылы Тенеки, баҗайларым уники”, “хатын алдым Сабайдан, аерып бер бабайдан”, “хатын алдым Утардан, күпләр белән буталган”, “хатын алдым Лесхоздан, тәпие суык боздан” һәм башка шундыйлар теземнәргә салынган. Һәм такмазаны, “хатыным Икшермәдән, кем генә тикшермәгән” дип тәмамлавым тамашачылар күңеленә аерата хуш килде, дәррәү көлеп җибәрделәр. Чыгышым тәмамлангач, бер ханым “мин Өч Нарат авылы килене, икенче тапкыр килгәч, минем авылны да онытмагыз” дигән теләк белдерде. Әлеге җор табигатьле сылу ханымның гозерен үтәүне озакка сузасым килмәде, тимерне кызуында сугып, “хатыным Өч Нараттан, ул күпләрне караткан” дип ябыштырдым. Аннары, хуҗалар әзерләгән табын урнашкан, бәлеш исе килеп торган бүлмә тарафына юнәлдем. “Ул күпләрне яраткан” яки “аны күпләр яраткан” дияргә үк кыймадым инде, чөнки кыек атып туры тидерүдән шыкайдым.

Җиңүләр һәм җиңелүләр



Ипи һәм тамаша! Шуларны дау­ла­ган борынгы рим­лылар. Бүген дә әлеге шигарь көчендә һәм актуаль булып кала бирә. Һәм илебез хакимиятенә бу җә­һәт­тән үпкәләр урын да юк.

Дәреслекләрдән белә­без, борынгы Римда гладиаторлар аренага чыгып корал тотып көч сынашканнар. Шартлар кырыс булган: җиңүче иң киме икенче орышка кадәр исән калган, аннары язмыш ничек елмайса шулай булган, ә җи­ңе­лүче гомере бе­лән урында хушлашкан. Җан кыюларны тамаша кылуга хирыс гражданнар, шундый тамашаны күрү форсатына, соңыннан яуларда җиңү­ләргә ирешкәннәр. Гражданин канлы орышны тамаша иткәндә үзенең җиңүче булуын тоеп бер хозурланса, ошаткан гладиатор өчен җан атып һәм шул өстен чыкса кү­ңе­ле янә бер порция җи­ңү хисе алып хушланган. Әнә шундый рухи “контраст коену”, ягъни җиңү тантанасы яки җиңелү ачысы кичерү аның яугирлеген чарлаган, яу кырында булачак чын орыш­лар өчен әзерлек сызыгында тоткан. Бүген хоккей, футбол матчлары да, ат, машина узышы, спортның башка төрләре дә меңнәрне җиңү шатлыгы һәм җиңелү үртәлеше арасында тотып, дөнья мәшәкатьләреннән, башка ишелгән бәла-казалардан хәл кадәрле аралый, әледән-әле юлык­кан гаделсезлекләрне күпмегәдер оныттырып, кемнәрнеңдер бауга менүен дә кичектерә, яки коткара булса кирәк. Кыскасы, “тамак тук, өс бөтен, үбәбез марҗа битен” дип мактанып авылына хат язган зимагур шәрех­ләвенә аваздаш бүгенге хәл-әхвәлләр бу җәһәттән караганда. Халыкның рухын күтәрү аша илнең егәрен куәтләндерү генә түгел, сугыш ихтималын күздә тотып, гавәмне хакыйкый яу кырында югалып калмауга әзерләү дә ята дип чамалыйм шәп финанслана торган бу уеннар, бәйгеләр артында. Элек мин миллион долларлы хезмәт хаклы уенчылар, тренерлар тоткан командаларны бюджет хисабына асрау хакимият вәкилләре, аларның якыннары булган акционерлар кесәсенә акча агымы тәшкил итү өчен генә дип уйлый идем. Ахрысы, максатның олысы — гавәм күңелен җиңү һәм җи­ңе­лү арасында әбә­ләндерү бугай.
Җиңү хисен тояр өчен, йорт салу, кәттә машина сатып алу, эштә карьера ясау, бүләк, титуллар алу да ярап тора. Кайчан гына республика һәм район газета­ларында “Дуңгызчылык — табышлы тармак” һәм “Икмәк булса җыры да була” атлы мә­каләләрнең алмаш-тилмәш дөнья күрүе истә калган. Ул вакытта җитәкчелекнең, хакимиятнең максаты — мул икмәк уңышы үстерүдә һәм дуң­гыз ите җитештерүдә халкыбызны яңадан-яңа уңышларга, яңа җиңүләргә җилкетү, ирешкәннәрен бәяләү һәм шул юнәлештә яңа үрләр билгеләү булгандыр, күрәсең.
Күптән түгел Татарстан хөкүмәте торак мәйданы 40 квадрат метрдан арткан пенсионерларны юл чыгымнары өчен түләнә торган ташламадан мәх­рүм итте. Законда үз яхтасы булган затлар да мондый игелектән мәх­рүм кала дип язылган. Закон чыгаручыларның яхтага ия затлар мән­фә­гатьлә­ренә кизәнүе башта шаккатырган, хафага да төшергән иде. Аннары, андый затларның милек­ләре чит илләрдә, оффшорларда теркәлгән булуы, аларның хәтта салым түләмәве искә төшеп, алар өчен тынычландым. Ихтимал, яхта ияләре бу кануннан югалту кичермәсләрдер. Һәм бу да андыйлар өчен, печтеки ге­нә булса да, үзенә күрә җиңүдер. Һәрхәлдә җи­ңелү түгел.
Әлбәттә, җиңүләргә ирешү аерым кешенең дә, хезмәтнең яки спортның да, милләтнең дә рухын күтәрә, яшәү куәтен һәм ямен арттыра. Җи­ңүләр чын һәм хәләл булганда бу бигрәк тә шулай. Ә инде кешене җәберләп, аны гаепле ясау аша “җиңүләр”, алдашып икмәк планын “арттырып үтәү”, мельдоний кулланып спортта уңышка ире­шү ил халкының рухын вакытлыча алгысыта, әмма күтәрми. Алданып туган рухи күтәренкелек тә, хаклык аныклангач, төпкелгә төшә.
Алдашу аша яхшы гамәл кылуның азагы кү­ңел­сез тәмамлана. Шушы уңайдан Юлбат авылы мулласы сөйләгән революциягә кадәр булган бер кыйссаны да укучыларга җиткерим әле.
Мин үскән Юлбат авылы янәшәсендә атаклы көмешчеләр яшәгән Тенеки авылы урнашкан. Шун­да яшәүче диндар берәү мәчеткә йөрмәүче күрше егетен туры юлга кертергә азапланган. Әнә шундый рухи җиңү яуларга омтылган бу. Үгетләп-үгетләп тә нияте барып чыкмагач, күршесе­нә: “Әгәр бер ай буе мәчеткә килеп бишвакыт намаз укысаң, мин сиңа ат бирәм”, — дигән. Егет ризалашкан, ай буе бер намазны да калдырмый мәчеткә йөргән. Ай үткән, ә күрше агай берни булмагандай йөри бирә икән. Егет, моның ихатасына кереп, булган сөй­ләшү­ләрен искә төшергән. Агай ык-мык килгән: “Ничек инде мин сиңа ат хәтле ат бирим?! Мин бит моны сиңа игелек кыласым, туры юлга кертәсем килгәнгә генә шулай әйттем”, — дигән. Егет күршесен баштан-аяк күздән кичергән, теш арасыннан черт итеп төкергән дә: “Ярар, барыбер тәһарәтсез укыган идем”, — дип чыгып киткән. Аның күңелендә дин­гә, диндарларга мө­нәсәбәтнең бу хәлдән соң кай тарафка үзгәрүе турында инде нидер өстәү артыктыр.
Без үскәндә радиодан еш кына “Җиңүләрдән җиңүләргә алып бара партия” дип җырлаганнары ишетелә иде. Балачакта үзебез дә авыл сәхнәсеннән шуны җырлаштырдык. Арабызда тың­кыш­рак бер малай көчле тавышы белән безнең авазларны күмә төшә һәм тамашачыларга текст бераз үзгәреп, “җигүләрдән җигүләргә алып бара пар­тия” булып ирешә иде. Хәер, ничек ишетелсә дә хата юк, чөнки, төптән уйлаганда, бигрәк тә безнең шартларда, кемнәрнеңдер җигүе кемнәрнеңдер җигелүенә кайтып кала бит.

Ак кәгазьне кем саргайта?

“Казан утлары” журналында Ринат Мөхәммәдиевнең “Ак кәгазь нидән саргая” дигән романы басылды. Анда Сталин репрессиясе чорында бер татар зыялысының әләкләп көндәшләреннән котылуы һәм аларның әсәрләрен үзләштерүе сурәтләнә.
Бу романда милләтебезнең әлеге күренекле вәкиле адәм актыгы итеп күрсәтелә. Язучы үзе бу мәгълүматларны КГБ архивларында күрдем дип белдерә. Ни өчен, нинди максаттан чыгып язучыга шундый яшерен материаллар белән танышу мөмкинлеге бирелгән? Минем инануымча, үзләре белән ул юнәлештә хезмәттәшлек итүче гражданнар турында мәгълүматны яшерен структуралар гына түгел, милиция-полиция дә фаш итми. Мондыйны тарату көч структураларының нигезен җимерү, димәк ки илнең ныклыгын какшату булып та бәяләнеп, гаеплеләр җитди җаваплылыкка тартылыр иде дип чамалыйм. Бер генә дәүләттә дә андый серне ачуга юл куелмый дип фаразлыйм. Аннары, теләсә-кайсы документны төрлечә аңлап була һәм минем үз тәҗрибәм иләге аша узган сөземтә Ринат Мөхәммәдиевнеке белән чагышмаска да мөмкин.Татар тотып карамыйча ышанмый диләр дә бит әле. Кая фотокүчермәләр? Хет бер документка? Детектив әсәрләрдән билгеле: оператив эшчәнлектә башта агенттан, разведчиктан, элемтәдә торучы һөнәри әләкчедән легенда ярдәмендә герой, “шәп кеше”, “үз кеше” ясап, ниндидер дошман станына, даирәсенә юл ачалар, ул планлаштырылган зыянны сала, аннары гаепне башка берәүгә аударып, аны аннан чыгаралар һәм эзен җуйдыралар. Операция әнә шул очракта уңышлы узган санала. Бәлки әлеге әсәр татарның зур шәхесен дискредитацияләү максатында заказ белән, кемнеңдер кушуы буенча язылгандыр? Архивта чыннан да ниндидер язмалар булган тәкъдирдә дә аларның эчтәлеге хаклыгын нәрсә гарантияли соң? Олуг шәхесебез турындагы материаллар – фальшивка, чын хаинне чиста калдыру җәһәтеннән “иҗат” ителгән булу ихтималын кая куясы?
“Казан утлары” сайтында дөнья күргән “Татар башын татар ашый” исемле язмада шәп язучы саналучыларның күпчелеге Ринат Мөхәммәдиев романын хуплап, татар башын ашаучы итеп авторны да, үзләрен дә түгел, ә Ринат Мөхәммәдиевнең бу романдагы төп герое Нәкисен, аның һәркайсы таныган прототибын күрә. Берсе дә шик белдерми. Укучыларны үзләре фикеренә кушылыр дип уйлый микән инде алар?
Ринат Мөхәммәдиев Татарстан Язучылар берлеге җитәкчесе булып эшләгәндә Солтангалиевны зурлаган “Сират күпере” атлы роман язды, һәм шул чорда, ялгышмасам, Тукай бүләге лауреаты булды. Ул чорда галим саналучы тарихчылар Мирсәет Солтангалиевны идеаллаштыра башлаганнар иде. Әмма Саба урта мәктәбе укытучысы Тәлгат Фатиховның “Аргамак” журналында “Солтангалиев милләт каһарманы түгел, ә хыянәтчесе” дигән мәкаләсе басылгач, тәртәләр киреләй борыла төште. Әлеге укытучы агай “Таңсу Чилләргә ачык хат”ында (анысы да “Аргамак”та басылды) авторны “Сират күпере” романы өчен Төркия тарафыннан халыкара премия белән бүләкләүне татар халкын мыскыл итү дип аңлавын бәян итте. Төркем белән аерым бер шәхескә ябырылуда һәр чорда хаким партиягә ярап титул-мандатларга, күп бүләкләргә тиенгән татар язучыларының һәм аларның шәкертләренең тар даирәсенә тиңнәр юк. Диас Вәлиевкә һөҗүмнәре әлеге авторның “Чужой” романында бәйнә-бәйнә тасвирланган. Фәнзаман Баттал “Мирас” журналында басылган “Хакыйкать кадерлерәк” исемле язмасында Миңнәхмәт Сәхаповны тар даирәнең төркем белән эзәрлекләвенә дәлилле язмасы белән кискен каршы чыкты. Мин дә шушы ябырылуга карата “Кемгә тәүбә итәсе?” исемле язмамны чыгарып өлгердем. Аннары “Мирас” журналы КГБ, Мәскәү кушканга түгел, ә әлеге язучылар төркеме ихтыяры белән яшәүдән туктады. Академик Миңнәхмәт Сәхаповка төркем белән ябырылуга Ринат Мөхәммәдиев тискәре мөнәсәбәтен белдереп, уңай тәэсир калдырган иде югыйсә ул чорда. Ә менә бу романы белән ул яңа яктан ачылды кебек.
Бүген татар әдәбиятының хәле мактанырлык түгел. Ул фантастикадан, фәнни фантастикадан мәхрүм, һәм ул татар әдәбияты булудан туктап, гүя татфак әдәбияты булып кына калды. Беркемгә кирәге юк кызыксыз әсәрләрне дәүләт хисабына газета-журналларда, нәшриятләрда бастырып, шуларны китапханәләргә урнаштыру аша (мондый режимны аларны кибетләрдән беркем дә сатып алмаячагын алдан ук тану дип уйлыйм) техникадан чи наданнардан язучы ясау, зарурсыз әсәрләренә дәүләт бүләкләре биреп “бөек”ләндереп, мандатлар тоттырып татар әдәбиятын юклыкка юнәлтү – шулмы бу әһелләрнең дөньяга чакырылышлары? Әдәби тәнкыйть жанры тар даирә өчен үзара макташуга, “үзем турында үземле” резюмеләргә үзгәреп, бүләк алышу-бирешү чарасына гына кайтып калмадымы?
Ринат Мөхәммәдиевның әлеге романы, шулай ук Гүзәл Яхинага, Диас Вәлиевкә кизәнүләр дә татар әдәбиятының аяныч хәлен ышыклау, игътибарны читкә юнәлтү өчен хезмәт итмиме алай-болай? Нәкый Исәнбәт чорында әдипләр яшәү белән үлем арасында тыпырчынган. Бүгенгеләргә берни янамый, чүп-чарларны алар, шәхси мәнфәгатьләрен кайгыртып, түрәләрнең башмагын ялый-ялый үз ихтыярлары белән яза, затлы әсәрләргә үз ихтыярлары белән каршы чыга. Шундый контингентның олуг шәхесләрне хөкем итәргә керешүе коточкыч хәл һәм аяныч. Рәссам булсам мин бу хакта картина язар идем.

Милләт язмышы yз кулыбызда



Ижевск каласын­дагы фаҗигадән соң (галим Альберт Разин, җирле депутатларга кат-кат мөрә­җәгать итү­ләрнең нәтиҗәсе күренмәгәч, туган удмурт телен максатчан бетерү­гә каршылык йөзеннән, үз-үзен ут төр­теп яндырды), милли респуб­лика­лардагы җирле хакимият, мәгариф, мә­дәният тар­магы әһелләре туган тел укытылу мәcьәләсе бе­лән кызыксына башлады шикелле. Шәхсән үзем­не, Татарстан Язучылар бер­леге әгъзасы буларак, туган тел­не белү дә­рә­җә­­лә­рен гадел бә­я­ләү максатында, бәйсез эксперт сыйфатында, Шә­мәрдән лицеена, шунда эшләүче ос­таз­ларга 19 октябрьдә татар телендә диктант яз­дыру чарасына дәштеләр.

Мин лаеклы ялга чыкканчы байтак еллар Шә­мәр­дән газ куу идарәсе җитәкчесенең төзелеш буенча урынбасары, аннары “Таттрансгаз”ның идарә­безгә хезмәт күрсәтүче техник күзәтүчесе булып эшләдем. Шәмәрдән газ куу идарәсе белән, оешманың барлыккка килгән мәленнән, ягъни беренче казык кагудан башлап, Ришат Габделихсан улы Нурисламов җитәкчелек итә. Эшли башлаган чорымда, җитәкчебез катына кереп, кайдадыр ниндидер җитешсезлек булуы турында сүз кузгатсам, ә ул җитешсезлек төзелеш, ремонт, проект документациясе әзерләү, ягъни минем компетенциядәге эшчәнлеккә бәйле булмаса, Ришат әфәнде Нурисламов, тыныч кына: “Бу син чишәсе мәсьәлә түгел”, — дип сүрелдерә дә куя иде. Кыскасы, биредә һәркем “үз атын куа”, шуңа да идарә сәгать кебек эшли һәм ил буйлап, аннары чит илләргә миллион кубометрларда озатыла торган зәңгәр ягулык адресатларына тоткарлыксыз барып ирешә тора.
Һәркемнең үз вазыйфасын төгәл үтәү зарурлыгы турында тәсфилләп язу­ымның сәбәбе шунда — кайберәүләр туган телебезне саклауда, яшәтүдә үзләренә тиеш кишәрлектә бармакка бармак сукмаган, яки эшләгәнгә сабы­шып “театр” куеп йөргән, ә кайберәүләре чорлар дәвамында әдәбиятыбызга, җырыбыз-моңыбызга, телебезгә максатчанмы, аңсызданмы, вазыйфаларын тиешле дә­рәҗәдә үтә­мәү аркасындамы, яки үтәрлек фәһемнәре булмагангамы, дәвамлы зыян салган хәлдә, “җиң сызганып” милләтне “якларга”, “коткарырга” кереште. Ничек итепме? Әйтик, радиодан шигырь укып. Татар көен моңнан яздыручы “фанерачы” җыр-мырчылар да, бюджет хисабына әдәбиятыбызның әдәбен качыручы тар даирә ка­ләм­затлар да, татар телен татар телендә аңлата алмый торган дәреслекләрне гамәлгә куючылар да, форсаттан файдаланып, үз-үзләрен милләт бәхете өчен аямаучылар сыйфатында таныту юлында. Һәртөрле кыен проблемаларны гауга чыгармый тыныч кына хәл итүдә алыштыргысызлыгын кат-кат раслаган, һәркайда сүзе үтә торган мөхтәрәм президентыбыз Рөстәм Миңнеханов барлыгын “онытып”, кайбер язучыларыбызның туп-туры Русия президентына йөз суы түгүләрен, ягъни хат юллауларын аптыраган үрдәк хәлендәге матавык, яки үз өсләреннән җаваплылыкны төшерергә мәтәләнү дип аңларгадыр бәлки. Җыр-моңнарыбызны радио-телеканаллар аша өзми-куймый чүп-чарга кү­мүләр уңаеннан мәскәүле татарларыбыз, хәлне тө­зәтүне үтенеп, Русиянекенә түгел, ә Татарстан президентына мөрәҗәгать иттеләр ләбаса. Һәм президент аларны ишетте шикелле...
2017 елның 26 октябрь көнне Татарстан парламентында президент Р.Миңнехановның туган телебезнең мәктәптәге урыны турындагы мәсьәлә уңаеннан чыгышы һәм Русия президентының пресс-секретаре Д.Песковның, туган телебезне ничек укыту җирле хакимият компетенциясендә икәнлеге хакында сүзләре ошбу җәһәттән артык борчыларга урын да калдырмады кебек.
Әйтергә кирәк, эшебез уң булсын өчен, президентка гына түгел, ә һәркайсыбызга үз “атыбызны куу” хәерле. Ни өчен мәк­тәп­­ләрдә чит тел яисә факультатив буларак төрек, казах, кыргыз, үзбәк, азәр­­бәйҗан, гагауз теллә­ре укытылмый? Болай эш­ләү туган телебезгә терәк-тотанак булыр иде. Ни өчен республика бюджетыннан саллы ярдәм алып яшәүче радио-телевидение, совет чорындагы дә­рә­җәдә булса да, милли рухи кыйм­мәт­ләрне пропагандаламый? Кая китте матур тавыш темб­ры­на ия алып баручылар, берсеннән-берсе кызык, мавыктыргыч тапшырулар, кайда элеккеге атаклы җырчыларыбызның, артистларыбызның яшь чакларында, тавышлары үтә матур чакта баш­ка­руларындагы әдәби һәм музыкаль кыйм­мәт­ләрдән гыйбарәт фонд? Заһидулла Яруллин иҗат иткән “Тукай маршы”, һич югы Тукай елы дип игъ­лан иткән чорда да, аэропортка аның исеме бирелү уңаеннан да ни өчен бер дә яңгырамады? Ни өчен дәүләт кайгырту­ындагы әдәби басмаларның һәр яңа саны яшь, яңа талантлантларга трамплин буласы урында, асылда тар даирәгә җимле тагарак буларак хезмәт итә? Бер үк авторның бер үк басмада еллар дәвамында әллә ничә роман бастыруын ни дип аңларга?
Мин татар мәктәбендә укыдым һәм иң буталчык, һәм иң кызык түгел дип татар теле белән әдәбияты дәреслекләрен саный идем. Дөрес, ул предметларны яхшы билгеләргә үзләштердем, тик күңел хуш күргәннән түгел, ә укытучыларымны үз иткәнгә күрә генә...
Дәреслекләр дигәннән, башкорт телевидениесе экранга “Һауа торышы” дигән язу чыгара, ә безнекендә — “Һава торышы”. Минемчә, башкорт кардәшләрнеке дөрес. Яки менә “Казан каласы” дип язганны ике телле татар баласы ничек аңларга тиеш? Каты “к” хәрефе булмагач, һәм һич югы “къала” дип тә язмагач, ул сүз нәҗес, экскремент булып җиткерелә түгелме? “Туган тел” дигәндәге “тел” дә “те­ло” дигәндәге сыман укыла бит икетеллелек шартларында. Мондый мисалларны күпләп китереп була. Ләкин әлеге хәл филолог галимнәребезне ни гомерләр бер дә борчымый килде. Инде телгә алынган тапшыруларның “Таяну ноктасы” дигәнендә, шул җәһәттән сүз чыккач, вуз хадиме татар телен укыту методикасы — галимнәр эше дип, әлеге өлкәдә берсүзсез монополиягә дәгъва кылды. Аңа җавап итеп, Халыклар дуслыгы йорты җитәкчесе Ирек Шәрипов шул методика буенча өйгә эш сыйфатындагы өтек биремне телеэкранга чыгарып, әлеге өлкә галимнәренең эш продукты сыйфаты ниндилеген телевизор караучыларга да, тапшыруда катнашучыларга да тиешле дәрәҗәдә аңлата алды ши­келле. Президент ки­ңәш­чесе дә булып эшлә­гән танылган галим Рафаэль Хәкимов та бер телетапшыруда татар теле дә­реслекләренең һәм укыту методикасының тиешле югарылыкта булмавын сыкранып булса да таныган иде. Янә килеп, әдәбият дәреслекләрендә классик язучылар керергә тиеш дип аңлый идем мин. Ләкин татарча әдәбият дәреслекләре белән танышып чыккач, тәмам аптырашта каласың. Әйтерсең классик дигән төшенчәнең мәгънәсе соңгы чирек гасыр арада, Татарстан биләмәсендә ниндидер җирле закон кабул ителепме, нык кына үзгәреш кичергән.
Быел Хәтер көне Тинчурин театры янындагы паркта билгеләп үтелеп, анда байтак кына ялкынлы чы­гышлар яңгырады. Бер әдип депутатыбыз да килергә курыкмаган һәм ул чыгыш ясарга да җөрьәт итте хәтта. Аның чыгы­шыннан шул аңлашылды: туган телебезнең бүгенге хәленә Мәскәү гаепле, ә җирле эшем ияләребезнең намуслары судан ак, сөттән пакь. Шул чыгышны тыңлаганнан соң күршем­дә яшәгән чандыр гына гәүдәле егет, төзүчеләр институтын тәмамлаганнан соң Казанда үз бизнесын булдырган Рифнур бистә­дәшемне исемә төшердем. Ул үз хисабыннан аена егерме җиде мең сум хезмәт хакы билгеләп, Шә­мәрдән бистәсенә, Шә­мәрдән халкын Коръән укырга өйрәтергә дип, җиткелекле белемгә ия мөгаллим юллады. Аның гаиләсенә җитешле фатир хакын түләүне дә бер ел дәвамында үз җилкәсенә алган ул. Һәм аның бис­тә­дәш милләттәшләрен кайгыртып кылган әлеге гамәленә, игелегенә Мәскәү бер дә комачауламаган. Әйе, кемнәрдер артыгын сөйләнми генә эшли, чарасын таба, ә кемнәрдер чук тибеп гомер уздыруын аклау хәсрәтендә, гаеплене читтән эзли. Хәтер көненә кадәр Казанда Корстонда Язучылар берлегенә 80 ел тулу тантанасы узган иде. Түрдә җитәкчеләр, халык язучылары, лауреат язучылар урын алса, калганнар, ранжирларына күрә урталыкта һәм ишек катындарак урын тапканнардыр дип фаразлыйм. Шушы ике чараны бергә бәйләп язылган Сәйләннең (Ләйсән Гатина) ши­гыре байтак каләмзатларыбыз өчен күк күкрәп, яшен суккандай тәэсир иткәндер дип фараз кылам. Һәрхәлдә, мине дә нык селкетте аның юллары, әлеге сый-хөрмәтнең төрлесеннән сыгылган табынлы кичәгә, җомга көн узуы сәбәле, чакырулары өчен рәхмәтемне әйтеп, бармый калуыма карамастан. Менә ни язды “Азатлык радиосы” сайтында әлеге үткен каләм иясе:

Митингта өч язучы,
Калганнары посып тора.
Бушлай табын.
Дүрт йөз әдип
Һәр чыкканны сосып тора...

Күптән түгел “Летай ТВ” хезмәте чуаш телевидениесе программаларын да карый алу бәхетенә ирештерде. Башкортныкын ярыйсы дип саный идем, боларныкы да ким-хур түгел. Бигрәк тә рус киноларының чуаш теленә дубляжлары күңелгә хуш килде, чөнки безнекендәге сыман, хезмәт хакы фондын экономияләү мак­са­тында микән, гел бер үк артист төрле тавыш чыгарып төрле персонажларны гәүдәләндерергә көчәнми. Татарча радиолардан берсеннән-берсе зәвыксыз эшләнмәләрнең татар җыры исеме астында тапшырылуында да Мәскәү кулы уйнамый дип беләм...
Бер танышым, сүздән сүз чыгып, соңгы араларда кайбер имамнар очсызлы тамадаларны хәтерләтә башлады дигәнрәк фикер ычкындырды. Аяныч ки, арада сүз кадерен белми торганнары очраштыра шул һәм алар фәһем дәрәҗәләре югары имамнарыбызның заманга ярашлы вәгазьләреннән бер дә хәбәрдар түгел ахрысы. Урта гасырларда яшәгән кешеләрне дулкынландырган риваятьләргә сыгыналар, вәгазьләрендә ике икең кебек гап-гади фикерләрне, кайта кайта, ә ахмаклар өчен тагын бер тапкыр кабатлыйбыз дигән сыман, егерме сигезгә төрләнде­рәләр, “дәлиллиләр”...
Имамнар турында сүз кузгатуның асыл сәбәбе шунда, мөфти хәзрәтнең мәчетләрдә вәгазьләр татарча укыла дигән күрсәтмәсен кайбер муллаларыбыз өнәмәгән. Казан каласындагы шундыйларның берсе, татарча сөйләгәнне аңламыйлар, шуңа күрә мәчеткә йөрүчеләр бетә дип язып та чыкты. “Әмирләрегезгә буйсыныгыз” дигән хәдисне онытмаска иде ул әһелгә.
Кулыннан кырыкмаса кырык төрле эш килә торган Рифкать атлы элеккеге хезмәттәшем, бернинди хак-фәлән сорамыйча, өе янәшәсендәге җәмигъ мәчетебезгә даими хезмәт күрсәтә. Балалары динле, туган телдән нәсел ыруы карыш та тайпылмый. Бис­тәбездәге икенче бер элекеге хезмәттәшем, ел саен хаҗ сәфәре кылучы Габделнур әфәнде, эшкуар һәм динле ике улы белән берлектә, бистәбез өчен өченче мәчетне сафка бастырдылар. Манара куярга биек алымлы кү­тәр­геч чит ил автокранын юллауда, ни куаныч, мин дә катнаштым. Алда телгә алган магистраль газүткәргечләр идарәсе җитәкчесе Ришат әфәнде Нурисламовка мең рәхмәт, сә­бәп табып кире бормады, туган көнемдә манара үз урынын алды. Шул ук көн­не Җәлил хәзрәтнең дә котлап чылтыратуы нур өстенә нур булды. Ул һаман сәяхәттә, милләтебезнең телен һәм рухын кайгырта, республика һәм ил буйлап дәгъвәт кыла. Тагын бер истәлекле вакыйга булды быел төбәгебездә. Шәмәрдәндәге өч мәчетнең берсендә имам торучы Дамир хәзрәт, бистәбез мөселманнары белән очрашып, Африка материгында, Нигер дәү­ләтендә су эчәргә тилме­рүчеләргә кое казытып игелек кылу мөмкинлеге хакында җиткергән иде. Әлбәттә, аның чакыруын шәмәрдәнлеләр игътибарсыз калдырмады. Һәм куанычлы хәбәр иреште, хәтта видеосы да килде: Нигерда андый кое барлыкка килгән, кырына Шәмәрдән дип язып куйганнар, Татарстан дип тә өстәгәннәр.
Кыскасы, милләт яшәсен өчен һәркайсыбызга “үз атын” хәле кадәренчә куу хәерле, шулай кирәк, һәм шул очракта гына бар да әйбәт булачак. Гаепне читтән эзләү, уңышсызлыгыңны башкаларга сылтау ул маргиналларга хас һәм төс. Үзебез тиешне рәт­ләп үтәмәгән көе Мәс­кәүне сүгү — мәгънәсезлек. Үзебезгә тиеш эшләрне җиткелекле үтәү фарыз. Шул очракта гына безгә карата мөнәсәбәт һәр даирәдә уңай якка үзгәрәчәк. Миңа калса, күпчелек бистәдәшләрем, һәм гомумән, милләттәшләребез мәгънәле гамәлләр кылу мәшгулиятендә. Һәм бу һәркайда, бигрәк тә Татарстанның, аның башкаласы Казанның көннән-көн гүзәл­ләнеп, ниндидер дөньякүләм мөһим үзәккә әйләнә баруында да чагылыш таба.

Могҗизага җирлек бармы?



Газетаның 10 октябрь санында Арча районыннан Фәрит Вафинның «Хәерче халыкның... түрәләре бай» дигән мәкаләсе үзенчәлеге белән күпләрнең игътибарын җәлеп иткәндер. Мин бу язмамда автор күтәргән проблемага, аның бәян иткәннәрен кабатлап, куәтләп яки кире кагып түгел, ә үзгәчәрәк якын килмәкчемен.
Америка эшкуары, компьютер даһие, дөнья халкын интернет ятьмәсенә төшерүчеләрнең күренеклесе Билл Гейтсның шәхси милке 104,9 миллиард доллар тәшкил итә. Һәм ул андый байлыкка тапкан кыйбласына хыянәте аша да, дәүләт милкен үзләштереп тә, башкаларны алдау-йолдау хисабына да түгел, ә акылы һәм тырышлыгы аша, йөз меңләгән кешене лаеклы эш урыннары белән тәэмин итеп ирешкән. Менә шул уникаль шәхес, “әгәр мине кеше яшәми торган утрауга озатсалар һәм үзем белән бер генә китап алырга рөхсәт итсәләр, мин Иерусалим университеты профессоры Ной Харариның “Кешелекнең кыскача тарихы” дигән китабын алыр идем” дигән.
Бер язмада гына әлеге китапның эчтәлегенә күзәтү ясау мөмкин түгел, әлбәттә. Мин бары тик мәкаләгә кагылышлы кайбер моментларга гына тукталып узам. Галим раславынча, кешелек тарихын зур өч революция билгели: 70 мең ел чамасы элек кешеләр нәрсәгәдер өйрәнә, ягъни белем алу сыйфатына ирешә, ниләрдер үзләштерә, нәтиҗәләр ясый ала башлый (конгнитив революция), 12 мең ел чамасы элек игенчелек (аграр революция) борынлый, ә фәнни революция яше 500 еллап кына. Һәм нәкъ менә анысы кешелек тарихына нокта куярга сәләтле дип саный галим. Ной Харари фикеренчә, кешене ерткыч хайванга тиңләү – ерткыч җанварларга карата гаделсезлек, аларны рәнҗетү ул, чөнки явызлыкта кешегә тиңнәр юк. Галим сүзләренә караганда, инде таш гасырда ук кешелек табигатьтәге төрле җан ияләрен яртылаш юк иткән. Беренче чиратта, бәби табу чоры озак булган, яралгысын йөртү берничә ел тәшкил иткән эре ана хайваннар юкка чыккан. Чөнки кешеләр төркеме өчен эре хайванны үтерү йөкле чагында ансатрак булган (балыкны да уылдык чәчкән чорында тоту отышлы бит) һәм бу күпмедер вакытка ит тавына ирешү булган. Ә инде аграр революция аркасында иксез-чиксез биләмәләрдә җирләр сөрелеп, бик күп агачларга, үләннәргә, кош-кортка, җәнлек-җанварларга яшәү мохите беткән һәм алар чалгы белән чабылгандай җан-тәслим кылганнар. Фәнни революция шартларында исә әйләнә-тирә чүпкә батып, агуланып, күпчелек тере затның күпләп мәңгегә юк ителүе ахыр чиктә кешелекнең үзенең исән калуын да шик астында куя. Ной Харари кеше – бөтен тереклек өчен бәхетсезлек чыганагы дип белдерә. Ул кешеләрнең яшәргә һәм үрчергә мөмкинлек биргән җан ияләрен дә бәхетсезлеккә дучар итүләрен ассызыклый һәм мисалга үз илләрендә асралган бозаулар язмышын телгә ала. Аларны ни борылып, ни сикеренеп булмый торган тар кысаларда алты ай асрыйлар, ә аннары суялар икән. Ә хәрәкәт итәргә ирек куйсаң, мускуллары ныгып, рестораннарда итләреннән әзерли торган телем – скейтлар тиешенчә сусыл, тәмле һәм йомшак булмый, имеш. Кешелекнең асылы үзара канкойгыч сугышларда, ашкынып төрледән-төрле үлем кораллары әзерләүдә, тән төсенә, тоткан диненә, теленә бәйләнеп төрдәшләренә геноцид уздыруларда да ачык чагылыш таба, һәм әшәкелекләрдән туктау, тәүбәгә килү гомумән шәйләнми, көтелми бугай. Чернобыльдәге атом афәтеннән соң, ул төбәктә кешеләр яшәми башлагач, әлеге зонада төрле-төрле җанварлар ишәйгән, урманнар калынайган дип яза галим. Ягъни, аныңча, табигать өчен кешенең эшчәнлеге атом афәтеннән дә куркынычрак. Ной Харари фикеренчә, кешелек аучылыктан игенчелеккә күчкәч, күпчелек утрак тормышка күчеп, бер караңгыдан икенче караңгыгача эшләүгә дучар булган, туклануында витаминнар кимегән.
Күрәсең, прогресс аша ниндидер абстракт гаделлеккә өмет баглау беркатлылык булып чыга. Сүз бары тик чагыштырмача гаделлек турында гына бара ала. Төрле чорларда индеецларны кырып юк иткән, негрларны коллыкта җәберләгән, Япониягә атом бомбалары ташлаган АКШны да гади халкын башка илләрнекеннән баерак яшәткәне өчен генә игелеклелек учагы дип санау дөрес булмас. Кайдадыр нидер арткан икән, димәк кайдадыр кимегән, ә кайдадыр ачлык-ялангачлык хөкем сөрә.
Татарның “үз атыңны ку” дигән әйтемен истә тоткан хәлдә, кемнәргәдер үпкә белдереп, шыңшып түгел, ә максимум үзең булдыра алганча иҗтиһад итү күпкә отышлырак бугай. Ә революцияләр, фетнәләр артында, беренче чиратта халыкныкы түгел, ә ниндидер төркемнәрнең шәхси мәнфәгатьләре торганы, кем әйтмешли, Мәнди анасына да аңлашылса кирәк. СССРны тарату да гаделлек, тигезлек шигаре астында узды бит.
...Татарстан белән чиктәш өлкәдә үз эшенең остасы булуы өстенә шәхси бизнесын булдырган бер якташыбызны бистәбездә әледән-әле искә алалар. Аның турында ишеткән кыйссаларның берсенә туктау эшендәге уңышларына нигез булган холкының кечкенәдән ниндилеген чамаларга ярдәм итәр төсле.
Мәктәп стадионында өлкән класс укучылары футбол уйный, ә Мөбәрәк атлы физкультура укытучысы хөкемдарлыкка алына. Шул вазыйфасын җиткелекле үтәү өчен телгә алган танышыбыздан, ягъни башлангыч сыйныф укучысыннан сыбызгысын алып тора. Уен дәрте белән алгысыган укытучы матч тәмамлангач сыбызгыны иясенә тапшыру турында оныта. Нәни бистәдәшебез бу хәлдән аптырап калмый, укытучылар бүлмәсенә керә, кайсыдыр укытучының: “Сиңа ни кирәк?” – дигәненә җавап биреп тормый түргә уза, һәм коллегалары белән ни турындадыр кызып-кызып гәпләшкән физкультура укытучысының җиңеннән тартып: “Мөбәрәк-түгәрәк, сыбызгыны алдың да, бирмәдең!” – дип чәпи. Әлбәттә, бүлмәдәгеләр көлешәләр-елмаешалар, чөнки малайның “түгәрәк” дигәне дә чынбарлыкка туры килә. Аңлашыла ки, сыбызгы иясенә кайтарыла.
Җитди җитәкчеләр катнашкан бер мәҗлестә тост әйтергә әлеге якташыбыз торып баскач сүзен: “Институтта укыганда безгә яхшы укыганнардан яхшы белгечләр чыга, ә начар укыганнарыннан җитәкчеләр чыга дигәннәр иде”, – дигәне дә истән чыкмый. Баксаң, тормышта уңышка ирешү өчен артык шәп укуның әһәмияте ташка үлчим, имеш. Әллә ничә тармакта зур уңыш белән үз бизнесын булдырып, шуларны гөрләтүче күпләргә яхшы таныш шәхеснең заманында акылга зәгыйфьрәкләрнең махсус мәктәбен тәмамлаган булуы турындагы хәбәр күпләребезне тынсыз калдырды. Әлеге яңалык беренче чиратта мәктәптә иң шәп укыганнарыбызның тез астына орды дип хәтерлим. Ә бизнес дигәннәре өчен илебездә иң яхшы фундамент – нинди дә булса җитәкче постына ирешү һәм шуннан үлгәнче китмәү, ябышып яту икәнлеге дә сер түгел.
Ул мәҗлес онытылмый һәм җанга тынгы бирми. Ахыр чиктә, наданраклар өстенлеге турында үз җирлегебез мисалында кызыксына башладым. Чыннан да, халык хуҗалыгына караган тармакларда гына түгел, фәндә, әдәбият, музыка, җыр сәнгате өлкәләренә дә зәвыксызраклар, наданраклар җитәкчелеккә ирешүе күз алдыбызда бит.
Әлбәттә, язманы шушы дулкында дәвам итеп, әйтик, мисал өчен, галәм эргәсен яулауда зур уңышларга ирешкән атаклы академик Королев урынын бүген журналист Рогозин әфәнде җитәкләвен искә алып һәм башка шундый мисаллар китереп, илебездәге төрле тармакларда булгалап торган кайбер уңышсызлыкларны искәртеп, әллә ниткән нәтиҗәләр ясап булыр иде. Ләкин мондый күренеш теге яки бу нисбәттә барча илләргә дә хас бугай. Һәм бу хакта танышкан язмалар арасында иң кыскасы, тулысы, саллысы һәм кызыграгы дөньякүләм танылган эре магнат Ицхак Адизесныкы. Әйткәнне нигезләү җәһәтеннән аның күзәтүләреннән кыскача өзек китерәм.
“Бизнес эргәсендә карьерам башланган чорда мин үзем даһи санаган шәхесләргә мөкиббән идем. Ул ир-атлар һәм хатын-кызлар – бишлегә генә укыган фантастик галимнәр, студентлар, яки инновацион идеяләр тәкъдим итүгә корылышлы иҗатчылар, яисә теләсә-нинди бәхәстә җиңәргә сәләтле камил акыллы затлар иде. Андыйларның креативлыгы, таланты, интеллекты миңа алтын тамыры булып тоелды. Һәм мин акчаларымны шундыйларны эшкә җәлеп итү юнәлешендә эш башладым. Акчаларым, эш тәҗрибәм һәм аларның даһилыгы кушылышы зур уңыш китерер дип уйладым. Ләкин киресенчә килеп чыкты. Бик күп акчаларым һәм алтын вакытым җилгә очты. Соңрак мин ул даһиларны эшкуарлык практикамда юлыккан уңышлы бизнесменнар белән чагыштырдым һәм, чыннан да, күп акча эшләргә сәләтле затларның артык белдекле түгеллекләрен аңыштым. Уңышлы эшкуарлар үз фикерләрен анык итеп, чатлатып әйтеп тә бирә белмиләр иде. Белемнәре дә әлләкем түгел. Кайберләре мәктәптә һәм университетта өчкә-көчкә укыган. Бу бит мантыйкка сыймый. Ни өчен азрак белемле кешеләр уңышлы бизнесмен булып китә, ә “даһилар” тулы җиңелүгә дучар? Минем нәтиҗә: артык күп белү мәсьәләнең асылын күрергә комачаулый.
Эшкуарлар – үзенчәлекле халык. Белем өлкәсендә алар даһи түгел. Аларга сәламәт акыл хас һәм шуның белән аерылып торалар да. Аннары алар иң-иң мөһим нәрсәләрне күреп алу сәләтенә ия. Ә тирән белемле, талантлы затлар күп нәрсәләрне артык катлауландыралар. Алар ирешеләчәк кыйммәтләрне күрәләр, ә чыгымнарны искә алып вакланып тормыйлар. Аннары бик күп белү тәвәккәл адымнар ясауга да комачаулый.
Тагын бер күзәтү: әгәр сезнең кызыгыз яки улыгыз оста рәсем ясый икән, аны сәнгать мәктәбенә җибәрмәгез. Анда аларның талантын үтерәчәкләр. Чөнки анда, аларның талантлары кушканча түгел, ә мәктәптә дөрес дип саналып кабул ителгән ысулда рәсем ясарга өйрәтәләр”.
Яраткан газетабызны озак еллар җитәкләгән мәрхүм Исмәгыйль әфәнде Шәрәфиев тә тикмәгә генә, үзенең эше даирәсен күздә тотып, баш мөхәрриргә, әгәр дә ул вазыйфасын намуслы итеп башкара икән, язарга ярамый, моңа вакыты да калмый, яза икән, димәк төп эшеннән читләшкән, басма язмышын булышчыларына тапшырып, аны бетүгә юнәлдергән димәгәндер. Һәр эшнең дә үз җае, үз тәртибе, кагыйдәләре бар, һәм аларны санга сукмау күпчелек өчен тискәре нәтиҗәләргә китерә.
Ә “рәсем ясау” дигәнне шартлы мәгънәдә аңлау кирәк, әлбәттә. Күренә ки, теләсә-нинди төр эшне оештыручылар наданрак булса да ярый, әле шулай кулайрак та бугай. Ә менә эш белән идарә итүгә талантлылар, затлылар, белемлеләр җәлеп ителүе шарт. Әгәр анысына да беренчеләрнең, ягъни оештыручыларның нәсел-нәсәбе, дус-ишләре тартылса, ягъни социаль лифтлар эшләми башлый икән, “ми”ләр башка төбәкләргә, яки илләргә “агып китә” һәм күпчелекнең ихтыяҗлары бер кырыйда торып кала.

воскресенье, 27 октября 2019 г.

"Татар теле" җыры

"Татар теле" җыры.
Рөстәм Зарипов көе, Зиннур Насыйбуллин сүзләре, җырлый Фердинанд Сәлахов.

Видео:

Аудио:



пятница, 19 июля 2019 г.

А О ! …



                                                                                                       
            Мой первый рассказ назывался «А-ууу!…» и  он был опубликован в альманахе «Идель» в 1976  году… Его передавали  по радио «Татарстан» в  прочтении известного режиссера Празата Исанбета , а потом  народного артиста Татарстана Рината Тазетдинова(http://radiotatarstana.ru/9-avgust-edebiyatybyz-sekhifelere/).А завершать  литературную  карьеру, судя по всему  суждено   рассказом "АО!.." , про то, как я бодался с  «Татмедиа» в защиту своих авторских и гражданских прав...Когда писал  эти строки я еще понятия не имел про хитросплетения ипостасей ведомства, попадая своим негодованием то и дело в пустоту. Оказывается есть АО "Татмедиа" и есть Республиканское агентство по печати и массовым коммуникациям "Татмедиа", и  любому, чья честь задета субъектом данных образований  светит  блуждать между этими двумя  "соснами", в поисках справедливости, впустую...   
                     «Татмедиа»  , в обеих ипостасях возник в республике «Татарстан", после распада СССР, на волне объявленного суверенитета, в годы правления республикой Шаймиева М.Ш....  В чем   фишка его или их, зачем  два хомута  каждой "кляче", или к чему по два ярма на шею  каждого "быка", кому как нравится, остается загадкой.. Допускаю, что для посвященных сие ноу-хау является секретом полушинели. В чем же смысл сажать на шею свободным самостоятельным газетам, журналам, радио-телеканалам такую махину? Коих оказалось аж две...  Сначала я подумал было на «Министерство правды», по Оруэллу.  А потом вспомнил своего друга, старшего оперуполномоченного БХСС Хабирова Р.Ф., который разбирался  в схемах присвоения бюджетных денег…  Чтобы понять логику  злоумышленника, поневоле ставишь  себя на его место и начинаешь фантазировать, говаривал он… А что , если, имея  республиканское агентство по печати и массовым коммуникациям "Татмедиа"  за пазухой, кому то  подсказали или пришло в голову  создать  на бумаге еще и АО "Татмедиа"  и   с росчерком пера в одночасье  загнать газет, журналов, радио-телеканалов, и под его патронат?  Скажем, под прикрытием обуздания правды дважды...И издательств туда же. А далее, определив главных редакторов  заместителями директора АО, обозначив редакции в качестве предприятий выдающих  продукцию,  создать должность генерального директора с  умопомрачительным окладом, для «хорошего человека». В третьих, создать совет директоров, придумать должность   председателя совета директоров?.. .А что если, заполучив общее здание на 14 этажей по адресу Декабристов,2, на первом этапе ка собственность по сходной цене или за здорово живешь, превратив редакции в квартирантов, и с помощью  неподьемной арендной платы обеспечить их  сначала "добровольное" вхождение в АО, а потом  исход из  родного  дома...А что если, на   почетные должности, сродни свадебного генерала   с лихими выплатами пригласить из аппарата  «важной птицы высокого полета»?  Ради спокойной жизни, с целью обеспечения надежной крыши. И все  счастье за счет налогоплательщика! Не плохо наверное  получать маржу  по акциям  "предприятий", выживающих за счет вливаний из бюджета?  А дальше  пошло поехало: должности, должности, должности, для сыновей и дочерей так называемой элиты, чтобы вывести их скорее в "люди", надо полагать не в Мальчиши -Кибальчиши, которые нынче уже не в фаворе, а в "Плохиши", под стать своим родителям, выгодно сменивших свою политическую ориентацию... Само собой понадобятся личные секретари, водители, охрана, офисные работники,  и.т.д.   И глядишь, 14 этажное здание окажется переполненным и коллективы редакций, которые раньше занимали там  площади, благодаря заботе прежнего руководства республики, окажутся в роли путающихся под ногами  у хозяев жизни , холопов... И найдут для  них углы для обитания ,  соответствующие   для их нового статуса...
              АО «Татмедиа» под крылом республиканского агентство по печати и массовым коммуникациям "Татмедиа" возможно первоначально был призван  совсем по другому поводу. Скажем, для спасения космоса татарских смыслов?!.. Хотя бы на словах?..
             ...Мои  мытарства начались  с того, что мой рассказ «Початок кукурузы» на русском языке  был принят журналом «Идель» (https://rustemzaripov.blogspot.com/2019/04/) с удовлетворением,  был  назначен срок публикации, апрель месяц 2019 г., что зафиксировано в моей электронной переписке с редакцией. И в силу той переписки я отправлял  редактору госпоже Галине Булатовой  свою фотографию , а  также данные о себе. До снятия с публикации главный редактор журнала успел известить письмом, что  оставляет  20 экземпляров журнала для меня, за апрель месяц  текущего года , где увидит свет рассказ “Початок кукурузы”. Вернее, с начала он спросил, сколько экземпляров оставить для меня. Я ответил : где - то 15-20 штук. Тогда он написал, что оставляет 20 экземпляров. То же самое он повторил  в районном  доме культуры Сабинского района, куда прибыл для участия в  мероприятии под названием "Литературный суд", для дебютанки в  поэзии Ильмиры Гимаевой, что напоминало жалкое подобие "прописки" для новичка,  в уголовном мире...  А далее, в самый последний момент  получаю  по электронной почте сообщение от главного редактора о снятии рассказа  с публикации, с намеком на решение каких - то высших инстанций. Если бы этот эпизод был единственным случаем,  версию заместителя руководителя республиканского агентства по печати и массовым коммуникациям «Татмедиа» Миргалимова И.Ф. и других чиновников из того ареала «о самостоятельном решении редакции» можно было списать на коллективное добросовестное  заблуждение. Но имеет место рецидив. Моя статья  в защиту Гузель Яхиной и ее романа «Зулейха открывает глаза» от  нападок ( http://rustemzaripov.blogspot.com/2016/06/normal-0-false-false-false.html )так же была принята для публикации журналом «Идель», на русском языке. Она даже провисела на сайте журнала «Идель» две недели.  А потом , по  указанию кого - то из   «Татмедиа», вопреки воле главного редактора, в  нарушение Закона о СМИ была снята с сайта, и было отказано в публикации. Вот  выдержка из электронной переписки главного редактора журнала «Идель» со мной:

 В переводе на русский язык переписка означает :
- Рустем абы, добрый день! Это о Вашей статье о Гузель Яхиной. Мое предложение: попубликовать часть статьи   прямо касающуюся  Яхиной, со ссылкой, о том что  полный вариант можно прочитать на сайте, разместив  ее на сайт. Гонорар будет выплачен за целую статью. Если согласны, запланируем на апрель месяц.  2016-03-14 10:22 GMT+03:00 radiksabirov <sabrad@mail.ru>:
-  Согласен. И вам добрые дни
Понедельник, 14 марта 2016, 12:23 +04:00 от Rustem Zaripov <rostemzaripov@gmail.com>:
-Не случилось Рустем абы. (Если что мой  телефон 89196207976)
Директор-главный редактор журнала "Идел"-"Идел"
Радик Сабиров

                На все мои обращения  в высшие руководящие и законадательные инстанции республики о нарушении  авторских и гражданских прав, учиненный произвол  со стороны республиканского агентства «Татмедиа" я получал  ответы за  подписью  должностных лиц (Зарипова, Исмагиловой, Миргалимова) республиканского агентства, под копирку, с упоминанием, что редакции СМИ осуществляют свою деятельность на основе профессиональной самостоятельности согласно Закону о СМИ,  и  учередитель и гос. власти  не вправе вмешиваться в деятельность редакций СМИ,   не принимая в расчет приведенные мною очевидные  факты.  Жонглирование цифрами и фактами  в  очередной отписке  зам. руководителя АО “Татмедиа” от 15.07.2019 года  Миргалимова И.Ф  , о том что АО «ТАТМЕДИА» — крупнейшая региональная медиакомпания в Республике Татарстан, в структуру акционерного общества входят 98 районных, городских и республиканских газет, 14 журналов, 17 телеканалов, 10 радиоканалов, 80 сайтов в сети Интернет, информационное агентство «Татар-информ», газеты «Татмедиа» издаются на татарском, русском, чувашском и удмуртском языках, совокупный печатный тираж газет АО «ТАТМЕДИА» на I полугодие 2019 года - более 250 тысяч экземпляров, одним из направлений развития СМИ Татарстана стали их электронные версии; в настоящий момент каждое районное издание республики имеет не только свой сайт, но и свои группы и страницы в социальных сетях (300 аккаунтов); совокупное количество подписчиков на официальных страницах филиалов в социальных группах составляет 1 миллион 600 тысяч подписчиков, ежедневный охват аудитории составляет 800 000 человек, что издания АО «ТАТМЕДИА» имеют большое значение для сохранения национальных языков, литературы, культуры, что Татарстан, по-прежнему, остается одним из читающих регионов России,а насыщенность периодическими печатными изданиями в республике составляет 273 экземпляра на 1000 жителей,  не должны  ввести  никого в заблуждение. Тут  главный смысл  спрятан в глаголе "входят".  Нужен анализ по каждому свежеиспеченному сайту,  по каждой газете и журналу, по каждому  радио-телеканалу,   которые "вошли", с учетом тиража в момент "вхождения" и нынешнего, чтобы понять, что собой представляют  "Татмедиа" и   АО "Татмедиа"  и какой от них прок. С  Сабинской районной  теле-радио компанией “Дулкын” я сотрудничаю  начиная с истоков. Там , для двух радиопередач “От всей души”(Чын күңелдән), “Судьба, судьбинушка” (Әй, язмыш, язмыш...) в качестве фона  много лет используются  мои две музыкальных произведения. Я их безвозмездно передал в распоряжение радио-телеканала  когда не было никакого  “Татмедиа”. Теле-радиоканал был создан и обрел популярность силами района. Она “вошла”, как и все другие упомянутые субъекты  в структуру  “Татмедиа”, готовенькой. Жаль , что работники радио-теле канала Сабинского района, с которыми я знаком давно, сидят на весьма низкой ставке. И каждый раз, когда там бываю, попадаю в дежавю : звонят из  "Татмедиа”  по поводу, сколько денег заработана с помощью рекламы... Если я правильно понял, в этом и заключается  участие  “Татмедиа” в работе радио-телеканала. Вернее радио - телеканалов. Чередование рекламы с мусорной попсой, видимо  также в качестве рекламы ,кажется в этом весь смысл их работы... Судя  по  количеству  читательских откликов, вернее на их отсутствие, сайты , прописанные чиновником в актив АО “Татмедиа” не интересны, так как подвергаются цензуре(  судьба моей статьи в защиту Гузель Яхиной, тому  красноречивое подтверждение), в нарушение  закона о СМИ и созданы видимо ради изображения бурной деятельности и отчетности.
          Нужен  анализ ухода  в небытие газет «Магърифат»,»Сабантуй», «Татарстан хабарлэре», «Молодежь Татарстана» и оценка роли  опекунства  ведомства "Татмедиа"  в целом, над ними.  Если  завтра исчезнет  газета «Ватаным Татарстан» и журнал «Казан утлары» , то это так  же не   повлияет  на количественные показатели  «Татмедиа», о чем восторженно перечислил господин Миргалимов И.Ф. в своей отписке в мой адрес... однако  будет означать почти окончательное формальное решение вопроса  космоса татарских смыслов в рамках когда то популярных в народе газет и журналов, который и так скукожен до нельзя, благодаря деятельности  «"Татмедиа», в любой своей ипостаси…Лично   для меня, как и многим соплеменникам  они уже не нужны , так как  абсолютно не интересны, ибо пишут там в основном национально озобоченные специалисты правописания , изучившие "науку"  по названием "татарская филология" каторая не подчиняется логике, ибо саму себя татарскими словами растолковать не может, в алфавите  не хватает нужных букв для татарского языка и пристегнуты лишние , чтобы заимствованные из других языков слова  звучали в оригинале в ущерб татарской фонетике, чего не было даже при царском режиме. К примеру  татарское слово "кучтенеч" , это производное от русского "гостинец",  был принят в лоно татарского языка до появления татарского филологического факультета.
                Невозможно забыть, как  в  СМИ  Татарстана  хором выступали  против талантливой писательницы обвиняя в манкуртизме, в национальном предательстве Гузель Яхиной и ее романа «Зулейха открывает глаза..», за то что главная героиня романа  на ссылке один раз переспала с русским мужчиной и чтобы сын мог  уехать  из ссылки учиться в Ленинград справила документ с русским отчеством …В том хоре негодования солировали литераторы с титулами, лауреаты Тукаевской премии,  а также ученая филологии. Там же,  в литературной газете “Мадани Жомга” АО “Татмедиа”  выразил свое негодование по отношению ко мне  за защиту чести и достоинства Гузель Яхиной и ее романа, правда не уточняя мою фамилию главный редактор Вахит Имамов в огромной статье, на целый разворот газеты“Зулейха , ставшая зубной болью”, естественно за гонорар. В том же  номере была опубликована статья Мухамета Хафиза “Лаеклы кызыбыз бар”(Есть у нас достойная девушка) ”(от 5 февраля, 2016 года),  украшенная фотографией Фаузии ханум Байрамовой, в оскорбительном тоне по отношении ко мне, чтобы не осталось никаких сомнений кого имел ввиду главный редактор в своем опусе... То есть , в травле писательницы и посмевшего выступить против “общей линии” имело место финансирование, за счет бюджета... А что творилось в  музее в Казани, где состоялась встреча писательницы с  этой компанией, требует кисти художника... Свои статьи в защиту Гузель Яхиной и ее романа  мне удалось опубликовать  не в газетах и журналах  АО “Татмедиа”, откуда они исходили как бы праведным гневом, а в свободных изданиях “Звезда Поволжья” " Гузель-это прекрасное”, “Страсти по Зулейхе”, имеются в интернете) и “Татарстан яшьляре” ( Гүзәлнең гүзәл романы). Получилось, что “Татмедиа” в любой своей ипостаси была  заинтересованной стороной  в травле  писательницы, которую  с почестями принимали в Татарстане  первые лица!?  Так же, в нарушение Закона о печати, возможность ответить мне на клевету и оскорбления в свой адрес  газета “Мадани жомга” АО “Татмедиа” не представила. В ответах-отписках республиканского агенста по печати и массовым коммуникациям “Татмедиа” этот эпизод умалчивался... А  потом  была подсказка  о возможности обратиться в  суд, то бишь  тратить время и нервы на борьбу  со следствием, а не причиной...
             В электронной газете “Бизнес –онлайн” проскочило сообщение, о том что теле-радиоканал ТНВ профинансировали на полтора миллиарда рублей, надо полагать за счет налогоплательщика. И мне как гражданину  интересно, куда  уходит  полтора миллиарда рублей налогоплательщика , за вычетом фонда зарплаты штатных единиц , со скромными окладами?  Если  распределяются между  акционерами АО “Татмедиа” плюс выплаты руководителю Совета директоров, если верить слухам, крутого должностного лица не имеющего отношение журналистике,   и должностным лицам "Татмедиа" из той когорты,  нет ли в  данном распределении коррупционной составляющей?  Ибо непонятно для чего воскрес этот АО, который был  уже однажды ликвидирован согласно  Указу  Президента Татарстана Минниханова Р.Н... Кто этот всесильный  который поправил Минниханова Р.Н?  Если такая схема работает  для поощрения “нужных людей” и такой порядок имеет место во всех регионах страны, тогда не понятно вмешательство чиновников "Татмедиа"  в  самостоятельные решения редакций. И почему  мои обращения президенту РТ , как гаранту моих гражданских прав не доходят до адреса,  Аппарат Президента во главе Сафаровым А.А. то и дело  сварачивает их  республиканскому агентству "Татмедиа", который выставляет АО "Татмедиа" белым и пушистым, со ссылкой на самостоятельное решение редакции, игнорируя приведенные факты. 
         2012 году   в Казани был зафиксирован и прогремил на всю страну жуткий случай  со смертельным исходом, с изнасилованием задержанного бутылкой шампанского  в полицейском отделении "Дальний": :https://lenta.ru/articles/2012/03/13/dalny/  В результате объективной ,независимой проверки   были наказаны много полицейских чинов, отдел разогнали, а тогдашний министр  ушел в отставку. Если бы все жалобы брата погибшего Назарова все время возвращали  "для проверки" в отдел "Дальний" , или даже в МВД, преступники в погонах  избежали бы заслуженного наказания, ибо, как выяснилось в ходе проверки,  в том отделе подобные "шалости" были в потоке, кажется даже имел теоретическое прикрытие и все сходило с рук. А если региональное МВД имело бы при себе, скажем нечто похожее на  АО "МВД", пиши пропало, заставили бы брата погибшего Назарова блуждать между ними в поисках справедливости... Хочется спросить,  что мешает  сотрудникам аппарата президента  с  экс.министром МВД во главе господином Сафаровым А.А. привлечь для проверки фактов относительно "Татмедиа" в любом обличии,  другое, независимое от "Татмедиа" ведомство? Признаю, в моем случае нет физического насилия, и исход не смертельный, а всего лишь растоптаны права  гражданина, что для Его Превосходительства Чиновника  наверное является  сущим пустяком...А еще интересно, какой криминал нашел Чиновник  "Татмедиа" который   не отличился   ни как писатель, ни как журналист  не только  в стране, но и  в регионе, а попал в струю, и стал править инженерами человеческих душ...  Ведь запрещая данный рассказ нельзя встать в благородную позу борца против ваххабитов, националистов, сталинистов или антисталинистов, в чем преуспели  наши национальные чиновники для прикрытия своей некчёмности  перед Москвой... 
            Не секрет, что качество радио-телепередач на татарском языке в республике оставляет желать лучшего,  о чем  высказывал свое мнение  и  президент РТ, после того  как по этому поводу его потревожили   соплеменники из Москвы... Не остался в долгу и бессменный депутат Госсовета  за четверть века, руководитель  соответствующего комитета Разиль Исмагилович Валеев, который вроде сам  должен  присмотреть за состоянием дел  в данной сфере.  Беда в том, что на роль ведущих теле-радиоканалов не привлекают личностей, доказавших свою состоятельность в  Российском масштабе, таких как Саида Мухаметзянова, Эльмира Калимуллина, Дина Гарипова, Муса Маликов и.т.д. ,с достойной оплатой, видимо чтобы сэкономить каждую копейку в пользу кого то?Музыка  передаваемых песен под маркой "татарские", и не татарские и не песни, во многих текстах упоминают  Всевышнего, наплевав на завет "не упоминай  имя господне в суе ", такое предупреждение есть и в  Исламе, а  еще  про родную деревню, про маму, про разные деревья  и фрукты и.т.д. ,  музыка из трех нот то и дело сползает на  русские частушки, американские кантри, турецкие, цыганские, индийские мотивы, и в них полностью отсутствует исконно татарское мелос (моң).Так как все поют под фанеру о красоте голоса   речь не идет априори... И судя на однообразию татарской попсы, начало и конец которых  без пения тянутся, растягиваются "на километр",аранжировку примитивным поделкам  с претензией на песню мастерят под баян и сентизатор в одном и том же месте, видимо одним и тем же лицом.  Интересных, захватывающих передач нет и в помине. Схема  примитивна до нельзя, человек приходит со своим текстом  и ему задают наводящие вопросы по нему, гость отвечает строя умное  лицо. Нет дикторов с красивым тембром голоса, таких как Марьям Арсланова, Рим Каримов, какие были прежде..  Нет там красавиц как Зухра Нигъматуллина, для детских передач, которая блистала  в свое время на зависть ЦТ  СССР. Видимо и на красоте можно сэкономить...Была дикторша  Насыбуллина Миляуша  с красивым тембром голоса, которую упрятали  за решетку на два года (прокурор требовал 3) за то что не сумела выплатить  примерно 900 тысяч рублей долга, так как получала в месяц  зарплату 6,5 тысяч рублей, если сказала правду. Пишу так, потому что она и моей жене, работавшей тогда воспитательницей детского сада, должна была вернуть   100 долларов, переданных по ее просьбе ее сыну  который   учился в Турции, в лицее. Жена простила ей долг, а вот ведомство, где руководители получают не хилые деньги  не помогли ей откупиться от должников и остаться на свободе...
           Писателей, драматургов, для создания новых  интересных проектов кажется  не привлекают. По крайней мере я, как член СП РТ о таком не слышал. Все создается, даже  неуклюжие переводы телесериалов католических стран  и озвучиваются в основном  своими силами за счет штатных единиц, кажется довольно  со скромными окладами, соответствующими их  способностям, думаю, ради экономии фонда зарплаты.  Я  как писатель  ( член СП РТ, издал 4 книги) и самодеятельный композитор (к примеру моя песня “Волк” в песенном конкурсе “Татар жыры” в исполнении Салавата Фатхутдинова, народного артиста РТ и РФ, получила в 2004 году гран-при) дважды участвовал в радио и телепередачах со своим текстом, а также   выдал  песню под  баян  в собственном исполнении  и мне никто ни копейки не заплатил. И другим участникам так же не заплатили. Кажется  такое  в ТНВ и  не принято. Никто и не претендовал на такое. То есть вливание полтора миллиарда рублей за счет бюджета, получается, никак не влияет на качество передач...  Вливаемые деньги не влияют и на качество издаваемых газет и журналов  оказавшихся на лоне  “Татмедиа”, так как, судя по динамике тиражей  изданий Татарстана, которые  в советский период, до образования «"Татмедиа» измерялись сотнями тысяч,  нынче довольствуются в пределах 2-4 тысяч ( их  спасает от обнуления  навязывание  в нагрузку библиотекам). И чтобы как то подтвердить свою значимость,  “Татмедиа” проявив красноармейскую находчивость, стал считать тираж районных газет, созданный возможностями в основном сельских районов в сумме, прилагая районкам несколько листов свое, про новости республики, для приведения их так сказать к общему знаменателю и показать  в своем активе как  достижение...Но если , то что они добавляют, получается серьезным тиражом  и с соответствующими гонорарами, издавать отдельной газетой, вряд ли кто бы подписался  на них- это мое оценочное мнение... По моему  там   упражняются по лекалам  Козьмы Пруткова.  К примеру,  я  недавно прочел с в  том  детище "Татмедиа", навязанное районным газетам  статью под заумным названием "В культуре главное -Человек". По мне и в ветеринарии главное -Человек, так ветеринары - люди... Думаю, в кулинарии то же самое....
   Господину Миргалимову И.Ф.,  выдавшему на гора  много чего о достижениях   АО«Татмедиа» в своей отписке,  с таким же успехом можно  было  посчитать за успех,  освобождение и освоение 14 этажного здания  «Татмедиа» по адресу ул. Декабристов, 2., где раньше  размещались  редакции  газет и  журналов, благодаря заботе руководства республики в советском прошлом. Находились   на каждом этаже по две, три редакции,  напрямую поддерживая связь между собой,  с читателями и авторами.  Нынче эти редакции разбрелись кто куда и чахнут  в одиночку, их сложно найти,  тиражи изданий  упали в разы ( к примеру  сатирический журнал “Чаян”(Скорпион) имел тираж свыше 500 тысяч, нынче сто раз меньше),   и  даже то что осталось ,  в основном поддерживается государством , за счет административного ресурса... Журнал «Азат хатын»  (Сююмбике)    имел тираж  чуть меньше чем «Чаян»(Скорпион). В лучшие года  официальная газета «Ватаным Татарстан» имела  тираж  около   200 тысяч , в год. Были времена когда журнал «Идел»( «Идель») имел тираж свыше 100 тысяч  , в год.  А господин Миргалимов решил удивить тиражом 250 тысяч  на все издания, в сумме, с учетом районных газет,  не делая скидку  на использование адм. ресурса на местах… Тираж –это рейтинг, и отражает интеллектуальный уровень . К примеру, есть шеф свободной газеты “Акчарлак”, с техническим образованием, который сумел сделать тираж с нуля свыше 40 тысяч без гос.поддержки и есть главный редактор с гуманитарным образованием литературной газеты “Мадани жомга” (МЖ)  “Татмедиа”, тираж которой колеблется на уровне двух тысяч, да и то за счет поддержки библиотек.. Получается соотношение интеллектуального уровня изданий    1: 20, и то в лучшем случаи... На таком фоне  и нужно рассматривать бодрый рапорт и цифры господина Миргалимова И.Ф.  И мне , как гражданину, который является главной ценностью для государства согласно Конституции РФ, непонятно, чем же подтверждает  это ведомство   с разветвлениями, с огромным штатом,  занимая  многоэтажное здание на самом красивом месте Казани,недалеко от Кремля и башни Сююмбике, на берегу реки Казанки свою  необходимость существования за счет  налогоплательщика. Если дело  в перераспределении народных денег , хуже того, имеет коррупционную составляющую, не пора ли упразднить  "Татмедиа" ? В целом или в части АО? На этот  раз  с привлечением правоохранительных органов?   Можно  конечно поступить по строже с деятелями этого ведомства, обязав их каким либо образом ежедневно пользоваться собственной продукцией, читать газеты и журналы , находящихся на  лоне АО, слушать песни , передачи “Болгар радиосы”, наслаждаться тем, что показывает ТНВ, в рабочее время.   Если, конечно,  последнее  не сочтут  за чрезмерную жестокость..
      Во многих странах, в литературных курсах изучают тему  «литература и математика».  На мой взгляд, это мое оценочное суждение, в произведениях постоянных «своих авторов» наших литературных газет, журналов под эгидой АО «Татмедиа», не то, что высшая математика, арифметика  троечника не просвечивается. Но опусы  знатоков правописания, филологов, пишущих не имея математику (царицы наук) в голове, какие бы опекуны за ними не стояли, и действовали в их пользу, отсекая талантливых конкурентов, никому не интересны. Благодаря чему тиражи растаяли, исчезли жанры фантастика, научная фантастика, которые встали было на ноги  в прошлом веке, до Октябрьской революции, и без которых,  будущее литературы, да и народа без таких жанров весьма призрачны. На мой взгляд, нынешние публикации любого жанра, роман, повесть, стихи, афоризмы, разных авторов, в основном филологов по образованию, а  также специалистов из области культуры, то бишь из числа не состоявшихся актеров и актрис, можно было бы отнести достойным наследникам Козьмы Пруткова... Они кажется не понимают, что Козьма Прутков выдуманный персонаж, собирательный образ,  и в  самом деле мыслят и пишут в рамках и в духе Козьмы Пруткова и расписываются  собственными именами...  Возможно не зря  известный  татарский писатель Хасан  Сарьян, ныне покойный, пусть земля ему будет пухом, предупреждал об угрозе оседлания татарской литературы  филологами, нацеленными на редактирование самого Тукая в своей повести «Точка с запятой(« Нокталы өтер»)...  
           Главным мэтром для  татарских филологом является  Хатыйп Усманов , доктор филологии , который 1953 году защитил диссертацию о поэзии классика татарсткой литературы Хади Такташа. Миляуша ханым Хабутдинова , отличившаяся критикой романа Гузель Яхиной" Зулейха открывает глаза" также защитила диссертацию о поэзии Хади Такташа.  У  Фаузия ханум  Байрамовой,  так же выступившая гневной критикой  романа Гузель Яхиной, была опубликована статья, где фигурировал поэт Хади Такташ . Всех их, по разному  очаровал, поэма "Трагедия сынов Земли"... Но их оценки, на мой взгляд в корне ошибочны, так как  Хади Такташ тогда,  в юности,  с багажом медресе следуя мистерии Байрона "Каин" всего навсего    повторил "подвиг"  персонажа романа Булгакова "Мастер и Маргарита" Ивана Бездомного, выступая против  Всевышнего.  .Гыйсъан - в переводе с арабского означает бунт, и  Хабутдинова ханум вводит понятие гыйсъсанизм  для объяснения патетику  Такташа в данной поэме... Однако,  высказывания против Всевышнего  с пеной у рта в тот период  приветствовалось  властью  и    это никакое не бунтарство...  
           Согласно отпискам зам. руководителя   упомянутого ведомства господина Миргалимова И.Ф.  на мои обращения в республиканские инстанции, опубликовать мой рассказ «Початок кукурузы» попал под категорию  нецелесообразных для публикации.  А давайте , сделаем обзор, чтобы представить , какие произведения  целесообразны для  главного литературного журнала республики «Казан утлары»(извините если они окажутся шокирующими, но таковы реалии –Р.З.).
                Начнем с рассказа Искандера Сирази “Брак на небесах”... Я  упоминал  в газете “ЗП” №32 (23-29.08.07) в статье “Сломанные часы про рассказ Искандера Сирази “Брак на небесах”, которую опубликовал “Казан утлары”,  где речь идет о прелюбодеянии молодого  муллы с  девушкой, пришедшей в мечеть для изучения Корана, во время пятничного намаза... В той статье я писал, что  мусульманам разных полов, если они не близкие родственники оставаться наедине запрещено шариатом, что девушек читать Коран обучают не муллы,  а абыстаи. Но как говорится, обух плетью не прошибешь,  журнал имеет право устанавливать свою планку на вкус, на интеллект  и  аршин на этику...
          “Казан утлары” в 2012 году выдал роман , Марата Кабирова, под названием “Единственный и неповторимый”. Ярко запомнился эпизод, как сельчанин с сельчанкой, татары занимаются любовью на навозной куче. Другой сельчанин, который вышел ночью с заботой о своей корове, которая должна была вот-вот отелиться, обнаруживает их, но не мешает действу. И тогда тот мужик позорно уходит , игнорируя протесты партнерши, не достигнув должного результата, “эстафету” подхватывает хозяин коровы и добивается благодарности не совсем знакомой дамы. Марат Амирхан также не ударил в грязь лицом в публикуемых один за другим, своих, исторических как он их представляет, романах. Извольте на пробу один маленький отрывок : “Гаухэршад, что есть в своем арсенале ласки, все выложила. Не  постеснялась: целовала, обнимала, лизала, поглаживала. Булат бек и сам не перекладывал пустое в порожное”. Тут речь идет не про уличных собак, и эти строки не из дневника про случку ценных животных работника зоопарка. Писатель Марат Амирхан так описывает семейные отношения царских особ Казанского ханства состоящих в законном браке, освященных никахом, о которых русские летописцы упоминали бережно, с трепетом , как и полагается их сану... В другом романе Марата Амирхана “Альвидаг” (Прощание), также опубликованном в журнале “Казан утлары” есть забавный эпизод, о том, как Сафа-Гирей хан устраивает учение для охраны своей жены Сююмбике... Оправданность такого включения сомнительна, раз царицу так и не разу не похищали при жизни... Роман Марата Амирхана прихватывает кроме ханских и сегодняшние дни. Автор, царицу Сююмбике декларативно объявляет ровней то Жанна д Арк, то Клеопатре, не вкладывая в ее уста достойные речи, обеспечивающее равенство ее ума и сердца с упомянутыми историческими личностями. А вот отведайте ка да десерт отрывок из его нового исторического романа “Ир - Мамай” (“К.У. 2013 ел” №6, 44 б.) “Снимите штаны! – приказал Тохтамыш. Сперва он справил малую нужду в голову хана.- Вонючему вонючая смерть!” Автор знаменитого татарского хана Тохмамыша ставит на одну с доску с тюремным паханом. Раз татарский хан так поступает с предшественником, наплевав на его высокий сан, на свои родственые узы с ним , каковы могут быть те кто в его свите? И его подданные? В том числе государствообразующий тогда татарский народ? И их союзники русские, имеющие свою суверенную армию?  И не ставит ли фантазия автора- завсегдатая “Казан утлары” под сомнение заменитой Яса  Чингизхана, прадеда Тохтамыша? В романе Батуллы»Сююмбике» удостоенной Тукаевской премией, будущая царица  в молодости изображается мужланкой, чуть ли не гермофродиткой. Она скачет на коне, ругается на прополую, а однажды одна дама, приняв ее за парня, лезет к ней в объятия. А каков знаменитый хан Сафагерей муж Сююмбике, грозный воин, победитель многих сражений в представлении Батуллы. Вот отрывок из романа : “ Сафа уже вздурел. Он обнял обе ноги. И почувствовал запах выхухоли. Сафа свою горячую голову просунул между коленок (рабыни)...” А потом, в брачную ночь с Сююмбике он снова чувствует запах выхухоли.. .О вкусах не спорят. По мне царица Сююмбике Батуллы, в подметки не годиться Зулейхе Гузель Яхиной. Примеров таких уйма. Стали одерживать победы на литературных конкурсах произведения  про судью, которого отправили в Колыму, за то что не  вынесла обвинительный приговор девушке, вышедшей на митинг, автором не имеющем понятия о судебной системе (рассказ Н.Тухбатуллиной «Материя, которая  говорит, поет, тоскует»), о тонкостях судебного процесса, и о  женитьбе двух татарских деревенских парней (повесть Айгель Ахметгалиевой «Ворота»), в общем - то негодяев, так как по их вине погибла односельчанка,  на русских девушках ,  и это показывать, не много и не мало, а трагедией для татарской нации. В статье Зиннура Закирова «Чак Гузель Яхина», опубликованной в газете «ЗП» от 24.12.2016 г.  выражается недоумение возвышению автора до Тукаевской премии, написавшую « ересь (тузга язмаган), как примадонна французского балета занимается любовью с председателем колхоза на УАЗ ике, в Аксубаевском лесу. И там же, оказывается, бомжует бывший возлюбленный великой французской княгини, и они любят друг друга…» А еще  удивил своим рассказом  «Таккуз» титулованный писатель Рабит Батулла, где использовал новояз “такбаш”.  В журнале “КУ” , запуск таких  придуманных  “слов” как “таккүз” и такбаш” наш мэтр  и его соратники по журналу наверное посчитали  верхом остроумия, так как при сложении “КУ” +  придуманное слово , получается нецензурное  выражение...
                Судя по динамике тиражей литературных изданий, дают зеленую дорогу не тем авторам. Если новоявленные «живые классики», вхожие в учебники татарской литературы, согласно полученным бонусам, наградам, титулам,  званиям, мандатам  действительно «народные», «лауреаты Тукая», то есть   востребованы читателями, давно должны были оторваться от государственной соски и пуститься в свободное плавание, дав  возможность публиковаться новым, другим, молодым за счет бюджета. Дошло до того, оказывается,  для возвышения татарского народа были выделены  по 400 тысяч рублей  «своим писателям» Ркаилу Зайдулле и Айгуль Ахметгалиевой, непонятно по какому принципу, без конкурса и тендера. Далее  дуэт  стал тройкой, главный редактор журнала «Казан утлары»  «Татмедиа» Рустам Галиуллин получил подряд на  возвеличение татарского народа романом о мулле Таджутдине Ялчыгол. Таких получателей в последствии оказались 5 авторов, но некоторые из них не представили ни произведений, и денег обратно так же не вернули, если  эти сведения уже не устарели и не изменились в ту или иную сторону. А представленные творения по заказу кажется не получили экспертную оценку о соответствии их ценности затратам  и  на книжном рынке  не отличились  ни ценой, ни спросом. Удивляет отсутствие какого - либо контроля  над расходованием бюджетных средств на данном направлении. Лично я за свою повесть «Мамы» опубликованной в главном литературном журнале республики  «Казан утлары» АО«Татмедиа» получил гонорар 4,5 тысяч  рублей. А названные  получают за свои творения , выходит, 100 раз больше.
  Согласно  https://www.azatliq.org/a/30242817.html  статьи "Язучылар..." на сайте Азатлык Радиосы от 30.102019г.  факт выдачи по 400 тыс. рублей  и невыполнение  некоторыми получателями заказа подтверждается.
        В статье  “Гузель-это прекрасное...”опубликованной в газете “Звезда Поволжья”  я писал, о том что благодаря нашим поэтам –депутатам от партии ЕР, появилась приставка “народный”  , с чем они обзавелись с начала сами, которая позволяет ежемесячно получать 10 тысяч рублей , помимо депутатских... Неужели это звание дает право  за государственный счет издавать книги, тома, которые  минуя книжных магазинов идут на полку библиотек?...Почему так предполагаю? Потому что, когда Татарское книжное издательство возглавлял господин Шакиров Д.С.  и у меня, члена СП РТ приняли материал  из ранее опубликованных  произведений в печати для издание книги за счет бюджета. Главный редактор ТКН Шаехов Ленар Миннемохимович, уроженец Актанышеского района, лично внес мои произведения в свой рабочий компьютер. Потом отодвинули срок публикации на год. А когда  руководителем ТКН стал сын уроженки Актанышеского района известной  поэтессы  Файрузы Муслимовой  господин Сагъдатшин , дали понять, что зря надеюсь.  Неужели для публикации за гос. счет   не достаточно быть членом СП РТ, есть какие то неписанные правила, схемы ?  Не зря наверное  и известный писатель Айдар Халим в начале 2019 года выступил в печати заявлением , о своем отказе в дальнейшем участвовать в процедуре “гонки” за получением Тукаевской премии, в связи с тем, что, по его мнению, из года в год награждаются незрелые творения  в этическом и эстетическом плане . Мне кажется татарская литература пройдя фазу татфилфаковской , становится Актанышской литературой, так как,   уже второй председатель Союза  Писателей Татарстана  - уроженец этого района, литературную газету "Мадани жомга" возглавляет уроженец актанышеского района, а про кадры ТКИ  уже упомянул...
        Литература должна походить на море, где кипит жизнь. Если источников раз –два и обчелся , получается пруд, запруда для пиявок, которым пользуется Дуремары, мечтающие превратить творческую организацию писателей в секту, со строгой иерархией, построив всех по ранжиру, исходя из полученных у исполнительной власти преференций. В литературных журналах, в хвалебных статьях под рубрикой литературная критика, как правило несколько раз повторяется, словно мантра индусов, список писателей «политбюро», с целью, чтобы все приняли за веру, что они гуру - писатели , а не горе - писаки. То, что их творчество не пользуется спросом, объясняли тем, что люди перестали читать книги. Гузель Яхина, выпускница Казанского пединститута своим романом вдребезги разбила эту ложь, подвергла сомнению дутых авторитетов, зачастую несущих вздор и нелепицу с высоким слогом, за что те накинулись на талантливую писательницу так как нарушила их идиллию, ибо книги для «избранных» можно было издавать томами за счет налогоплательщика и минуя книжных магазинов, т.е. наплевав на спрос прямиком размещать в библиотеки, где они также даром никому не нужны.
                 Тем временем  у нас  в литературных журналах , которые  существует  за счет бюджета республики  “свои” авторы уже долгие годы публикуют повесть за повестью, роман за романом, иногда эпопею из трех частей  по пятисот страниц, о том как  они встречаются с “народом” в  сельских клубах и отпускают шуточки на поверку второй и даже третьей свежести,  а “чужим”  авторам могут позволить разве что рассказ из пяти страниц раз в пять или десять лет...А могут и снять с публикации, как  в моем случае,  в самый последний момент, в  пользу  “своего круга”.
             И почему то одни и те же арбитры  дают оценку на произведения , в том числе  на проводимых литературных конкурсах журналом “Казан утлары” и там побеждают одни и те же лица раз за разом. Оказывается даже допустимо победа одного и того же произведения на разных конкурсах в разные годы... Впрочем, давайте   обратимся   конкурсу проведенной 2011 году  в честь юбилея Габдуллы Тукая. Сатирические  произведения самого  разного жанра в русле того состязания опубликованные на страницах  журнала «Казан утлары» также  были помещены и на сайте интернета (матбугат ру). Больше всего пользователи паутины обратились к поэме  Гатиной Лейсан, студентки КФЭИ, которая участвовала  на конкурсе «Сенной базар» под  псевдонимом «Сейлян,( открыли 26632 раз, восторженных комментариев   526). Другие конкурсанты набрали голосов на порядок меньше, к примеру произведением победителя конкурса Зульфата Хакима (односельчанина депутата Госсовета Валеева Р.И.) пользователи интернета поинтересовались 1645 раз,  оставили  18  коментариев, и не все с похвалой. По итогам, как  уже было сказано, на первое место журнал  вывел пьесу Зульфата Хакима. На втором месте оказались двое : Лейсан Гатина  и Батулла, произведение последнего даже не была размещена на сайте…  Не знаю  что за контингент  выносил  решение о победителях , по крайней мере  моего мнения, члена СП  РТ  никто не спрашивал. По условиям конкурса лимит на публикацию был определен 15 листов, а пьесе  Зульфата Хакима, односельчанину Разиля Исмагиловича Валлева предоставили 25 листов журнала. Кроме того в условиях конкурса на сатирические произведения пьеса как жанр не упоминалась, ибо драматическое произведение на мой взгляд считается законченным после его постановки на сцене , согласно трактовке  режиссера. В довершение, эта пьеса уже участвовала в другом, специальном  конкурсе «новая татарская пьеса» за 2010 год и заняла  там  2 место и была удостоена соответствующей премии.  На   двух последних литературных конкурсах ,проведенных  журналом “Казан утлары” 1-2 места по очереди снова поделили Зульфат Хаким и Рабит Батулла, член правления журнала “Казан утлары”( в миру Роберт Мухлисович Батуллин) и получили соответствующее вознаграждение. В сатирической повести Зульфата Хакима занявшей 1 место речь идет о том, как  парня, который  проявлял патриотическое рвение служить в армии принимают за сумасшедшего, и устраивают бесконечные препоны. После того, как  российский солдат Пермяков, который  так же пошел в армию с большим желанием, показывал отличные результаты во время службы,  самовольно оставив  военную часть, расположенный  за границей,  в Гюмри, расстрелял армянскую семью из 7 человек, о чем писали  российские газеты, сатира  победителя конкурса,  по крайней мере  для тех,  кто ходил и ходит под погонами, не  очень то кажется наверное и сатирой... А в чем  секрет побед Батуллы, который отличился критикой романа Гузель Яхиной на двух языках в изданиях АО“Татмедиа” мне вообще непонятен, видимо что - то не догоняю, так как не имею специального  образования в области литературы,     также прославившегося  изданием тафсира Корана, что было опубликовано и в журнале “Казан утлары”, если не ошибаюсь в течении 2-х лет, закрывая путь художественным литературным произведениям молодых авторов...  Ну, не чудо ли,  не владея арабским языком осилить такое? Мэтр объявил свой подвиг просто:  он пользовался несколькими тафсирами ранее опубликованных на татарском и турецком языках и как бы вывел их к единому знаменателю. По версии апологетов  тафсиры на татарском языке  до него страдали сухостью изложения, а ему удалось   переложить все на  литературный язык...   Нашлись не только апологеты , но и критики тафсира Батуллы. В частности корифей и старейшина татарской филологии, литературы , знаток исламского богословия, знаменитый фантаст, человек железной воли Адлер  Тимергалин.  Одним из камней пртеткновения в изложении Батуллы Адлер ага посчитал замену слово “яратты” на “яралтты”. Он утверждал,  со ссылками на авторитетные источники, что до сих пор все исламские богословы –татары писали только “Аллах яратты”( Аллах сотворил) Он обращает внимание  и на стихи Тукая,  что легли в текст татарской  народной песни “Тафтиляу”, где черному по белому написано “яратты”относительно Раббе (Аллаха). Смысл словосочетания   “Аллах яратты”  - Аллах сотворил, а “яралтты”означает – зачал и поскольку  в Коране утверждается , о том, что Аллах сотворил мир из ничего, то речь  о какой- либо зачатии идти  не может, заключает он...Лично меня также  шокирует подмена свойство  Создателя  на свойство Зачинателя, творения на функцию... Да и Рафаэль Мухаметдинов, постоянный автор газеты “Звезда Поволжья” в своей статье "Любителям открывать Америку в  Коране" отметил отсебятину в том самом труде...
                 В позапрошлом году Тукаевская премия досталось таки писателю Камилю Каримову, сотруднику журнала “Казан утлары”. В романе Камиля Каримова “Песочные часы, которые не единыжды представлялся к награждению Тукаевской премией, и наконец то цель была достигнута, мулла Габдулла, обеспечив себе удобный микроклимат зорко следит за беременными женщинами, чтобы те не смели взять в  рот глоток воды во время жатвы в знойную пору, с помощью своей вездесущей агентуры, которой нет другого дела, кроме как бегать пыхтя туда-сюда, для доклада о прегрешениях будущих мам. Ничего себе правда жизни, если беременным женщинам держать уразу по шариату запрещено и если во время войны в Татарской АССР, в советском селе, мулла, со своими приспешниками терроризировал сознательное крестьянское население, который отдавал свой труд без остатка на благо Отечества и ради Великой Победы, под бдительным оком НКВД? В  нынешнем году Тукаевская премия досталась также представителю татфилфака, который  в  один период руководил данным факультетом.
           А какие писатели достойны, или были достойны на звания и титулы? Самым выдающимся татарским писателем, Гулливером татарской литературы   считал и считаю ныне покойного Адлера Тимергалина, который , можно сказать единолично тянул жанры “фантастика” и “научная фантастика”.  Еще при  его жизни я  опубликовал статью “Есть ли другие предложения?”в газете “Татарстан яшьляре” о самых достойных на награждения....Русскоязычный писатель Лукман Закиров, чья повесть “Мустафа” в 1997 году был признана книгой года по России, так же был достоин  почестей...  Но их кандидатуры кажется даже  не рассматривали..... И не опубликовали в журнале “Казан утлары”  в переводе на  татарский язык.. За то в толстом татарском литературном журнале «Казан утлары» косяком шли ранее изданные детективные романы Рауля Мир-Хайдарова в переводе на татарский язык, ( татароязычным авторам и не снилось заполучать такою огромную площадь в литературном журнале, тем более  в такой короткий срок) мало имеющие отношение к космосу татарских смыслов,  закрывая возможность новым татарским талантам, пишущим на родном языке, путь в литературу, доступ к гонорарному фонду, выделенному государством для поддержания национальной литературы, что, на мой взгляд заслуживала какой-то,  юридической или с этической точки зрения ли, оценки...
               Я имею техническое образование и для оседлавших татарские редакции выпускников татарского филологического факультета Казанского  государственного университета являюсь чужим. Поэтому  моя повесть «Румянец на лике милиции» где выражается   сочувствие работникам  правопорядка, была издана в журнале «Казан утлары», отбыв срок в пыли долгих 10 лет. А вот произведение другого «своего в доску» автора Искандера Сирази, где,  сотрудники правоохранительных органов и ФСИН показаны как нелюди, увидел свет  без сучка и задоринки. Оказывается, дать дорогу пасквилю о правоохранительных органах в порядке вещей для подопечных органов печати  существующих за счет бюджета, а вот легкий юмор в отношении   редактора журнала, дающего зеленый цвет подобным творениям, что имеет место в моем рассказе «Початок кукурузы», недопустимо. Нужен специалист, чтобы разобраться во всех нюансах.  Раз  главные редакторы изданий  одновременно являются   должностными лицами АО, то права  редакций на самостоятельное решение  является фикцией, все решает чиновник АО  курирующий ту  или иную редакцию, что  кажется противоречит Закону РФ  о СМИ? Или же  позволяет его обойти? Тут снова нужен специалист…. И почему  юмор по отношению  редактора, который одновременно является чиновником "Татмедиа" ,   недопустима?!
            Запрет на публикацию, после неоднократных заверений опубликовать мой рассказ, считаю поражением в правах, оскорблением личности как автора и  как гражданина, который согласно 2 статьи Конституции  РФ является высшей ценностью для государства. Мотивом противоправного деяния мог  быть  мои  опубликованные статьи в печати на русском и татарском языках , в которых присутствует  недовольство качеством литературной, музыкальной продукции в республике и качеством радио - телепередач на татарском языке. А еще в моей статье опубликованной  в газете “Звезда Поволжья” Гузель –это прекрасное”( 16 июня, 2016 г.) в защиту  моей землячки талантливой писательницы  Гузель Яхиной  автора знаменитого романа  “Зулейха открывает глаза”имеются  такие строки “А инкыйраз (по Гаязу Исхаки инкыйраз означает уход в небытие) подлинной татарской литературы, что ярко выразилась падением в разы тиражей татарских литературных журналов и книг, думаю, на совести некоторых наших деятелей, которые, будучи еще студентами, демонстративно сожгли около тридцати книг своих предшественников на свалке, что было описано с похвалой то ли в шутку, то ли всерьез в статье на целый разворот газеты «Татарстан яшьляре» от 3 августа 2013 года известным татарским журналистом Рафиком Юнусом. “ В той хвалебной статье Рафика Юнуса  сообщается,  о том что , то мероприятие , в начале своей политической карьеры  организовали  Разиль Исмагилович Валеев, который  ныне является депутатом  Верховного Совета ( Госсовета)на протяжении четверти века, вместе с Равилем Абдрахмановичем Файзуллиным, четверть века возглавлявшим журнал “Казан утлары”, ставший  в последствии советником  “Татмедиа”. Любому здравомыслящему  человеку, не знакомому нюансами оперативной работы может показаться странным попадание людей таким странным путем в “обойму”, как было отмечено в той статье, один из которых  потом возглавит  книжную палату республики, плюс все библиотеки региона, а потом та должность перейдет ее дочери  через некоторое время , а он станет председателем комитета по культуре, языку, национальным вопросам Госсовета РТ, а второй также станет депутатом , правда только на один срок, и  четверь века будет возглавлять, как уже было сказано, главный литературный журнал республики. Результаты ошеломляющие, журнал “Казан утлары” имеющий тираж в советское время свыше 100 тысяч скукожился до 3-4 тысяч. 
               Меня  так же смущает  покушения  на значения и смыслы слов ответственными деятелями республики Татарстан... Тут даже Оруэлл отдыхает.  Дело в том, что в интернете, на общем  портале татарстанских журналов «Мәгариф»(Образование) и Гаилә һәм мәктәп” (Семья и школа) размещен “Новый толковый словарь татарских имен» из 3000 слов, с  хитрой припиской «Словарь составлен на основе лексики произведений татарских писателей и поэтов (с 13 века по настоящее время), на материале периодической печати и татарских учебников по различным отраслям знаний». Я  являюсь членом СП РТ с 2005 года, и спешу сообщить, о том, что к этому ноу-хау не имею никакого отношения и не горю желанием разделить ответственность инициаторов сомнительной затеи. Что интересно, идентичные словари по татарским именам так же появились   на сайтах «Умма»  мусульман, и KAZANLADY.RU, как там утверждается, не много , ни мало, а специально для прекрасной половины человечества.
            Открываю предлагаемые словари на сайтах интернета для татарских имен, и обнаруживаю  весьма странные для  нынешнего поколения татар  образцы, как Бабахан, Бабахужа, Бабажан, Багыш, Барак и тому подобное.  В гуще такого мутного потока  иногда мелькают и знакомые имена и псевдонимы некоторых современных  деятелей  РТ. Например такие :
Рабит - (муж.) (араб.) Связной.
Разиль - (муж.) (араб.) Избранный.
      Есть у нас народный писатель Татарстана Рабит Батулла (в миру Роберт Мухлисович Батуллин), написавший критикующую статью  романа Гузель Яхиной и  книгу о Шаймиевах, есть и народный поэт  Разиль Исмагилович Валеев, депутат Госсовета, написавший оду  на председателя Госсовета , лидера партии ЕР в республике Мухаметшину Фариду Хайрулловичу  «Единственный».
           А теперь разрешите обратиться  к  источникам. В толковом арабско – татарско - русском словаре о заимствованиях,  изданном 1979 году ( авторы К.З.Хамзин, М.И.Махмутов, Г.Ш.Сайфуллин) , которого   еще называют словарем академика Мирзы Махмутова, “рабита”  переводится  как  связь, связующий двух предметов нитка, веревка, а “рабыйт” – связующий, соединяющий, союз, лига . Тянет и на “стукача”.  А вот “рәзил”( буква “ә” это мягкое “а”) означает “низкий”, “позорный”, “порочный. Кстати, фонема “ә” передвинулась с конца алфавита на второе место, за буквой “а”, в результате упорной борьбы наших национальных патриотов – депутатов, возможно с  бессменным, со времен перестройки  депутатом Верховного Совета РТ Разилем Исмагиловичем Валиевым во главе, который возглавляет  Комитет Государственного Совета Республики Татарстан по образованию, культуре, науке и национальным вопросам.  
             ”Я обратился к разным словарям братских тюркских народов. Ни башкирско-русском словаре  от 1958 года изданный в г.Уфе, ни в киргизско- русском словаре, изданном в Москве в 1965 году, ни в киргизском толковом словаре, изданном в г.Фрунзе в 1969 году,ни в кумыкско-русском словаре изданном в Москве в 1965 году, таких понятий как “рабит”,”батулла”, “разил”  не обнаружил.
                 В полном  арабско-русском словаре от 1963 года в арабской транскрипции РЗИЛ (гласные буквы  отмечаются  надстрочной и подстрочной черточкой, а иногда и без черточки,  согласно правилы  таджвид) – «подлый». Других толкований нет.  В словаре для турецких школ издательством «Мерчек» в г. Стамбуле , где указан  составителем  Рашит Куру, тел (0212)512 37- 55,  Rabita переводиться как “связанное нечто”, “веревка”, а rezil  означает низкий, подлый.  А русско-турецком и турецко- русском словаре изданный в г. Минск издательством “СОЛ” в 2000 году также имеются  тюркские, в том числе татарские  имена. Слово   rezil  в переводе с турецкого, пришедший с арабского языка, и тут  представлен как  позорный,  а rezillek  - позор.
                  В тех сайтах  есть также предположение Н.А. Баскакова о  слове “бата” на     монгольском языке который возможно имеет значения  надежный”, “сильный”,  “постоянный”...
           Но татары не монголы, не были таковыми, с чем уже согласились  наконец то  русские историки, что отразилась  и на школьных учебниках истории. Поэтому раскроем-ка татарско-русский словарь, выпущенный Академией наук СССР издательством “Советская Энциклопедия”, в Москве, в 1966 году. По этому словарю понятие БАТУ означает: 1) тонуть,утонуть,затонуть,потонуть;
   2) вязнуть,завязнуть,увязнуть; IIувязание;3)залезать,залезть,влезть( в долги)
   4) западать, запасть (в глазах) 5) заходить, зайти,закатываться,закатиться
   (о небесных светилах)II закат,заход; 6) пропадать,пропасть; ките дә батты ушел и     
   пропал; 7) пачкаться, запачкаться, мараться, замараться в чем либо; корымга батты   
   он запачкался в саже <> наданлыкка бату закоснеть в невежестве, батып керү  
   вдавливаться, втискиваться.
           Всевышний  вездесущ,  которому  закатываться куда-либо и или втискиваться во
   что- то  не пристало... И поэтому, имя Батулла при такой  трактовке априори не   
   состоятелен.
           А вот  по утверждению упомянутых сайтов   «Батулла»  берет свое начало от названия мечети Кааба! А чтобы понять значение слово «Батулла» предлагается  обратиться к понятию «Бейтулла»...   То есть, четырех угольного черного камня, вокруг которого проходят миллионы мусульман,  ежегодно совершая хадж.  Но  в  полном арабско - русском  словаре от 1903 года я не обнаружил подтверждение такому варианту. И слово «разил»   там почему то не значится как   «избранник»  или «избранный» Если  вольно обращаться с понятиями, то можно дойти до чего угодно. Есть арабское слово батыйл –порочный, есть турецкое будала –тупой. И если к  ним пристегнуть улла, с целью образования нового имени или псевдонима, никакого противоречия не возникнет, ибо у Аллаха могут быть всякие рабы, в том числе  и тупые, и порочные. Я  сомневаюсь, что современных родителей сильно вдохновляет предлагаемые  образцы в качестве татарских имен... Такие словари, на мой взгляд, могут  заинтересовать разве что наших доблестных оперативников для обозначения своих, так сказать,  добровольных помощников, каких в народе называют не связными в передоде с “рабита”, а стукачами..... А слова  рази, риза из покон веков имеют значение согласный, довольный и даже тянет на кивало... Может , имея ввиду последнее, в новоявленных словарях отнесли это значение избранности, имея ввиду свойство нынешных депутатов одной из партий?... Неужели этот проект со словарями был сотворен в угоду носителей  имен, псевдонимов важных персон региона, Разила Исмагиловича Валеева, который четверть века был депутатом от ЕР, и наверное и дальше продолжит свою  карьеру на законадательном поприще  и народного писателя Рабита Батуллы, в миру Роберта Мухлисовича Батуллина, который отметился критикой Гузель Яхиной на русском и татарском языке...
                Чтобы понять про духовный климат в среде  нашей творческой интеллигенции  за последние 25 лет после обретения республикой суверенитета, достаточно вспомнить как принимали текст Татарстанского гимна. Из песни “Родимый край” на  слова фронтовика Рамазана Байтимерова, была выделена музыка Рустема Яхина  и принята  основой для гимна Татарстана. После кончины композитора, которого за музыку одарили автомобилем “Ока”,  с подачи депутатов- литераторов  был объявлен конкурс на новый текст, с наградой 200 тысяч рублей. В конкурсе  за новый текст были представлены  на рассмотрении комиссии кажется около 182 стихотворений, что отражена в Википедии, где изложено много интересного о перепитиях    при принятии нового текста. Возможно  конкурсанты были привлечены в качестве статистов,  чтобы узаконить уже готовый, согласованный  текст, так как , после того как дочь Рамазана Байтимирова госпожа Кушелкова предъявила претензии против покушения на интеллектуальную собственность ее отца, на стихи которая вдохновила  композитора Рустема Яхина, о конкурсе мгновенно “забыли”. В конце концов,   был принят , если верить Викепедии текст, созданный поэтом Гараем Рахимом, приписав авторство   Рамазану Байтимерову,  о чем объявил с упоминанием о каких то поправках именитых поэтов, ранее упомянутый депутат Госсовета  Разиль Исмагилович Валеев... По мне, никогда и не где ранее кажется так не создавали стихотворение, гимн. О качестве перевода принятого текста  на русский язык достаточно красочно высказался   поэт Николай Марянин, отправив  свое письмо в вышестоящие инстанции. Но и татарский текст оставляет желать лучшего, и об этом  шел долгий спор на сайте интернета “Матбугат ру”. На мой взгляд,  принятый текст не мог бы вдохновить Рустема Яхина на хоть какую то музыку,  это мое оценочное суждение.  Если даже  продвигавшие проект “новый текст” в течении 20 лет не добились  своей доли от назначенного гонорара 200 тысяч рублей,   о наличии или отсутствия корыстного умысла оных – это вопрос  юристам. 
             Привожу   текст  песни «Туган ягым»  ( Родимый край) в оригинале " 

               "Күпме юллар йөрдем, дөнья күрдем
                 Назлы җилләр битем сыйпады,
                 Сиңа кайткач кына, туган ягым
                 Күкрәгемә шатлык сыймады.
                                      Тик бер генә көнгә аерылсам да
                                      Ямансулап сине юксынам;
                                      Синнән башка миңа, туган ягым
                                      Бу дөньяда тормыш юк сыман...
                   Тик бер генә көнгә аерылсам да
                   Ятим калган кебек булам мин.
                   Тик син генә яшәү матурлыгы,

                   Гүзәллеге якты дөньяның !"

               В меру своих скромных способностей я пытался  перевести текст на русский язык, желая довести до русскоязычного читателя  дух оригинала. (Передать всю палитру чувств  вырвавшихся из сердца фронтовика – поэта  к Родине, к  родному краю, к Татарстану , прошагавшего долгие пути- дороги Великой Отечественной войны  от начало и до конца , тем более вкупе с музыкой ,  конечно же не удалось, за что приношу свои глубокие извинения)

             Ветры   приносили  твою нежность,
             Твое тепло,   когда  был в дали;
              Край родимый , лишь к тебе вернувшись,
              Сердце  вырывалась  из груди..
  
             Даже на день разлучаться  в  тягость,
              По тебе тоскую каждый миг;
              Край родимый!   Судьбы моей радость,
             Без тебя   не мил мне    белый свет.

              Даже день разлуки тянет в бездну,
               Без тебя я  словно сирота;
               Край родимый ,  прелесть  моей жизни ,
               Мира светлого ты  красота !

               А ведь если заменить "Край родимый" на "Татарстан" в русском тексте, а  в татарском тексте  "туган ягым"  на "туган илем"  в двух куплетах, а на последнем на "Татарстан" душа поэта фронтовика осталась бы, думаю, в покое... 
                В   качестве текста гимна   были приняты следующие тексты   на двух государственных языках Республики  Татарстан :

Мәңге яшә, газиз Ватаныбыз,                  Цвети  священная земля моя,
Халкым тели изге теләкләр!                        Да будет мирным твой небосвод!
Гомерлеккә якын туган булып                     Единый дом у нас, одна семья,
Яши бездә төрле милләтләр.                    Живет в согласии наш народ.


Күп гасырлар кичкән чал тарихлы             Богатый мудростью седых веков,
Данлы илем, үзең бер дастан!                   Надеждой, верой ты нам стал,
Синдә генә безнең язмышыбыз,                     И пусть хранит тебя моя любовь,
Республикам минем, Татарстан!                         Моя  Республика, мой Татарстан!

             А это мой  подстрочный , дословный перевод с  татарского варианта принятого в качестве основного  текста   :

Вечно живи, наша  дорогая Родина,
Народ мой желает святые  желания,
На всю жизнь, как близкие родные
Живут у нас разные национальности.
Прошедшая через  много веков,  имеющая седую историю
Славная страна моя сама по себе поэма!
Только в тебе наша судьба
Моя республика, Татарстан!
               
                Вот такие пироги….

           
              И мне остается   принести  свои извинения  государственным мужьям регионального уровня за  то, что провоцировал незапланированное тестирование высших инстанций республики из - за своих обращений  за учиненный произвол и поздравить  Чиновника за   безоговорочную победу над Гражданином и Автором.               

                                    Зарипов Рустем Заидович, член СП РТ, издал 4 книги, публикациями на русском и татарском языках можно ознакомится на сайтах газет “Звезда Поволжья”( последние публикации “Страсти по Зулейхе”, “Гузель –это прекрасное” из 20 -ти), “Великая Эпоха”( 8 статей), “Татарстан яшьляре” ( свыше50),и.т.п.  В журнале “ Казан  утлары” увидели свет повести “Әниләр”( Мамы), “Милициянең йөз кызыллыгы” (Румянец на лике милиции), рассказ “Үзгә юлда” (На особом пути) , а также  статьи  под рубрикой “литературная критика” в которых дана объективная оценка  творчеству  некоторых авторов, в том числе Туфана Миннуллина, при его жизни, не делая скидку на его статус  депутата Верховного Совета РТ, титул, награды...Моей публицистикой, литературным,  музыкальным, песенным творчеством на татарском и русском языках в исполнении известных артистов так же можно ознакомиться  в интернете, в том числе  войдя в “Блог Рустема Зарипова”,  а так же в раздел “Клиплар-Клипы.. Моя песня “Волк” (Бүре) , в исполнении народного артиста Татарстана и России Салавата Фатхутдинова 2004 году в конкурсе  “Татарская песня” получила гран-при, имеется в интернете. Слова (текст песни)в переводе на русский  язык можно найти  в разделе “стихи” названного блога.




P .S.      

Согласно переписке с журналом “Идель”, были готовы опубликовать  в апреле м-ца 2019 года, договорились  о том, что мне оставят 20 экземпляров для покупки.А потом, как я понял по прихоти  или малодушия, трусости , подлости "решал" разного уровня, рассказ сняли с публикации.  Избранные пассажи из переписки :

А вот Вашу прозу я очень уважаю. С удовольствием редактировала для "Идели" "Початок кукурузы". Пока рассказ лежит в редакционном портфеле, ждёт своего часа, т.к. номера Идели с этого года тематические, и обязательна привязка к главной теме. Одна из них будет связана с журналистикой. Если в Вашей биографии есть какие-либо факты, связанные с журналистикой, напишите, пожалуйста, это может пригодиться.

С уважением, Галина Булатова,
литературный редактор журнала "Идель"



Радик Сабиров.
Рөстәм абый, хәерле көннәр! Кәефегезне төшерәм инде. Әсәрне чыгармаска карар кылдык. Ни өчен икәнен аңлыйсыз инде әйтмәсәм дә. Иделдә проблемалар бу арада, хәрефенә кадәр укыла, аңлагыз. 


26.07.2019_Z_26674_2534_Kil`keeva R.R._obrashheniya grazhdan.pdf

АП РТ-Беляева Анастасия Игоревна <AI.Belyaeva@tatar.ru>



Уважаемый Рустем Заидович!

Ваши обращения, поступившие по электронной почте в Аппарат Президента
Республики Татарстан, о несогласии с направлением ранее поданных обращений в
Республиканское агентство по печати и массовым коммуникациям «Татмедиа»
рассмотрены.
В соответствии со ст. 8 Федерального закона от 2 мая 2006г. No 59-ФЗ «О
порядке рассмотрения обращений граждан Российской Федерации» (далее – Закон)
гражданин направляет письменное обращение непосредственно в тот
государственный орган, орган местного самоуправления или тому должностному
лицу, в компетенцию которых входит решение поставленных в обращении
вопросов. При этом согласно ч.3 данной статьи, если решение изложенных в
обращении вопросов не входит в компетенцию государственного органа, органа
местного самоуправления или должностного лица, обращение направляется в
течение семи дней со дня регистрации в соответствующий орган или
соответствующему должностному лицу, в компетенцию которых входит решение
поставленных в обращении вопросов, с уведомлением гражданина, направившего
обращение, о переадресации данного обращения.
В ранее направленных письмах от 18.06.2019 NoЗ/22675, 08.07.2019
NoЗ/25667 Вы критиковали деятельность региональной медиакомпании АО
«ТАТМЕДИА» и просили провести проверку указанной в обращениях информации
на основании ст. 10 Закона, которая гласит об обеспечении объективного,
всестороннего и своевременного рассмотрения обращения с возможностью запроса
материалов в других государственных органах и представлении ответа по существу
поставленных вопросов. Однако согласно Положению об Аппарате Президента
Республики Татарстан (утв. Указом Президента Республики Татарстан от 20 марта
2006 г. No УП-114) в функции Аппарата не входит осуществление полномочий по
вопросам государственного управления в сфере печати и массовых коммуникаций.
Данная задача возложена на исполнительный орган государственной власти
Республики Татарстан - Республиканское агентство по печати и массовым
коммуникациям «Татмедиа», являющееся отдельным от региональной
медиакомпании АО «ТАТМЕДИА» юридическим лицом. Согласно ст. 9 Закона
обращение, поступившее в государственный орган, орган местного самоуправления

Документ создан в электронной форме. No З/26674/2534 от 26.07.2019. Исполнитель: Беляева А.И.
Страница 1 из 2. Страница создана: 26.07.2019 08:24

         Уважаемая  Роза Рифкатовна. Я обратился Рустаму Нургалиевичу как гаранту моих конституционных прав.  А  согласно Вашему ответу
26.07.2019_Z_26674_2534_Kil`keeva ,  Указ от 20 марта  2006 г. № УП-РТ   является как бы крышей  для АО “Татмедиа”, или индульгенцией ,  которая  освобождает АО “Татмедиа” от  любой ответственности  за противоправные,  противозаконные действия по отношению граждан, авторов  и наделяет исключительными правами  нанесения им морального ущерба, по своему усмотрению.  Такую версию в отношении нашего уважаемого  Президента, простите,  принять не могу. Однако трепетное отношение некоторых должностных лиц  к АО «Татмедиа» в отношении которого, с требованием упразднить через электронную газету «Бизнес онлайн»  выступила и творческая интеллегенция РТ , настораживает…
              Вы посчитали, что я критикую АО “Татмедиа”. Я же подал жалобу на противозаконные действия со стороны АО”Татмедиа” , конкретно указав факты  в случае с журналом “Идель”  и газетой “Мадани жомга” по отношению ко мне с нарушением  Закона  о СМИ  и  кратко описал, чтобы прояснить мотивы,   в чем преуспел  данное учреждение,  созданное в  нашей  республике Указом Президента и который является  и по мнению федеральных инстанций  подотчетным,как любой другой, нашим республиканским институтам власти.

  

Гражданин РТ и   РФ  Зарипов Рустем Заидович.


от 06.08.2019г. 3128768/2674
Зарипову Р.З.
rostemzaripov@gmail.com

Уважаемый Рустем Заидович!

Рассмотрев Ваше заявление с жалобой на действия сотрудников
Управления Президента Республики Татарстан по работе с обращениями граждан
(далее - Управление), о несогласии с результатами рассмотрения ранее
направленных обращений и критикой деятельности региональной медиакомпании
АО «ТАТМЕДИА», поступившее в адрес Президента Республики Татарстан
Р.Н.Минниханова, сообщаю следующее.
В соответствии со ст. 8 Федерального закона от 2 мая 2006г. No 59-ФЗ «О
порядке рассмотрения обращений граждан Российской Федерации» (далее –
Закон) гражданин направляет письменное обращение непосредственно в тот
государственный орган, орган местного самоуправления или тому должностному
лицу, в компетенцию которых входит решение поставленных в обращении
вопросов. При этом согласно ч.3 данной статьи, если решение изложенных в
обращении вопросов не входит в компетенцию государственного органа, органа
местного самоуправления или должностного лица, обращение направляется в
течение семи дней со дня регистрации в соответствующий орган или
соответствующему должностному лицу, в компетенцию которых входит решение
поставленных в обращении вопросов, с уведомлением гражданина, направившего
обращение, о переадресации данного обращения.
Как Вам сообщалось ранее, согласно Положению об Аппарате Президента
Республики Татарстан (утв. Указом Президента Республики Татарстан от 20 марта
2006 г. No УП-114) в функции Аппарата не входит осуществление полномочий по
вопросам государственного управления в сфере печати и массовых коммуникаций.
Данная задача возложена на исполнительный орган государственной власти
Республики Татарстан - Республиканское агентство по печати и массовым
коммуникациям «Татмедиа» (являющееся отдельным от региональной
медиакомпании АО «ТАТМЕДИА» юридическим лицом). В связи с тем, что в
Вашем обращении содержится жалоба на противозаконные действия
медиакомпании Акционерного общества «ТАТМЕДИА», направление его в
Республиканское агентство по печати и массовым коммуникациям не является
нарушением действующего законодательства.

Документ создан в электронной форме. No З/28768/2674 от 06.08.2019. Исполнитель: Родионов К.А.
Страница 1 из 3. Страница создана: 05.08.2019 14:03

Таким образом, нарушений в порядке регистрации и рассмотрения Ваших
обращений сотрудниками Управления не выявлено. Закон при рассмотрении
интересующих Вас обращений нарушен не был.

А.А.Сафаров

19.07.2019 к No З/27291

УВЕДОМЛЕНИЕ

Зарипову Р.З.
rostemzaripov@gmail.com
Ваше обращение рассмотрено и в соответствии с ч.3 ст.8 Федерального
закона от 2 мая 2006г. No 59-ФЗ “О порядке рассмотрения обращений граждан
Российской Федерации” направлено по подведомственности в
Республиканское агентство по печати и массовым коммуникациям
«Татмедиа».

Заместитель начальника Управления –
заведующий отделом писем и приема

граждан Э.И. Фаляхутдинова

11.09.2019  №3/30483/2991
Р.З. Зарипову
rostemzaripov@gmail.com

Уважаемый Рустем Заидович!

Мы получили Ваше обращение, направленное в адрес Президента Республики
Татарстан Р.Н. Минниханова, услышали Вашу обеспокоенность и хотим разъяснить
сложившуюся ситуацию.
Позвольте нам напомнить для чего было создано АО «Татмедиа». На момент
создания медиакомпании республиканские и районные издания находились
в сложной ситуации, в том числе, финансовой. Именно для сохранения
национального сегмента изданий в период падения популярности печатной
периодики и было принято решение о государственной поддержке в форме создания
медиахолдинга. Благодаря этому нам удалось сохранить республиканские издания,
поддержать развитие национальной культуры, а также сохранить рабочие места
(более 2000 чел.).
Указанный в Вашем обращении журнал «Идель» также входит в журнальную
группу изданий АО «Татмедиа» и является продуктом, ориентированным на
молодежную аудиторию. На протяжении многих лет коллектив издания своим
творчеством завоевывал любовь публики и занял достойное место среди изданий
республики. Одним из основных принципов в концепции журнала отводится
нравственно-эстетическому воспитанию молодежи, пропаганде национальной
культуры и литературы в целом.
В соответствии со статьей 42 Закона Российской Федерации от 27.12.1991
No 212-1 «О средствах массовой информации» никто не вправе обязать редакцию
опубликовать отклоненное ею произведение, письмо, другое сообщение или
материал. Редакции средств массовой информации осуществляют свою
деятельность на основе профессиональной самостоятельности, а значит,
учредитель и органы государственной власти не вправе вмешиваться
в деятельность редакций.
Согласно вышеупомянутому закону мы не в праве давать оценку
коллегиальному решению редакции, но просим Вас не отчаиваться и продолжать
предлагать для публикации Ваши произведения в газеты и журналы и, может быть,
не только республиканские.
Документ создан в электронной форме. No З/30483/2991 от 11.09.2019. Исполнитель: Ермилова И.А.
Страница 1 из 3. Страница создана: 11.09.2019 10:34

Уверены, что и редколлегия журнала «Идель» с удовольствием примет
к изучению Ваши новые произведения для последующей публикации, в случае
отсутствия противоречий с основными принципами издания.
Вместе с тем, мы хотели бы подчеркнуть, что для нас все авторы
Республики Татарстан одинаково ценны и значимы, и Вы, и Разиль Валеев,
и Ркаил Зайдулла и Рабит Батулла и многие другие, так как вносят вклад
в сохранение и развитие культуры, но мы считаем для себя недопустимым судить
профессиональное расхождение мнений в писательском сообществе.
Рустем Заидович, мы искренне желаем вам творческих успехов и будем
ждать Ваших новых творений!

Начальник
Информационно-аналитического управления
Президента Республики Татарстан А.С. Салимгараев

ru                                  Президенту Республики Татарстан
                                             Минниханову Рустаму Нургалиевичу
                                             от гражданина  РТ  Зарипова Рустема Заидовича


             Уважаемый Рустам Нургалеевич!

            Я очередной раз обращаюсь Вам как гаранту моих конституционных прав  которые нарушены чиновниками Республиканского агенства по печати и массовым коммуникациям «Татмедиа». На последнее   обращение  дал ответ господин Салимгараев А.С., начальник информационно-аналитического управления Президента Республики Татарстан.  Не углубляясь в детали, он в общих словах     положительно оценил  появление на свет «Татмедиа» , и   его деятельность в дальнейшем, не останавливаясь какие газеты и журналы  в годы его опекунства канули в  лету, какой тираж имели при вступлении выжившие , и сколько стало нынче, и какая тенденция  прослеживается ,  не на йоту не отступая от формулировки предыдущих отписок деятелей Республиканского агентства «Татмедиа» ( Зарипова, Исмагиловой, Миргалимова, и.т.д.).   Не стал вдаваться в подробности, какой арендной платой облагались газеты и журналы в родном здании по адресу ул. Декабристов ,2  , а в последствии и  выдворены, или вынуждены были покинуть родных гнезд… Обошел проблему  качество публикуемого материала из за копеечных гонораров,  так как  почтовые расходы и арендная плата не позволяют на большее….
          Я полностью согласен со ссылкой  всех  подписантов , о том что   , в соответствии со статьей 42 Закона Российской Федерации от 27.12.1991No 212-1 «О средствах массовой информации» никто не вправе обязать редакциюопубликовать отклоненное ею произведение, письмо, другое сообщение илиматериал. Редакции средств массовой информации осуществляют своюдеятельность на основе профессиональной самостоятельности, а значит,учредитель и органы государственной власти не вправе вмешиваться  в деятельность редакций.
                Но это  совершенно не относиться ко мне.  Сваливать с больной головы на здоровую , то есть перекладывать вину с виноватого на невиновного не красит  серьезных должностных лиц. Я, какраз  выступаю против такого вмешательства со стороны должностных лиц «Татмедиа»,  которые  в нарушение Закона  о СМИ РФ   сняли рассказ «Початок кукурузы»  в самый последний момент против воли  главного редактора Сабирова Радика и редактора русской версии журнала «Идель» Галины Булатовой, о чем свидетельствует наша  электронная  переписка.
           Мой рассказ «Початок кукурузы» на русском языке  был принят журналом «Идель» , с удовлетворением,  был  назначен срок публикации, апрель месяц 2019 г., что зафиксировано в моей электронной переписке с редакцией. И в силу той переписки я отправлял  редактору госпоже Галине Булатовой  свою фотографию , а  также данные о себе. До снятия с публикации главный редактор журнала успел известить письмом, что  оставляет  20 экземпляров журнала для меня, за апрель месяц текущего года , где увидит свет рассказ “Початок кукурузы”. Вернее, с начала он спросил, сколько экземпляров оставить для меня. Я ответил : где - то 15-20 штук. Тогда он написал, что оставляет 20 экземпляров. То же самое он повторил  в районном  доме культуры Сабинского района при свидетелях, куда прибыл для участия в  мероприятии под названием "Литературный суд".  И вдруг, в самый последний момент  получаю  по электронной почте сообщение от главного редактора о снятии рассказа  с публикации, с намеком на решение каких - то высших инстанций. Если бы этот эпизод был единственным случаем,  версию заместителя руководителя республиканского агентства по печати и массовым коммуникациям «Татмедиа» Миргалимова И.Ф. и других чиновников из того ареала «о самостоятельном решении редакции» можно было списать на коллективное добросовестное  заблуждение. Но имеет место рецидив. Моя статья  в защиту Гузель Яхиной и ее романа «Зулейха открывает глаза» от  нападок  так же была принята для публикации журналом «Идель», на русском языке. Она даже провисела на сайте журнала «Идель» две недели.  А потом , по  указанию кого - то из   «Татмедиа», вопреки воле главного редактора, в  нарушение Закона о СМИ была снята с сайта, и было отказано в публикации. Вот  выдержка из электронной переписки главного редактора журнала «Идель» со мной:

 В переводе на русский язык переписка означает :
- Рустем абы, добрый день! Это о Вашей статье о Гузель Яхиной. Мое предложение: попубликовать часть статьи   прямо касающуюся  Яхиной, со ссылкой, о том что  полный вариант можно прочитать на сайте, разместив  ее на сайт. Гонорар будет выплачен за целую статью. Если согласны, запланируем на апрель месяц.  2016-03-14 10:22 GMT+03:00 radiksabirov <sabrad@mail.ru>:
-  Согласен. И вам добрые дни
Понедельник, 14 марта 2016, 12:23 +04:00 от Rustem Zaripov <rostemzaripov@gmail.com>:
-Не случилось Рустем абы. (Если что мой  телефон 89196207976)
Директор-главный редактор журнала "Идел"-"Идел"
Радик Сабиров
           
                 Господин Салимгараев А.С., кроме прочего  пожелал мне успехов в творчестве, посоветовав отправлять свои творения  туда, где  по - хамски обошлись со мной как автором и гражданином, то есть бить челом перед  нанесшими  мне моральный ущерб…Если  он так  «пошутил», то Аллах ему судья. Если  же господин Салимгараев  пожелал  творческих успехов  и отправки  своих творений в редакции от чистого сердца, сообщаю, что уже отправленных предостаточно  для  лиц «не своего круга», далеких от литературной кормушки. В журнале «Идель» имеется моя повесть «Румянец на лике милиции», в  моем переводе на русский язык, который увидел свет на татарском языке в журнале «Казан утлары» пролежав  в пыли долгих десяти лет, преодолев одобрение или цензуру, кому как нравиться, а так же несколько стихотворений.  В журнале «Казан утлары» имеется моя повесть «Малые зарятся на большое» (Бэлэкэй кешегэ зур кирэк), а также  ряд стихотворений… Но  для лиц, оседлавших татарские редакции,  нацеленных отредактировать самого Тукая, о чем предупреждал  известный писатель Хасан Сарьян в своем романе «Точка с запятой» они  не соответствуют общепринятому клише, трафарету, которую они вынесли  в годы изучения татарской филологии, которая саму себя татарскими словами объяснять не может, и не  может являться наукой, поскольку  не подчиняется логике…
         Вообще то я  добиваюсь, в первую очередь, привлечения к ответственности виновных  за нарушение  закона о СМИ  РФ,  чтобы с другими авторами  не поступали так же,  опираясь  на  полную безнаказанность. И в моих обращениях детально  изложены вопиющие факты, которые   ждут своего часа  соответствующей проверки , оценки и принятия мер.           


                           Гражданин РФ и  РТ   Зарипов  Р.З.Р.З. Зарипову
rostemzaripov@gmail.com

Уважаемый Рустем Заидович!

В дополнение к ранее направленному письму от 12.10.2019 No З/33482/3284
в ответ на Ваше обращение от 12.09.2019 No 3/33482 сообщаю следующее.
Редакции средств массовой информации осуществляют свою деятельность
на основе профессиональной самостоятельности, а значит, учредитель и органы
государственной власти не вправе вмешиваться в деятельность редакций.
Мы понимаем ваше негодование, вызванное непоследовательностью действий
редакции журнала «Идель», чьи сотрудники приняли, а после не напечатали ваши
произведения, однако ваши подозрения о некоем «давлении» на редакцию
руководством республиканского агентства по печати и массовым коммуникациям
«Татмедиа» и в частности И.Ф. Миргалимовым, подтверждения не нашли.
Также сообщаю, что Информационно-аналитическим управлением
Президента Республики Татарстан направлено обращение в адрес руководителя
республиканского агентства по печати и массовым коммуникациям «Татмедиа»
А.С. Салимгараеву с просьбой провести проверку по изложенным вами фактам
и принять меры по недопущению подобных ситуаций в будущем.

Заместитель заведующего
отделом информационного сопровождения
Информационно-аналитического управления
Президента Республики Татарстан М.Ю. Гильмеев

Документ создан в электронной форме. No З/33482/3539 от 07.11.2019. Исполнитель: Ермилова И.А.
Страница 1 из 2. Страница создана: 07.11.2019 14:40

Лист согласования к документу No З/33482/3539 от 07.11.2019
Инициатор согласования: Ермилова И.А. Главный советник аналитического отдела
Информационно-аналитического управления Президента Республики Татарстан
Согласование инициировано: 05.11.2019 15:23

Лист согласования Тип согласования: последовательное
N° ФИО Срок согласования Результат согласования Замечания
1 Гильмеев М.Ю. Подписано
07.11.2019 - 15:19