Минем Нәсим Акмалга интервью һәм җырлар

https://cloud.mail.ru/stock/n2coBS3Cw8ikuHJqskD56dxp

АКЪЕГЕТ КАЛДЫРГАН ЯКТЫЛЫК

 

               Шагыйрь  Рөстәм Акъегет...   Рөстәм Фәйзуллин...  Соңгы тапкыр аның белән быелның  унынчы май көнне  телефоннан сөйләшкәнбез. Әле эшләп йөргән булам, дигән иде. Үзенең журналист буларак иҗади казанышы “Тел күрке сүз” тапшыруларына икенче тормыш бирүне  кайгыртуын аңыштым. Сизенгән сыман, “Татарстан яшьләре”нең 9 июль санында басылган “Сукаланмаган басу” исемле мәкаләмдә дә аны искә алганмын. Авыр хәбәр әллә кайларны урый һәм тиз йөри.  19 июль көнне  Рөстәмнең бакыйлыкка күчүе турында   телефон аша  улы Булатның якын  дуслары кызым Зилә һәм киявем Ильшат  Истанбулдан  җиткерделәр... 

              Казан дәүләт университетын тәмамлаганнан соң Рөстәм  Габдрахман улы, көнебезне “Казан сөйли” дип башлаучы затлы “Татарстан” радиосында  эшли башлаган иде һәм гомере  азагынача  шунда калды. Үзгәртеп кору чорында “Болгар” радиосы оештырылып,  тапшыру сәгатьләре куырыла төшкән, хәлбуки үткәне данлы, Шамиль Усмановлар башлап җибәргән  “Татарстан”радиосының “юкара” төшкән коллективы Тинчурин исемендәге театр артындагы төп йортыннан  Шамиль Усманов урамындагы “Татарстан”нан «ТНВ»га   әйләнгән   шәһәрчектәге  бина подвалына күчкәч  тә, ул шунда хезмәт итте.                             

           “Татарстан” радиосының ниндилеге хакында сагынып сөйләргә  була. Искиткеч матур тембрлы тавышка  дикторлары бар иде... Айрат Арсланов, Камал Саттарова, Эльс Гадел, Мәръям Арслановалар... Янә килеп бер үк вакытта әдәби –драматик тапшырулар редакциясенең баш мөхәррире вазифасын да башкарган Рим ага Кәримовның  чак кына мишәрчә ягымлы тавышы да хәтердән китми. “Татарстан” радиосының әлеге редакциясе армый-талмый татар әдәбиятын, театр, җыр сәнгатен үстерешә, халыкка җиткерешә, анда татарча  спектакльләр бара, атаклы  артистлар тарафыннан татар телендә язылган әсәрләр  укыла Һәм татарның  могътәбәр затлары белән милләтебез, милли әдәбиятыбыз, милли сәнгатебезгә кагылышлы интервьюләр тапшырыла. Һәм барчасының йөзек кашы санала торганы –Рөстәм башлаган һәм озак еллар дәвам иткән “Тел күрке –сүз” тапшыруы... Ул тапшыру атнага бер яңгырый һәм анда танылган тел галимнәре, тарихчылары, әдәбиятчылары  катнашып, туган телебезнең гүзәлләге һәм аның моңының асылын тыңлаучыларга җиткерәләр... Ике  бүлмә биләгән әдәби тапшырулар редакциясе күршесендә музыкаль тапшырулар баш мөхәррире атаклы җырчы Рафаэль ага Ильясов кабинеты. Ә ул чорда радиодан, җыр, хит, дип атап, өч ноталы  шырды–бырды эшләнмәләр тапшыру  һич мөмкин түгел иде. Мәсьәлән , мин язган “Тамчы гөл” җырының көен СССР ның Бөтенсоюз авторлык агентлыгы тикшереп  кабул иткәч,  эфирга  чыгару мөмкинлеген  сәнгатъ киңәше җыр текстын тикшереп хәл итте...Чүп-чарга Рафаэль ага, кемнең кем булуына карамастан юл бирмәде. Бүген әлләкем чутындагылар да ул чорда аның иләгеннән үтә алмас иде... Бер әңгәмәбездә, аңардан, заманча композиторлар язган җырлар башкарырга ниятегез юкмы, дип сорагач, ул, ниндидер иңрәү белән,

- Энем, берүк әйтә күрмә, - дигән җавап күндерде...

         Ә бит мондый “аһ” итү миңа таныш иде кебек. Һәм шул  мизгел, бүген татарча җыр саналучы өч ноталы  эшләнмәләрне машинамдагы радиоалгычтан ишетеп, Саба урта  мәктәбе укытучысы Тәлгат ага Фатиховның,

-                     Син ничек боларны җирәнми тыңлый аласың,  -дип чырай сытуы кылт итеп исемә төште…

         Озак еллар шунда  эшләгән язучы Җәүдәт Дәрзаманның “Казан сөйли” дигән китабында әлеге “Татарстан” радиосы эшчәнлеге, тарихы, анда хезмәт куйган шәхесләр турында  җиткелекле мәгълүмат бар. “Татарстан” радиосы тулы канлы тормышыннан  туктап, арткы планга  күчәр  алдыннан  Җәүдәт дус шул китабын  нәшер итәргә өлгерде. Аннары, бакыйлыкка күчкәнче  урын өстеннән тормады...

            Кайсыдыр мәкаләмдә Татарстанда  татар университеты бар, ул “ Татарстан” радиосы , дип  минем дә  язып та  чыкканым булды  шикелле... Әлеге радио аша  татарның атаклы  артистлары Ринат Таҗетдинов, Равил Шәрәфиев, режиссер Празат ага Исәнбәт укуында  минем “А-ууу», «Сабан туе» исемле хикәяләремне тапшырдылар, «Хәмдүнә Тимергалиева башкаруында “Тамчы гөл”, ә Алсу Гарифуллина җитәкләгән Буа балалар ансанбле “Кави Нәҗми” сүзләренә язган  “Алфавит” исемле җырымны яңгыратты. Ә бер мәлне  икенче җырымны башка авторныкы, дип хаталану  булып  алды. Баксаң,  балалар җырлары тупланган китапка  шулай керткәннәр( нәшрият мөхәрриреннән, икенче китапка дөреслибез, дигән хат  архивымда саклана.). Рәхмәт,  “Татарстан” радиосы   ул ялгышлыкны  тиз төзәтте. Бу минем  райком юлламасы белән  милициядә сәяси эшләр буенча җитәкче урынбасары булып эшләгән чак, ялгышучыларны җавапка тартырга  кыбырсыган идем дә, Казандагы коллегалар да  шул ниятне куәтләде, әмма ләкин, Рөстәмнең  танылган шагыйрь Равил абыйсы телефоннан чылтыратып, эшне зурга җибәрмәвемне теләвен белдерде. Әлбәттә   дусның абыйсы  әйткәнгә  берсүзсез күндем.

                Мөслимдә юл оешмасында баш инженер булып эшләгән чагымда  квартал саен Казанга отчет белән киләм  һәм  эш беткәч, радиокомитетка сугылам. Шунда,  Рөстәм дус “гаебе” белән  талантлы һөнәри композитор Ренат Еникеев, үзенчәлекле шагыйрь Зиннур Насыйбуллин,   Г.Камал театрының атаклы  баш режиссеры Марсель   Сәлимҗановның әтисе  Хәким ага Сәлимҗанов, мөхтәрәм әдип Хәсән Сарьяннар  белән якыннан аралашу бәхетенә ирештем...

             Рөстәм Фәйзуллин белән аның вуздашы  туганым Рөстәм Мәһдиевләрдә туган көн мәҗлесендә таныштым дип истә калган. Мин  Казан төзүче инженерлар институты  студенты, шагыйрь Наис Гамбәр һәм ул  Казан дәүләт университетында укыйлар,  шабашка алып,  җәйге ял  чорында бер учреждение өчен  әйбәт хакка чәнечкеле чыбыклы  биек  койма койганыбыз  булды. Кышын, тимер юл вокзалында төнлә узган поездларны шланг ялгап, су белән тәэмин итү эшенә ялланганыбыз да  хәтердә.

              Аларның гаиләсе Казанның Әмәт тавында, авылдагы сыман үз йортлары белән яшиләр, Рөстәмнең әтисе Габдрахман агай  мин белгәндә агач эшкәртү заводы директоры булып эшли иде. Әнисе Әминә апа затлы нәсел вәкиле, революциягә кадәр Казанда 2 катлы зур йортлары булган. Мәһдиевләр нәселеннән булган туганыбыз Фәесхан абыйларның да Казанда  шундый йортлары бар иде. Ул йортны  кызыл хакимият тартып алса да,  туганнарыбызга  яшәр өчен шуның бер почмагын калдырган. Рөстәмнең  әти-әнисе, улларының  дусты булгач,  мине ныкъ якын иттеләр,  өйләрендә гел кунак сые күрдем. Ә мин тулай торак тормышыннан  туйган чакларда аларга  баргалый идем.Ул тирәдә хулиганнар да  күп, алар белән “эләгешкән” чаклар да булгалады.  

           Мин, Сабада юл оешмасы җитәкләгәндә  Рөстәм, Наис Гамбәр һәм Мөдәмил Әхмәтов җәй аенда оешмабызга өч фатирлы йорт җиткерделәр. Рөстәм, акча ягы такырайды, шабашка тап әле, дип телефоннан шалтыраткач, оештыра алдым. “Сельхозтехника” беләшмәсендә эшләүче Фәннүр дус аларны автокран белән тәэмин итте. Рөстәмнең “р” хәрефе “г” иде, аның “кагга, кагга, күзләгге кагга” дип җырлый җырлый җекләргә ( русчасы “стык”)  сүс (русчасы “пакля”) какканы уңаеннан Мөдәмил Әхмәтов, “Рөстәм син “р” хәрефе кермәгән җыр тап”, инде дигән. Ә ул җыр тексты “Мәхәббәттән мин сәрхүш” дигән төрекчә җырның минем тарафтан тәрҗемәсе , һәм  мин аны дуслар өчен баянда уйнап җырлаштыра идем...Төркияле яһүд Дарио Морено язган ул җыр  дөньякъләм хит булып, аны безнең илдә  төречәләп Вахтанг Кикабидзе, у русча Ободзинский  фамилияле җырчы башкаруы истә калган.  Әлеге бригадагылар   инде  бакыйлыкка күчте... Өчесе дә шагыйрьләр иде... Рөстәмнең имза салып бүләк иткән  ике китабы   өй китапханәмнең  кул җиткән шүрлегендә тора.  “Урамнарда буран дулый иде” шигыренә мин язган музыканы ул ишетте, ошатты, бәлки кайчан да булса  җыр булып та яңгырар әле, дигән иде ... Мөстәкыйль көй буларак ул инде күп еллар  "Саба дулкыннары" теле-радиосының "Әй, язмыш, язмыш" тапшыруында, башланганда, азактан һәм барышы дәвамында кат-кат  уйнатыла….

            Инде шушы урында  бер ике лирик чигенеш ясау да урынлы булыр төсле. Бер тапкыр Наис Гамбәр, мин һәм Рөстәм Казанда , Тукай клубында узган кичәгә барышлый, азактан кирәк булыр, дип гастрономга сугылдык. Шунда,  чак кына сәрхүш   чибәр бер ханым очрап, көрәк сакаллы Наиска да түгел,  мин фәкыйрьгә дә түгел, ә чем кара мыеклы  Рөстәм  дустыбызга  бәйләнде.

           Наис Гамбәр,”әйдә инде, соңа алабыз бит”, дип  тукталырга чамалаган Рөстәм дусны   ашыктырды. Матур  ханым,  Наис чакыруына күнгән Рөстәм артыннан,

-                     Мыек үстергән булгансың. Миндә дә бар синеке хәтле  генә мыек, -дип, күзләрен ялтыратып үзенчә үпкә белдерде... Хактан да аның борыны астында  төкләр тибелеше дә булгандыр, бәлки.

               Рөстәм , елмаеп, 

    -      Не спорю, не спорю, - дип аңа  җавап күндерде... Аның әйткәне “не спогю” булып ишетелде…

            Янә бер истәлек. Туганым Рөстәм Мәһдиев ,утыз  бишен тутырып, ашыкмыйча өйләнде.  “Казан феномены” дигән нәрсәнең котырган чагы иде, шул сәбәпле  туйны көндезге  сәгать икегә билгеләгәннәр. Минем Мөслимдә эшләгән чор, хатыным белән бергә, Казанга , йөк алырга баручы Камаз машинасында килдек.  Икенче көнне радиокомитетка Рөстәм янына хәл белергә сугылдым. Ул,

-          Ничек киләсе итең, -дип кызыксынды.

-          Вуздашың Рөстәм Мәһдиев өйләнде , шул хөрмәткә , - минәйтәм

-          Нәгсә. Мәһдиев алиментны пенсиясеннән түләггә булганмыни, -дип куйды Рөстәм дус, күзләрен кыса төшеп, каһкаһә белән.

                  Еллар узды. Рөстәм икенче тапкырын илле яшендә өйләнде. Язучы Җәүдәт Дәрзаман, мин һәм ул, шуны бер кафедә билгеләп утырабыз.  Бераз эчкә җылы кергәч,

-          Хәтерлисеңме Рөстәм,  Рөстәм Мәһдиев адресына ябыштырган сүзләреңне, -дип кызыксынасы иттем.

                    Рөстәмнең авыр сулап ык-мык килүеннән, моның төбендә ниндидер мәзәк булуын чамалап алган  Җәүдәт Дәрзаман,

-          Нәрсә диде, нәрсә диде, -дип, кызыксына башлады.

-          Бегүк әйтә күгмә бгат,  -диде  ашыгып, Рөстәм дус.  Һәм авыр сулап куйгач,

      - Минем гел шулай килеп чыга ул,  -дип өстәде.

               

               Ни хәл итмәк кирәк, һәр көнебез - тормышка  чираттагы чакырылыш. Көннәрдән бер көнне кемгәдер андый чакырылыш тәтеми. Җанга якын, игелекле дуслар берәм берәм бакыйлыкка күчә тора... Менә Рөстәм  Акъегет тә китеп барды.  Авыр туфрагы җиңел, гүре нур булсын.... 

Сукаланмаган басу

Бар иде КВН дигән уенның һәртөрле тамашаларга таҗ чаклары. Үзгәртеп кору чорына кергәч, ул Мәскәүдә кәттә бинага ия булды, телеэфирның иң шәп вакытларын яулап, һәртөрле спонсорларның миллионнары төшеменә тарып мантыды, үзенең иң югары ноктасына күтәрелеп канат ярды, гавәм мәхәббәтен казануына өстәп, регион җитәкчеләре игътибарын җәлеп итү белән генә чикләнмичә, ил башлыклары хозурында да абруй казанды. Шул чорда әлеге уеннарда катнашу аша йолдыз булып балкыган яшьләрнең байтагы үзәк һәм аның тирәсендәге телеканалларда чынбарлыктагы шөкәтсезлекләрне юмор-сатира аша шәрехләү юнәлешендә эшчәнлекләрен әле дә уңышлы дәвам итәләр. Отышлы булгангадыр, КВН проектыннан берничә мөстәкыйль шоу-тамаша бүленеп башка чыкты, ә “Уральские пельмени” дигәне иң уңышлысы булды бугай, анысы илне аркылыга-буйга иңли, телеэфирларны да даими били. Татарда күпнең кадере юк дигән әйтем бар. Кеше көлдерүгә корылышлы тамашалар артык ишәю шартларында, берникадәр вакыттан соң КВН күпмедер дәрәҗәдә уңа, җетелеген җуя төште шикелле. Янә килеп, тормышыбызда көлкедән узган хәлләр ешайды, артыкка китте һәм иң кызык дигәннәре дә тешләрне шыгырдаттыра башлады. Ашаган авыз ояла дигән әйтем дә бар, ягъни бу хәрәкәт үзенә игелекле хакимияткә шырпылы юмор белән кадалырга, утлы сатира белән көйдерергә яхшысынмый башлап, аларның соңгы чордагы чыгышыннан инде азмы-күпме яраклашу исе дә килгәли башлады. Әмма, юк-юкта, үткәнгә сыгынучылар җитәрлек һәм яңалары да кайчак яшендәй ялтырап рухыбызны хәле кадәри савыктыруга ярап тора.

Татарча КВНны беренче булып Батулла әфәнде (әле ул чакта ул Роберт Батуллин иде) Казанда оештырды дип истә калган. Актерлар йортында узган шул ШТК (Шаяннар Тапкырлар Клубы) дигән тамашага ул чакта КДУ студенты, шагыйрь Рөстәм Акъегет чакырды. Ә анда тамаша башланганчы кафелы залда табын ясап утырып та була икән. Без биләгән өстәл артында тагын ике кешелек буш урын булуы аркасында “Чаян” журналының Лотфулла атлы рәссамы белән танышу җае чыкты. Ул киткәч, аның урынын Равил Шәрәфиев биләде. Бу Равил аганың театрдан китеп, филармониядә эшләп йөргән чагы иде. Рөстәм Акъегет: “Равил абый, сез киткәч театрга да йөргән юк хәзер”, – дип, яңа күршебезне купайтып, юмартландырырга омтылыш ясады. Чөнки талантлы рәссам Лотфулла агай, үз иҗатына югары бәя ишеткәч, тыйнак табыныбызны шактый бөтәйткән иде. Ә бу юлы ул номер үтмәде. “Дөрес эшлисең, – дип кырт кисте Равил ага. – Ул театрның туксан процентын мин тәшкил итә идем бит”, – дип тә өстәде һәм каяндыр үзенә изәлгән кулны абайлап, шул тарафка китеп барды.

Менә тамаша башланды. Арада иң ошаган номер, әлбәттә, Равил ага Шәрәфиев башкарганы булды. Ул “юк, юк, юк” дигәнне “ноң, ноң, ноң” дип тәкърарлаучы француз корреспонтенты булып уйнады. Һәм тора-бара байтак француз сүзләренең татар теленнән күчкәнлеген мисаллар китереп дәлилләп, ахыр читтә үзенең дә татар булуын таныды. Залдагы күпчелекне язучылар һәм язучылыкка дәгъва кылучылар тәшкил итә иде кебек.

Тере язучыларны минем күргән бар иде инде. Сатыш авылы мәктәбендә укыган чагымда безнең белән очрашуга бер төркем татар каләмзатлары килгән иде. Шулар алдында чыгыш ясаучы укучылар рәтендә мин дә үз шигыремне укыдым. Кунакларның берсе, Габдрахман Минский атлысы, аркамнан кагып мактады һәм “Рөстәм энекәш! Әйбәт шагыйрь булып үс” дип язып, имзалап, китабын бүләк итте. Язмыштан узмыш юк, төзелеш институтында укысам да, университетның татар бүлегендә укучылар белән танышып-дуслашып китү нәтиҗәсендә дип фаразлыйм, язуны ташламадым һәм тора-бара Язучылар берлеге әгъзасы булып та куйганмын...

Әле ул көнгә ерак. Студент чагым, төзүчеләр институтында төрле факультетларда белем эстәүчеләр, чират белән концерт куябыз. Чыгышлар арасында КВН номерларына тартымнары да күренгәли. Сәнгать осталыгына биредә таләпнең югарылыгын аңлату өчен, Илһам Шакиров карамагына күчеп, татарның тәүге һөнәри инструменталь музыкалы эстрадасына юл ачкан, шул чорның популяр чит ил төркемнәренә биргесез “Идел” ансамбле безнең институтныкы булуын, анда бертуган виртуоз Сабитовлар бас һәм ритм гитараларда, Рөстәм Галиев барабаннарда уйнавын әйтү дә җитә дип уйлыйм. Соло гитарада уйнаучы янә бер егетебез бар иде, төс-кыяфәтен дә хәтерлим сыман, тик исеме генә онытылган. Аннары бу төркемгә синтезаторда уйнаучы композитор Вадим Усманов килеп кушылды. Кыскасы, безнең төзүчеләр институты актлар залы сәхнәсендәге тамашалар әнә шул “Идел”нең соклангыч музыкаль бизәлешләре озатылышында бара иде. Шунда бер эпизод истә калган. Көнчыгыш музыкасы яңгыравы астында, тылсым иясеме, гипнозчымы, чалмалы яраннары озатылышында сәхнә түрендә пәйда була. Ул башына тавис каурыйлы таҗ элгән, йолдызлы бизәкле яшел күлмәктән, ялтыравыклы кара шароварлардан, ә кәвешләренең башы очлаеп югарыга таба кәкерәйгән. Менә ул кулындагы тылсымлы таягын селкештереп залны “сихерләргә” кереште һәм җиденче рәттән җиденче урындагы студентка сәхнәгә менәргә боерды. Ә анда безнең курсташыбыз. Без аны фамилиясе буенча Шәкүр дип кенә йөртәбез. Ул бөдрә чәчле, актерлык осталыгына ия җор телле егет, күзләрен йомган хәлдә, ике кулын алга сузып урыныннан торды да, йөзенә сәер кыяфәт чыгарып, кемнәрнеңдер аякларына баса-баса сәхнәгә таба юл тотты. Шәкүр залга таба борылып басты. “Тылсымчы-гипнозчы” дустыбызга залда кемнәр утыруын танырга һәм шуларны дөрес итеп сәламнәргә боерды. “Исәнмесез...” – дип башлады Шәкүр һәм башын кашып алгач, тамагын кырып: “Татарлар”, – диде, янә тукталыш ясап бераз көттергәннән соң: “Ярымтатарлар”, – дип ябыштырды. Зал рәхәтләнеп көлде. Ә анда күпчелек руслар. “Тылсымчы” залдан торып та ”гипноз”дагы дустыбызга сорау бирергә ярый һәм ул бары тик хак дөресен генә әйтәчәк дип ышандырды.

Менә бер студент, икеле куеп үзәккә үтүче, артык катгыйлыгы аркасында байтак студентларны военкоматка турылаучы кырыс профессор турында ни уйлыйсың дигән соравын бирде. Шулвакыт утлар янып-сүнеп алды, шатыр-шотыр тавышлар чыкты һәм микрофон эшләми башлады. Шәкүр авызын ачып, кулларын болгап ниләрдер әйткән сыман итте итүен, ә беркем берни ишетмәде. Микрофон “тылсымчы” кулына күчкәч кенә янә эшләп китте. “Ул аны бизәк дип атады кебек”, – дип белдерде “тылсымчы”. Шул чама дигәнне белдереп, баш изәп ризалашты “гипноз”дан айный башлаган дустыбыз. “Күптәнме?” – дип залдан кемдер сорау бирде. Ә кайсыдыр әлеге сорауны русча кабатлады. “Дауна!” – дип җавап күндерде дустыбыз. Зал янә күтәрелеп көлде.

Ул чордан соң байтак еллар узды, шактый сулар акты. Бер елны, Шәмәрдән газ куу идарәсендә эшләгән чагым, Саба районында ниһаять үз якташыбыз башлык булып билгеләнгәч, анда юллар адәм рәтенә керүгә, экономик алга китешкә генә түгел, ә үзешчән сәнгатькә, КВН ярышларына да яңа сулыш ачылды. Язучы дигән даным да булгач, кайбер оешмалардан сценарий белән ярдәм итүемне үтенүләр дә булгалады.

Әле бу Зөфәр Билалов репертуарында “Учларыңа сал син йөрәгемне!” дигән җырның яңгырый башлаган гына чагы. Шәмәрдән ит комбинаты үзешчәннәре үз оешмалары проходноендагы хәлләрне тасвир итәләр. Комбинаттан чыгучыларны каравылчы туктата да, төрлесенә төрлечә: “Учларыма сал син йөрәгеңне, бавырыңны, бүтәкәңне”, – дип җырлый... һәм чәлдергән малларын алып кала.

Шәмәрдән участок больницасы табиблары куйган КВНда Зәйнәп Фәрхетдинова репертуарына мөрәҗәгать ителде. Ә ул болайрак килеп чыкты.

Обход ясаучы ак халатлы төркем палатага керә һәм баш табиб бер авыруга карап, сагыш белән “өянкеләр һәман шул икән лә, кычытканнар һаман шук икән, күршеләргә сәлам бирим дисәм, кайсы исән, кайсы юк икән” дигән текстны бераз гына төзәтеп, әмма шомлы тонда “өянәкләрең һаман шул икән лә, кычытынуларың һаман шул икән, күршеләреңә сәлам бирим дисәм, кайсы үлгән, кайсы юк икән...” дип җырлый.

Әлеге коллектив чыгышында опера җырчысының тешен суырту кыйссасын да тамашачылар яратып кабул итте. Теш табибы кабинеты ишеге төбендә чират торучы пациентларны шул җырчының “а-а-а-а-а!” дип үзәк өзгеч бер иңрәвеннән соң ай күрде, кояш алды. Әле анда яхшы хирург ишегенә “хирург”, булыр-булмасыныкына “херург” дип тамгалау, сүгенә торган теш врачы кабинетына “оста матолог” дип язу тәкъдиме дә кертелде.

Сәләтсез килеш җырчы булып йөрүчеләр бихисаплыгы хакында бүген ялкау гына зарланмый. Шырды-бырды көйне дә, тавышны да компьютер төзәтә, калыплый һәм фонограммага авыз ачып селкенгәләп тору җырлау санала. Нәкъ шундый ысулда тагын кемнәр кем генә булып казганмый бу заманда. Япь-яшь ханымнарның генерал погоннары тагып йөрүенә дә инде шаккатмыйбыз. Ниткән фронтларда җиңү яулап ирешүләре дә кызыксындырмый. Яуда булмаган хәрби ир-атларның погоннарына эре-эре йолдызлар, күкрәкләренә орден-медальләр явымына да тамчы да ис китми. Хәтта армиядә булмаган кеше гаскәргә – баш, полициядә хезмәт итмәгән кеше полициягә – түш, колхоз бригадиры булып та үзен расламаган кеше эре компаниягә җитәкче итеп билгеләнсә дә аптырамыйбыз. Димәк, кайдадыр, кемедер бар моның дип кенә куябыз. Бу вәзгыятьтән КВН мөнбәреннән төрлечә көлүләр тынып тормый әлбәттә, әмма андый кадрлар сәясәтенең юан башы гади халык сыртына төшүе генә чабудан тарткалый. Ирексездән, Гогольнең “Ревизор” комедиясе персонажының залга мөрәҗәгать итеп: “Кемнән көләсез? Үзегездән көләсез бит”, – дигән ярсулы репликасы искә төшеп, сагышка сала.

Хәзер түрәләргә каты бәрелү дә ярап бетми бит. Аерым бер социаль төркемгә дошманлык уятуда гаепләп хөкемгә тартулары да мөмкин. Ә менә КВН тарафыннан яңгыраган тәнкыйтькә карата әлегә андый кырыслык күрсәтелгәне юк. Димәк, шундый мөмкинлектән файдаланмау гөнаһ булыр. Кайбер җитәкчеләребезнең бер яуда да катнашмаган хәлдә хәтта “Александр Невский” орденына лаек булулары, генерал дәрәҗәсенә ирешүләре, дәүләт биргән орден-медальләрдән тыш ислам һәм христиан дини җитәкчеләре тарафыннан яудырылган орден һәм медальләр белән дә түшләре бизәлүе модасына да бәлки элеккерәк чордагы тешлерәк КВН күзлегеннән карау җитмидер?

Милләтебезгә каршы эчтән дә, тыштан да һөҗүмнәр туктамый кебек. Бигрәк тә авылда татар балаларының русча сөйләшеп йөрүләре шундый шөһбәләргә урын бирә. Татар теле дәресләрен чикләү шуның бер элементы сыман. Ә ул дәреслекләрнең эчтәлеге белән нишләргә? Беркөнне дүртенче сыйныфта укучы оныгымның “Туган як мохиты” предметы биремен укып, телсез калдым. Анда “Ладога” һәм “Онега” сулыкларының кайсысы “ана”, ә кайсы “ата” дип телгә кергән дигән сорау тора иде. Мин укыган заманнарда татарча төгәл фәннәр дәреслекләрендә дә татар рухы бәреп тора һәм татар моңы бар иде ләбаса. Безгә каршы ачылган “катнаш никах фронты” да үр арты үр яулый сыман. Кыскасы, ошбу тема да җирле КВНнар өчен, урыс әйтмешли, сукаланмаган басу.

Бүген кесә телефонына бәйлелеккә төшү эпидемия төсмерен алды. Бигрәк тә балалар аңа җаны-тәне белән беректе, ә яшьләр ансыз очрашу-аралашуларны инде күз алдына да китерә алмый бугай. Ни хикмәт, КВНнарда әле бу фаҗигане бөтен тирәнлегендә шәрехләрдәй саллы номерлар күрсәтелгәне юк һәм моңа омтылыш та шәйләнми. Ихтимал, бу хәрәкәт тә аның хозурында чарасыз һәм көчсез. Алай да ил дәрәҗәсендәге проблемаларны КВНның югары лигасы хәле кадәри калкыта, ә менә регионнардагы командаларның актуаль мәсьәләләрдә тирәнгә кермәве, тешсезлеге күзгә нык ташлана һәм гавәм күңелен яулаудан әлегә ерак тора.

Кайчандыр “Татарстан” радиосы фондында булган җырлар, музыкаль әсәрләр, спектакльләр, талантлы артистлар тарафыннан саф татарча укылган хикәяләр, башка кызыклы язмалар әгәр җуелган икән, аерым коллекциячеләргә мөрәҗәгать итеп аларны барлау мәслихәт булыр иде кебек, Башкасын әйтмим, Тукай елы дип игълан ителгән елда татарча радио-телетапшыруларда, һич югы аэропортка аның исемен бирү уңае белән, Заһидулла Яруллинның “Тукай маршы” яңгырамавы да гаҗиз итә. Җырыбызның татар моңыннан тайпылуы, татар китабының, татарча газета-журналларның тиражлары кимүе, берәм-берәм яшәүдән туктавы милләтпәрвәр битлеге кигән бәгъзеләребез өчен тырышлыклары нәтиҗәсе саналамы? Һәм нәкъ менә шундый “җиңү”ләре өчен тәтиме аларга титул, премия, орден, медаль һәм башка төрле бүләкләр, кәнәфиләр, өстенлекләр? Менә шушылар хакында яңгыратасы иде республика дәрәҗәсендәге татарча КВНнарда сәхнәләр һәм телеэкраннар аша. Һәр өлкәдә, һәр тармакта милләтебез өчен ахырзаманны якынайтучы милләттәшләрне уенын-чынын кушып илгә танытасы иде. Кем әйтмешли, халык үз каһарманнарын белергә тиеш.

Озын сүзнең кыскасы, КВН дигән проект әле үз потенциалын югалтмады һәм әле аңа яшисе дә яшисе. "ТЯ" 9.07. 2020 ел.

Нинди җорлык җанга нур?

Танылганраклар даирәсеннән булган язучыларыбызның авыл клубларында халык белән очрашулары турындагы истәлекләрендә үзләре, чордаш каләмдәшләре авызыннан чыккан, еш кулланудан шәпи шикәре хәленә төшкән гыйбарәләре, залдан бирелгән “көтелмәгән” сорауларга шаян яки тапкыр санаган, шулай тоелган җаваплары юмор дип тәкъдим ителә.

Сүз дә юк, соңгы елларда нык үрчеп киткән “йолдызлар” катнашкан концертларда сәхнәгә яки телеэкранга чыгып көлдерергә азапланучылар мә­тәштергән “сәнгать җимешләре” янәшәсендә мондый иҗатка да урын бар сыман тоемлана. Хә­ер, авторларның үзен һәм тирәсендәге иштәшләрен үтә акыллы, зирәк итеп таныту, инандыру нияте булу-булмавын укучы тоймый калмый. Һәм бәян ителгән теге яки бу кыйсса елмайтса яки көлдерсә дә, аның күңелендә даирә­дәшләренә яраклашып тырышкан авторга карата әллә ни теләктәшлек уянмый. Ә менә каләмзат үзе­нең көлке, кызганыч хәлләрдә калуын курык­мыйча, төсле буяулар кулланып бәян итсә — анысы икенче мәсьәлә. Андый ихлас ачылулардан соң әдипкә хикәятләренең башка төрлеләрен укучы күңеле түренә уздыру да ансатлаша. Юмор кырык­маса кырык төрле, бар җылысы, тозлысы, тоссызы, шырпылысы һ.б. Бәгъзеләрне түбәнсетү, рәнҗе­тү хисабына, кемнәрнеңдер күңелен күтәрү дә юмор саналгалый башлады, һәм ни гаҗәп, сәхнәләр, телеэкраннар аша да андый “нигъмәт” кәшә­ләнә. Әйтик, чукча турындагылар моңа якты мисал. Ә чын, хакыйкый, затлы татар юморында татар моңы, татар рухы ярылып ята, татар тәвәккәлләге һәм үткенлеге чагылыш таба. Мөхәммәт Мәһдиевтә бу бар иде. Һәм ул халыкчанлыгы, таланты, үзенең көлкегә калган чак­ларын да ихластан, тәмләп тасвирлаудан өрекмәве, шундый уңайсыз мәлләргә таруларын укучысын дус, тиң санап уртаклашуы белән меңнәр күңелен яулады. Ихтимал, затлы нәсел вәкиле булу әтрәк-әләмнәргә хас шә­бәеп кукраюларга, бүксә кагуларга ихтыяҗ калдырмый бугай.

“ТЯ”ның элеккеге баш мөхәррире Исмәгыйль әфәнде Шәрәфиев тә, әлеге әдипнең теләсә-кайсы китабын, кай турыннан ачсаң да онытылып укып китәсең ди иде. Мондый үзенчәлекне ул авторның миллилегендә, белеме тирәнлегендә генә түгел, ә нәселе җепләренең затлы тамырга барып тоташуында да дип санады һәм газета битләрендә аның әсәрләреннән өзекләрне әледән-әле бирә килде.

Ә бит көлкегә калдыруларга адым саен юлыгыла һәм, тормыш булгач, беребез дә андый “күчтә­нәч”­ләрдән коры калмый. Мине дә читләтеп узмый андый матавыклар.

Дүрт катлы гомуми йортта яшәгән чагым шулай. Җиңелчә ремонт ясау максатында, хатыным бе­лән стенадагы обойларны кубардык. Шуларның һәм­мәсен матрас зурлы­гындагы иләмсез полиэтилен капчыкка тутырып, урамга, чүп түгәргә дип чыксам, подъезд аша күршем Рафил очрады. Ул күзләрен мөлдерәтеп сә­лам бирде дә, ипләп кенә: “Рөстәм абый, әллә сез фатирдан чүпне елга бер тапкыр гына чыгарасызмы?” — дип кызыксынды.

Янә бер очрак. Микроавтобуста Казанга, ида­рәбез буйсынган “Таттрансгаз” берләшмәсенә барабыз. Салонда ир-атлар һәм хатын кызлар. Арабызда иң яше — керәшен кызы, буфетчы Таня. Сүз иярә сүз чыгып, хатын-кызны нык тоту зарурлыгы темасына кереп кителгән. Мин дә әңгәмәгә тартылып: “Тезгенне тарткалап тормасаң, алар әллә кая сикерергә мөмкиннәр”, — дип ычкындырганмын. Таня ягымлы елмаеп минем тарафка борылды да: “Рөстәм абый, гаиләдә бер кеше тормоз була инде ул!” — дип ябыштырды.

Бер елны “Бәкер” курортын урадым. Кайткач, анда ялны ничек уздыруым белән хезмәттәшләр кызыксына башладылар. Мин ике кешелек бүлмәгә, кайсыдыр шәһәрдә котельныйлар белән җи­тәкчелек итүче Йолдыз исемле ир-ат белән урнашуымны, күршемнең “без­гә инде яшь чибәркәйләр карамый, картлары кирәк түгел, шуңа күрә һәр кичебезне бик яхшы шәраб алып бизик” дигән тәкъдимен кабул итүемне җиткердем. Шулчак төзелеш мастеры Илдар Галимов күзләрен очкынландырып елмайды да: “Рөс­тәм Зәетеч, ялгышмыйсызмы? Хатын-кыз түгел идеме ул? Йолдыз дип әйтәсез бит”, — дип мине көлкегә калдырды.

Мондый мисалларны тагын да дәвам итеп була. Шәхсән үзем дә бу мәсьә­ләдә бурычлы булып калмыйм ахрысы. Язучы Тәл­гат Нәҗми “Саба мәзәк­ләре” исеме астында чыгарган китапларында минем белән булган гыйб­рәтле очракларга да урынны мулдан биргән иде, мәрхүм.

Мин соңгы егерме өч ел хезмәт куйган магист­раль газ үткәргечләр ида­рәсендә, газчылар көненә багышлап, һәр төр хезмәт башкаручы төркем тарафыннан (алар бик күп: төзелеш, автоматика, электр, элемтә хезмәтләре, компрессорлар белән эш­ләүчеләр, сантехниклар, магистраль торбаларны тәртиптә тотучылар, автотранспорт, торак йортларга хезмәт күрсәтүче ТКХ, балалар бакчалары, клуб, һ.б.) үз стена газетасын чыгару гадәте бар иде. Оешмабызны беренче казык кагудан диярлек җи­тәкләгән Ришат әфәнде Нурисламов, кемнеңдер киңәшен тотыпмы, шундый һөнәри бәйрәмебез җитәрәк, кабинеты ишегенә әтисе исемен сызык аша Габдел-Ихсанович дип төзәттереп яздырды. Һәм төзелеш белән бәйле хезмәтебез чыгарган газетада эреле-ваклы кабинет ишекләре урын алды. Бер ишек сурәтендә идарә урынбасары Гаврюхинның фамилиясе Гав-Рюхин дип тәгаенләнде, баш инженер Мингазовныкын Мин-Газов дип, ә магистраль торбаларны кайгыртучы Сәүбән кордаш Шәрәфиевнекен Голиков дип тәгаенләдек. Имеш, “шәрә”­дән тәрҗемә... Идарә баш­лыгы аны-моны әйт­мәде, әмма кабинеты ишегендәге исем-фамилияле күрсәткече икенче көнне үк элеккеге, сызыкчасыз хәленә кайтты. Сәүбән дускай да үпкә-сапкы сиздермәде, ләкин аның диспетчер булып эшләүче хатыны телефоннан: “Олы кеше бит инде сез, Рөстәм Зәетеч, балаларны урамда үчекли башладылар анда, шул да булдымы шаярту?!” — дип оялтты һәм миңа “бүтән алай эшләмәм” дип гафу үтенүдән гайре чара да калмады.

Идарә җитәкчебез Башкортстан вәкиле булуын истә тотып, бер кергәнемдә “һаумыһыгыд” дип сәлам бирдем. Исәбем “һау” дигән җавап ишетү иде. Ришат Габделихсан улы, ниятемне аңышып, күзен тутырып карап, баш чайкап кую белән генә чикләнде. Ул инде лаеклы ялда, мактасам да, шәт, ялагайга чыгармаслар, оешмабызның һәр тармагын энәсеннән җебенәчә белә, һәркемнең нәрсәгә сәләтле икәнен дә чамалый, һәм эшне, асылын төшендереп, вакытын тө­гәл билгеләп, булдырырдай күләмдә генә йөкли иде. Егерме елдан артык бергә эшләү дәверендә аның кемгә дә булса сүгенгәнен, тавыш күтәргәнен ишеткәнем булмады. Әлбәттә, юмор хисеннән мәхрүм түгел, уяулыгыңны җуйсаң, җор сүз ябыштыруы да бик тиз. Бер мәлне, туган көненә турылап ахрысы, аңа үземнең “Тамчы гөл” атлы китабымны бүләк иттем. Татарстан китап нәшрияты чыгарган әлеге китапның тышлыгында Казан үзәге урын алып, шундагы биналар ниндидер дини плакатлар белән бизәлгән һәм урамда бомжга тартым бәндә бөкшәеп басып тора. Ул сурәт уңаеннан Тәлгат Нәҗми дә “котсыз, эчтәлеккә туры килми” дип бер тешкә тигән иде инде. Ә Ришат Габделихсан улы, китапны кулына алып әлеге рәсемгә бераз текәлеп карап торгач: “Рөстәм Зәетеч, бу үзең түгелме соң? Безгә эшкә килгәндә шундыйрак идең бугай”, — дип яңгыратып көлеп җибәрде.

Әйе, юморның бар төрлеләре. Элегрәк, СССР чорында Мөслимдә булган хәл дип сөйләделәр. Бер гадиерәк җитәкченең кечкенә улын сөннәткә утырт­тыруы хакында КПСС райкомына хат килеп төшә. Моны райком бюросына куеп тикшерәләр. Анысының тәртибе болай: райкомның беренче секретаре кабинетында “т” хәрефе белән тезелгән өстәлләрнең аркылы башын район хуҗасы били, ә әлеге хәреф сабагының як-ягында район дәрәҗәсендәге 7-8 җитәкче — райком бюросы әгъзалары утыра. Ә “т” хәрефенең сабагы төбе белән ишек каты арасында гаепләнүче, хөкемгә таручы басып тора. Һәм аны чиратка салып, әллә кайчангы гаепләрен казып чыгарып, кай җире кычыта “тәрбияләү” башлана, чыдап кына тор. Менә шундый күргәзмә суктыру иң кызу, иң биек ноктасына җиткәндә, кабинет ишеге ачылып китә һәм аннан әлеге экзекуциягә мәхкүм җитәкченең зур гәүдәле әнисе килеп керә. Әни кеше артыннан ияреп кергән секретарьша ханым, коты алынган хәлдә, кабинеттагыларга әлеге чакырылмаган кунакны тоткарлый алмавын аңлатырга азаплана. Гайрәтле ана түрә­ләрне башын чайкаштырып күздән кичерә һәм тамак кырып: “Әй, эш кырган кеше сыман утырган буласыз да инде, ә!” — дип үз хөкем карарын те­зә башлый. “Имеш, кечкенә малайны сөннәткә утыртканнар да, дөнья җимерелгән. Бер бүксәсе улымны шуның өчен партиядән чыгарырга кирәк дип остара, икенче оны­гымның әтисен эшеннән кумакчы! Менә “тот” ите ашагыз! Яле, чыгарып салыгыз барыгыз да менә шушы кызыл ябулы өстәлегезгә. Карыйк, күрик! Барыгызныкы да кистерелгән ләбаса! Утырган буласыз әлләкемнәр булган булып, ачуым беркилмәгәе...”

Ул арада райкомның башка бүлекләрендә хезмәт куючы ханымнар кабинетка үтеп, әлеге әбине үгетләп, дәрәҗәле кабинеттан кабул итү бүлмәсенә этә-тар­та алып чыгуга ирешеләр. Бюро җыелы­шы да шуның белән тәмам була, җитәкчегә ул моментта җәза бирү максатка ярашлы дип табылмый. Чөнки эш зурга ки­тәргә, мондый гаярь хатынның Казанга яки Мәс­кәүгә барып, авыртмаган башка тимер тарак төше­рүен дә көтәргә була.

Сер түгел, журналистиканы да, әдәби иҗатны да, андагы юморны да иң биек югарылыкка затлылык менгерә. Төптәнрәк уйлаганда, затлылыкны тәэмин итүгә эчтәлек кенә түгел, газета-журнал редакцияләренең матди хә­ле, нинди бинада, кайсы катта урнашуы, нинди мәй­дан биләве һәм тәрә­зәләре кая каравы да мө­һим. Аларны, әйтик күтә­реп булмаслык почта чы­гымнары һәм аренда хакы басымы аша изеп, бомж хәленә турыласаң, язганнары да шуның төсле булачагын, тиражларның көннән-көн төшәсен көт тә тор. Бүген, татарча һәм русча газета-журналларыбызның шул чорда уртак йортлары булган, Декабристлар урамы, 2нче йорт адреслы 14 катлы затлы бинага, маңгаена язылган язуына караганда, “Татмедиа” хуҗа ителгән. Анда сыену тапкан һәр оешманың аренда хакы түләве табигый. Милек хуҗасы хакны күтәрә дә, төшерә дә ала. Ягъни анда кайсы редакцияне, яки хуҗалык итүче субъектны калдыру-калдырмау аренда хакы ярдәмендә көйләнә ала. Һәм, ни үкенеч, мин һәм башка каләмдәшләр байтак еллар ансат кына кереп-чыгып йөргән күп кенә редакцияләр инде анда юк. Кайсы кая таралышканнар. Яраткан газетабыз “Татарстан яшьләре” дә әлеге комплексның газета-журналлар басу белән мәшгуль цехлар, склад хуҗалыклары урнашкан блогындагы бер комрыкта яши. Анда үтү өчен вахтада дежур торучыга документ калдыру гына аз, редакциянең кайсыдыр хезмәткәре эшеннән бүленеп, алтынчы каттан төшеп, озын коридорлар аша, урау юллар үтеп чыгарга һәм сине җитәкләп алып кереп китәргә, киткәндә яңадан шунда төшереп куярга тиеш. Менә шундый юмор... Т.Я. 2.07.2020

Хурлык, гарьлек, гомерлек...

Коронавирус турында төрле фикерләр яңгыраштыра. Яраткан газетабызның бер авторы шул афәтне Гүзәл Яхина романы һәм шуның буенча төшерелгән фильм тирәли купкан шау-шу белән янә­шә куйды.

Югыйсә телеканалларда исәпсез-хисапсыз сериаллар өзлексез бара, тик аларны энә күзеннән уздыру модасы юк, җитешсез җирләренә бе­рәүнең дә исе китми. Бу роман һәм аның буенча төшерелгән сериал тирәсендә гауга кубару гавәм өстендә ниндидер яңа манипуляция матавыгына кайтып калмыймы икән? Русия Конституциясендә “нүлләштерү” дигән исем алган үзгәрешләрне, пенсия яшен озайту, нефть бәясе төшү, доллар курсы арту яссылыгында кибетләрдәге товар бәяләре кыйбатлану кебек нәрсәләрне күпмедер вакытка күләгәдәрәк калдыру, оныттырып тору максатында мәсәлән? Гавәмне әлеге шаукымлы агымга җәлеп итү ничек барып чыкты соң? Мәсьәләнең төбенә төшәр өчен нәни генә лирик чигенеш ясыйкчы.

Этләр ярдәмендә аю аулау нечкәлекләре хакында русның атаклы классик язучысы бәяны кызыклы. Этләр, өер белән булсалар да, никадәр өстерсәң дә аюга ташланмыйлар, чөнки куркалар икән. Әле алга омтылып, әле артка чигенеп өрүен өрәләр, әмма “чик”не чыкмыйлар. Лә­кин мәкерле аучының җи­ңе эчендәге кечкенә, әмма әкәмәт явыз, үтә зәһәр кечтеки эте барысын да хәл итә. Башлап, чинап-чәңгелдәп аюга ул ыргытыла. Калганнар, автомат рәвештә, көтү инстинктына буйсынып, аңа иярә­ләр. Әлбәттә, эре этләргә кыенга туры килә, кайсы имгәнә, кайсының гомере дә өзелә. Ә тегесенә пычак та юк, ул “җыр”ны баш­лап биреп, хуҗасы әмерен үти, аннары аның башмагы ышыгына кайта һәм яңа җиңүләргәчә тынычлыкта калып, тук, рә­хәт, имин тормыш кичерә. СССР белән дә шулайрак килеп чыкты сыман. Аны, шартлы рәвештә аю дип күзалласак, беренче чиратта “җиң эчендәгеләр” ташланып, үзләреннән лаеклы өлеш керттеләр.

Бүген матбугатта, интернет киңлекләрендә әлеге фильм хакында әллә кемнәр ни дип кенә авыз чайкамый. Үзенчәлекле фамилияле хәрби тарихчылар, аналитиклар романны да, фильмны да, актерлар уйнавын да җиз иләктән или. Әйтергә кирәк, “җен”не чүлмәктән үзебезнекеләр чыгарды. “Азатлык” радиосы сайтында АКШта яшәүче Сукаев фамилияле милләттәшебезнең Хаматовага каршы татарча, әмма хаталы язу күтәреп пикетка чыгуы фотосы белән бергә бәян ителгән иде. Әлеге кешенең бу гамәле бәгъзеләребез тарафыннан шамакайлык дип түгел, ә фидакарьлек үрнәге буларак кабул ителде. Штаттагы “милләтпәр­вәр­ләр”гә үзләрен формада тоту, “көрәшче” булуларын оныттырмау өчен яңа “фронт” ачу көн тәртибенә менде шикелле.

Узган көз интернеттан бер мәгълүмат укыдым: Татарстан Язучылар берлегенә танылган татар шәхесләре турында әсәрләр яздыру өчен дәүләттән мөрәҗәгать булган икән. Кол Шәриф, Дәрдмәнд, Таҗетдин Ялчыгол, Шәехзадә Бабич, Сәхипҗамал Гыйззәтуллина кебек шә­хесләргә багышланган әсәр­ләр язу берничә язу­чыга бүлеп бирелгән һәм аларга бу эшләре өчен 400 мең сум гонорар билгеләнгән. Күпмесе үтәлгән аның, үтәлгән кадәресе ни дәрәҗәдә, сыйфат ниндидер — билгеле түгел. Ни гаҗәп, милләт хадимнәре сыйфатында хөкемдарлыкка, кем нәрсә язарга тиешлеген билгеләргә дәгъва кылучы төркем, 400 меңәр сум алып татарны күтәрергә тиешле романнар язарга алынучы подрядчы каләмзатлардан исәп-хисап таләп итми, татар тормышыннан яхшы кино төшерү таләбен Татарстан милке белән миллиардерлыкка ирешкән түрәләргә куймый, аларны гаепләми, үпкә дә белдерми. Таләп, үпкә, гаепләү Татарстаннан бер тиен ярдәм алмый дөнья укучысы игътибарын җәлеп иткән Гүзәлгә һәм фильмда уйнаган актрисага. Асылда кем соң таләп куючыларыбыз? Ни алгысыта аларны? Әллә чыннан да, интернетта кайбер язышучылар фаразынча, уңган-булган крестьяннарны талап, илдән сөрешүче әт­рәк-әләмнәрнең нәсел оч­ларымы? Яки күршеләре, хезмәттәшләре өстеннән әләк яудыручыларга барып ялганамы боларның шәҗәрәсе? Ә бәлкем бу матавыкны оештыручыларның асыл максаты киң җәмәгатьчелектә үзара капма-каршылык тудырып, ике лагерьга бүлеп, ил тормышындагы кайбер күңелсез, негатив нәрсә­ләрне вакытлыча гына булса да оныттырып торудыр? Бу проектның тәэсире кими төшкәч, икенчесе хутка җибәреләчәктер?

Монысы бер. Ә икенчедән, үзеңне тәти итеп хис итү, үпкә-ачуларыңны канализацияләү, булдыксызлыгыңны, милләтең, халкың өчен өч тиенлек тә гамәл кылмавыңны, кылганга сабышып “театр куеп” йөрүеңне аклау өчен дошман образы булу бик кулай. Большевиклар барысы өчен дә гаепле итеп патшаны, дворяннарны, алпавытларны, завод ху­җаларын билгеләгән. Аннары уңган-булган барлыклы крестьяннарны кулак, подкулачниклар дип тамгалап, шул төркемгә бө­гәрләп тыккан. Совет чоры дәреслекләрендә Русиянең артка калуын “татар иго”­сына сылтап аңлаттылар. “Кызыл” хакимият аны абсолют явызлык өлгесе итеп танытып, үзләре кылган, сугыш, ачлык, талау, илдән сөрү, ГУЛАГлар бе­лән истәлекле гамәлләрен шуның карачкысы белән ышыклый килделәр. Демократлар исә, дәүләт терроры, ачлык афәтләре оештыруда Ленинны, Сталинны гаепләде. Соңгыларының тарафдарлары илне таратуга Горбачевны, Ельцинны гаепле дип тапты. Кая бакма, уңда да, сулда да тарихның буеннан-буена гаеплеләр тезелеп киткән.

Интернет киңлекләрендә В.Путин турында да бүген ни генә язмыйлар. Ә һичкем үзенә карата тәнкыйть күзлегеннән карамый. Мин ни кырдым соң әле бу дөньяда башкаларның тырнак астыннан кер эзләргә, кемнәргәдер таләп куярга хакым бармы дигән сорауларга җавап эзләми. Бер генә даирәдә дә бу күзәтелми, бар да үзләрен тәтигә чыгарып, гаеплене читтән юллый, чөнки шулай отышлы. СССР таралуына, латин әлиф­басы кайтмавына, татар мәктәпләре ябылуына, татар теле һәм әдәбияты дәреслекләренең камил булмавына, Тукай яшәгән йорт җимертелүенә, Сара Садыйковага чүплектә һәйкәл салына башлап, чүплек файдасына туктатылуына, татар матбугаты редакцияләренең Бауман һәм Декабристлар урамындагы төп йортларыннан китүләренә, татар җырын һәм әдәбиятын моңнан яздыруга һәм башка шундый күп нәрсәләр өчен тамчы да шәхси җаваплылык тоймыйбыз. Ни аяныч, Татарстанда күптәнге хыял булган татар университеты ачылмады, ә менә дуңгызчылыкта зур уңышка ирешү, баш санын миллионга җиткерү проекты гамәлгә куелды. Әле тагын “Болгар җилләре” атлы милләт тарихына бәйле фильм булдыру хәстәренә алыну булды. Татарстан акчасы тотылды, әмма ниятнең анысын тормышка ашыру барып чыкмады, җилләр башкача истерелде. Һәм, матбугатта, интернетта барган шау-шуга караганда, боларның барысы өчен дә Гүзәл, Чулпан, фильм төшерүчеләр гаепле. Ә кемнәрдер санап үтелгәннәр өчен бөтен җавапчылыкны ансат кына, ул хакимиятне кабул итеп алганга кадәр “җиң эчендәге көрәшчеләр” белән берлектә ирешелгән “ка­занышлар”га күзне йомып, Татарстанның бүгенге җитәкчесенә күчереп арканламакчы. Ирексез­дән, Татарстанның тыйнак мөмкинлекләрен тагын да чикләү нияте “җиң эче” көрәшчеләребезне янә алгы сызыкка чакырды ахрысы дигән шик-шөһбә борынлый.

Гүзәл Яхина халкыбызның татар тормышына кагылышлы фильм турындагы хыялын, яхшымы-яманмы, тормышка ашыруы белән бәгъзе эшем ияләребезне уңайсыз хәлдә калдырды шикелле. Фильм күрсәтелсен өчен Татарстанның матди өлеш кертә алуын да кимчелек түгел, ә егетлек дип саныйм. Шуңа да илебезнең үзәк телевидениесе аны иң яхшы вакытта атна дәвамында күрсәтте дә. Әлбәттә, томнары, китаплары өч тиенгә дә сатылмаган, “танылган”, исемле- титуллы, үзара макташулар нәтиҗәсендә “көрәшче” даны иярләгән әдипләрнең Гүзәлгә, һәм берочтан Чулпанга дәгъва­лары булуы табигый: шә­бәргән тавыклар хәлендә калу кемгә ошасын.

Әлбәттә, депутат әдипләребез инициативасы белән татар язучыларына дәүләт хисабына китап чыгару форсаты бирүне казаныш дип тә санап булыр иде. Булыр иде, әгәр андый мөмкинлек үзләре һәм әшнәләре өчен генә түгел, ә әдәбиятка яңа килүчеләргә аякка басар өчен терәк буларак кулланылса, үткәндә йолдыздай балкып алучыларны оныттырмауны кайгыртса, яки мондый мөмкинлектән һәр язучы тигез, гаделлек шартларында файдаланса. Татарстан китап нәшриятын Дамир Сираҗиев җитәкләгәндә бюджет хисабына китабыңны чыгарабыз дип, Язучылар Берлегендә әгъза торучы минем дә газета-журналларда басылган кайбер әсәрләремне соратып алганнар иде һәм мин аны шул нәшриятта әле дә җаваплы вазыйфа башкаручы, күптән түгел шигырьләре Англиядә дөнья күргән өметле шагыйрь Ленар Шәехка калдырып киткән идем. Акты сулар, узды еллар, вәгъдә сәгате сукмады. Һәм сукмаячагын да оялып кына телефон аша ирештерделәр. Анысы бер хәл, “Идел” журналы баш мөхәррире “Кукуруз чәкәне” исемле хикәямне апрель санында басабыз, сиңа хикәя басылган 20 данә журнал калдырабыз дип электрон почта аша хәбәр салгач, озак та үтми, кемнеңдер, әсә­ремне өтеренәчә укып, аның максатка яраксызга чыгарылуы хакында шул ук адресаттан янә хат алдым. Шаккаткыч хәл, Нәкый ага Исәнбәткә кара күләгә төшерелә торган әсәре, максатка ярашлы саналып, төп әдәби журнал түренә үтә, дәүләт хисабына грантлар алган авторның Русияне “п...россия” дип тәгаенләгән китабы да әдәби журналда саллы мәйданда икенче әйләнештә басыла. Иңгә автомат аскан хәлдә ватанга тугры булу анты биргән ир-егетләргә илебезне болай мәсхәрәләү һәм мәсхәрәгә мәйдан бирү төс түгел, бу ни әхлак, ни канун киртәсенә дә сыймый. Нинди контингент билгели икән соң әдәби әсәрләрнең максатка ярашлы булу-булмавын — тәмам аптыраш.

Минем “Кукуруз чәкәне” хикәясенең бер каһарманы — әдәби журналның баш мөхәррире. Ул исә “бер басылган гел басыла” дияргә ярата. Әлеге хикәянең соңгы минутта “максатка яраксыз”га чыгуы әсәрдәге шушы геройның эшчәнлеге җиңелчә юмор белән шәрехләнүе аркасында булып аңлашылды.

Ошбу шыңшу, сыкрануларга тартым чәчелеп түгелүләремдә, әлбәтттә, бернинди яңалык та юк. Айдар ага Хәлим инде күптән бер газетада басылган “Кече юлның тузаны” исемле мәкаләсендә иҗатыма шактый югары бәя биреп, минем сыман “үги” авторларны күрмәскә тырышуга, аларга әдәби мәйданга юл ачмау проблемасына әрнүен яшермәгән иде.

Анысы да монысы, бүген дөньякүләм дәрәҗәдә беренче номерлы гаепле итеп әлегә коронавирус тәгаенләнә. Аның таралуына АКШ Кытайны сә­бәпче дип саный. Кыскасы, тормыш дәвам итә, яңадан-яңа гаеплеләр тарихи аренага чыгу өчен чиратын көтә. Шунысы куанычлы, татарларны “иго” өчен табалауның куллану срогы чыкты. Хәер, ир-атлары хатын-кызларга ки­зәнүгә корылышлыларның нәсел җепләре “иго” тәэмин итәргә сәләтле гаярь яугирләргә барып чыгуына ышанып һәм ышандырып та булмый башлагандыр. “Өч йөз ел буе изелгәннәр” статусы да бөеклеккә дәгъва кылучылар өчен отышлы була алмый. Саба районы, Югары Шытсу мәктәбе укытучысы Гарәпшә агайның, “хурлык, гарь­­лек, гомерлек” дигән бәяләмәсен ил язмышына мәңгелек келәймә итеп сайлауга бәрабәр. Шул мәктәптә җитмешенче еллар башында берара укыткан апам әйтүенә караганда, ул әлеге сүз тезмәсен үтә ялкау укучыларына билге куйганда “берлек” дип башлап кулланган.

Французларның “әгәр хатын-кыз хаксыз икән, аннан гафу үтен” дигән әйтеме бар. Безнең очракта Чулпаннан, Гүзәлдән, аның ачы язмыш кичергән Зөләйхасыннан гафу үте­нүләр булмастыр. Зур тиражлар белән бастырып сатылган, илнең иң югары өч әдәби премиясенә лаек булган, 34 телгә тәрҗемә ителеп дөньякүләм танылган романга, телевидение күрсәтүе өстенә интернет аша да миллионнар караган фильмга, талантлы кызларыбыз Гүзәлгә һәм Чулпанга ятларның кайта-кайта үчегүләре дә мине гаҗәпләндерми. Мәрхүм шагыйрь Роберт Миңнуллин әйтмешли, “ул шулай куелган”. Ә менә үзләрен шәп санаучы, үзара макташуда азу ярган милләттәш асыл егетләрнең, үзебезнең кызларны, хәтта үз каланчаларыннан торып аларны хаксыз санаган очракта да, барыбер, бернигә карамый яклыйсы, ятларның агулы нәфрәтеннән ышыклыйсы, аралыйсы урында, шуларны да уздырып, артларына ут капкандай чәч-баш туздырып, күз акайтып иле­рүләре, бетереп таш­ларга омтылулары, укытучы Гарәпшә агайның (инде күптән мәрхүм, авыр туфрагы җиңел булсын) әнә шул “хурлык, гарьлек, гомерлек” гыйбарәсен искә төшереп, җанны талкый, сары сагышларга сала. Аларның “җиң эче” вазыйфасында икәнлекләрен күңел кабул итми. Ә бәлки мин ялгышамдыр? Шулай гына булса ярар иде...   Т.Я. 21.05.2020

Яшен җепселләреннән тукылган иҗат

“Казан утлары” журналының май ае санында Айдар ага Хәлимнең “Өч аяклы кеше” исемле үзенчәлекле әсәре басылып чыкты. Мин олпат язучыбыз һәм аның иҗаты бе­лән СССР исән чакта Вильнюста рус телендә җитди тираж белән басылган “Книга печали или записки аборигена” исемле ил дәрәҗәсендә резонанс тудырган китабын бер тында укып чыкканнан соң кызыксына баш­ладым. Аның “Убить империю!” атлы рус телендә, шулай ук Татарстаннан читтә басылган икенче китабы да рухи галәмебезне дер селкетте һәм хөкем органнарын да битараф калдырмады бугай. Алай да бу соңгы “Өч аяклы кеше” әсәре, минемчә, бөтен иҗатына финал аккорды сыманрак яңгырый. Әйтерсең, Айдар ага үзе әле өч аяклы кеше, яки өч аяклы ат булып милләтебезнең барлык бәла-казасы, каргышлы ачы язмышы, сары сагышлары өеп төялгән арбага җигелгән дә, бернигә карамый, үҗәтләнеп, аның рухи зурлыгын гәү­дәләндерүче югарылыкка, тауга омтыла.

Өч аяклылык темасын әдип төрле яклап яктыртып, иге-чиге юк билә­мәләргә, басу-кырларга, урманнарга, елга-күлләргә, исәпсез-хисапсыз казылма байлыкларга ия, уңган-булган талантлы халыклар яшәгән илнең өч аякка, таякка калу фаҗигасен аерым кешеләрнең бер-берсенә охшамаган ачы язмышлары аша бәян итә һәм ахыр чиктә төп проблемабыз гомер сөргән илебездә бер генә чорда да кешегә кадер булмавында дип китереп чыгара. Төптән уйлаганда, аның телгә алган рус телендә басылган китапларында да илебездә җан асраучы күп кенә халыкларның һәм әлбәттә татар халкының өч аякка калу фаҗигасе бәян ителгән. Әсәрдә, аяксыз калган ифрат шөкәтсез полиция подполковнигы турында кыйссасы, авторның үзе аралашу тәҗрибәсеннән чыгып ахрысы, хокук сагында торучыларыбызга “дусларча” шарж гына түгел, ә шактый мәр­хәмәтсез карикатура булып чыккан. Ә биш яшеннән атасыннан өйрәнеп тәмәке тарта башлап, никотин норкоманына әйләнеп, аяксыз калган рус агае бәхетсезлеге империячел сөремнең нәселдән нәселгә күчүенә һәм аның котылгысызлыгына ишарә сыман. Черек аягын үҗәтлек белән кистерми җәфа чигеп яшәгән сугыш ветераны тормышы әдәбиятыбызның һәм җырыбызның бүгенге хәлен шәрехли кебек. Суыкта өшеткән аякларын чык сулары белән еллар дәвамында өмет өзми дәвалаучы Минетдиндә саф күңелле, түземле халкыбыз язмышы тоемлана. Әсәрне кем ничек аңлау укучы ихтыярында, әлбәттә. Мин исә тормыш тәҗрибәм, алган белемнәрем, хезмәт практикам җирлегендә үзем аңлаганча бәян иттем.

“Казан утлары”нда мон­нан шактый еллар элек “Безнең заман герое” дикуссиясе кысасында Айдар Хәлим “Сез беләмсез кая барганны?” дигән публицистик язмасында ук татар теле һәм әдәбияты дәреслекләрен, аларны гамәлгә куйган филологларны тәнкыйть утына тоткан, туган телебезне өч аякка калдыруга керткән күпкырлы өлешләрен конкрет мисалларда бәян иткән иде. Татарстан мәгарифе даирәләренең вакытында тиешле нәтиҗәләр ясамавы тора-бара туган телебезне мәктәптә укытуны чикләүгә китерде һәм яраксыз дәреслекләрдән гаҗиз руслар гына түгел, ә татар ата-аналары һәм балалары да бу югалтуга әллә ни пошынмады. Әлеге язмасында ул заманыбызның байтак кына язучылары әсәрләрен җиз иләктән иләп, аталарча кырыс бәяләмәләрен дә яңгыраткан иде. Телгә алынган дискуссиядә мин дә катнашып, өч мәкалә бастырдым һәм аның “Тозсызны күзсез дә күрә” дигәнендә язучының татар телендә язылган детектив әсәрләрне мактавы белән килешмәвемне дә җиткерергә җөрьәт иткәнмен. Хәзерге акылым белән уйлыйм, ихтимал, соңгы елларда фантастикадан, фәнни фантастикадан мәхрүм калган татар әдәбиятының инде ул жанрдан да мәхрүм калуын теләмәгәнгә генә, аванс тәртибендә мактагандыр күңелемә хуш килмәгән әсәрләрне. Һәм, гаҗәп хәл, Айдар ага, күпчелек каләмзатларыбыз сыман тәнкыйтькә каршы ярсулы дулау белән түгел, ә матбугат аша, тыйнак иҗатыма югары бәя белән җавап бирде. Дөресен әйтим, язучыларыбыз арасында кемнең дә булса андый адым ясый алуына бик үк әзер түгел идем, аптырабрак тордым. Чөнки юк кына тәнкыйть өчен дә, кагыйдә буларак, кә­җә тизәгедәй чәчелүләр җавап була туган телебездәге матбугат чараларында.

Социаль челтәрдәге репликалардан, матбугатта басылган кайбер мәка­ләләрдән чыгып хөкем йөрткәндә, каләм ияләре арасында мине өнәмәүчеләр җитәрлек. Бәхеткә, якын итүчеләр дә юк түгел. Әйтик, туксан ике яшен узган Локман ага Закиров үзенең чираттагы китабын да “якын дустым Рөстәм Зариповка” дип язып бүләккә юллады. Аннан алда, “энем, бүген язучылар берлегенә барган идем, бер акыллы кеше дә очрамады, аптырагач сиңа шалтыратам” дип телефон аша элемтәгә кергәне дә онытылмый. Айдар ага Хәлимнең дә ике китабы, көйләр язылган шигырьләре җыентыгы һәм “Кырык тартма” атлы ачыдан-ачы сатирик шигырьләре тупламы да, сәламе вә яхшы теләкләре канатында, почта аша килеп иреште. Һәм әле мин әдәбиятыбыз “гулливеры” Адлер ага Тимергалин белән телефон аша әңгә­мәләр корып кала алуыма да чиксез шатмын. Ни өчен Тукай премиясе аны читләтеп узуы хакында соравыма ул тамак кыргалап, көлеп кую белән генә чикләнде, теманы куертасы килмәде. Сер түгел, бүген дә бит “миңа премия бирмәү — татар язу­чылары битенә төкерү” ди-ди матбугатта, интернет сайтларында дау кубаручы номинантлар кү­ренгәли. Айдар агай да ялкынлы иҗаты өчен премия дип тә күтәрелеп бәрелми һәм йөз суы түгеп теләнми дә. Быел ул, гомумән, гамәлдәге шартларда Тукай бүләге өчен “ярыш”тан баш тартам дип белдерде. Аңлашылганча, әдибебезне мондый адымга елның-елында этик һәм эстетик яктан җитлекмәгән язмалар бүләкләнүе этәргән.

“Казан утлары” журналы оештырган “Безнең заман герое” атлы дискуссия хакыйкый әдәбиятыбызны Айдар ага Хәлим кисәткән бәла-казалардан аралап, коткарып калуның соңгы омтылышы булды ахрысы. Ник дигәндә, изге ниятләр күбесенчә сүз­дә калды, асылда татар әдәбияты язмышы Хәсән Сарьянның “Нокталы өтер” романы персонажы Чәмәткә өлге булган затлар һәм шуларның шә­кертләре кулына калды дип саныйм.

Мәсьәләнең җитдилеген аңлау өчен төп әдәби журналда соңгы елларда басылган әсәрләрнең бер өлешен күз уңыннан уз­дыру да җитә. Марат Әмирханның “Казан ут­лары”нда басылган “Ир-Мамай” атлы тарихи романыннан бер ләүхә: “Ыш­таннарыгызны төшерегез”, — дип боерды Тохтамыш. Иң беренче хан башы өстендә үзе хаҗәтен башкарды. Сасыга сасы үлем!” Күренә ки, биредә мәшһүр татар ханының рухи дәрәҗәсе илебез төрмәсе паханыныкы бе­лән тиңләштерелә. Ханыбыз шундый икән, аксөякләребез, тулаем халкыбыз нинди булып чыга инде, җә? Татар дәүләтләрендә кануннар, хө­кемдарлар булмаган, аларда төрмәләргә хас әшәке кыргыйлык хөкем сөргән дип раслау түгелме бу? Тохтамышның шан­лы бабасы Чыңгызханның атаклы Ясасын инкарь итүгә үк алып барып чыгармыймы язучының әлеге фантазиясе? Ә милләтебезнең хан заманындагы затлы катламы СССР чорындагы авыл хуҗалыгы районындагы партхоз номенклатурасын хәтерләтә. Шул ук авторның “Гәүһәршад” атлы янә бер романында хан нәселеннән булган атаклы ханым турында язылганны телгә алырга да уңайсыз: “...Гәүһәршад хатын-кызның наз сандыгында нинди сөю-сәгадәт хәзинәсе булса, барысын да чыгарып салды. Оялмады да, тарсынмады да: үпте, кочты, ялады, сыйпады”. Әлеге авторның Тайдулла ханбикәне “ана үрдәк сыман алпан-тилпән килеп йөри” дип сурәтләвенең дә каян сут алуы аңлашылмый. Шәхсән үзем Алтын Урда дәүләте язмы­шында фа­җигале роль уйнаган әлеге шәхесне күз явын алышлы гүзәл, зи­һенле, үткен фикерле, югары даирәдә сүзе үтә торган тәвәккәл ханым булгандыр дип күзаллыйм. Сафагәрәй ханның хатыны Сөембикәне урлау ихтималын кисәтү йөзеннән сарай сакчылары өчен өйрәнү уздыртуы турындагы хыял җимешен укучыларның кайсы кө­лемсерәп, ә кайсы чырай сытып йот­кандыр дип фаразлыйм. И.Сираҗиның төп журналыбызда басылган “Күкләр никахы” хикәясендә мәчеттә җомга намазы вакытында яшь мулланың Коръән укырга өйрәнергә килгән туташ белән җенси мөнәсәбәткә керүе тасвирлануын укыгач та без татарларның дини җитәкчеләре шундыйга да сә­ләтле, тәмам барып җиттек микәнни дип исәңгерәп торуым истән чык­мый. Алай да Тукай бүләге иясе Батулла “Сөембикә” романы бе­лән мондыйларның һәммәсенең борынына чирткән. Атаклы Сафагәрәй хан әлеге романда Франгизә атлы кол хатынның ике тез арасына башын тыга, ә Сөембикә яшьлегендә ирдәүкә буларак тасвирлана, хәтта бер хатын, ир-ат дип белеп, аның кочагына кермәкче була.

Кыскасы, дәүләт химая иткән төп әдәби журналда җенси мөнәсәбәтләрне киң алымда җиң һәм балак сызганып тасвирлаулар үзмаксат төсмерен алу күзәтелә. Гүя мө­хәррият максатка ярашлы дип бастырган әсәрләрдәге фикер сайлыгын шул юл белән каплаштыруга мәхкүм.

Моннан шактый еллар элек “Татарстан яшьләре” газетасында журналист Р.Юнысның “Фәйзуллин шартлаткан бомба” атлы мәкаләсендә үзләреннән алда иҗат иткән язучыларның 30лап китапларын яндыру аша кайбер ка­ләмзатларның “обойма”га эләгү матавыгы бәян ителә. Айдар Хәлимгә исә беркайчан да “обойма”га эләгү янамый, тынгысыз, күкерттәй кабынучын холкы белән ул ялгыш кына килеп эләксә дә, анда оялаганнарны шартлатачак. Депутат мандатына ирешү хакына аның мәгълүм партиягә керүен күз алдына да китереп булмый. Хәер, әгәр Айдар агай тора-бара ниндидер могҗиза белән әләгеп, “обой­ма”дагы әдипләр белән бер комиссиягә теркәлгән булса, гимн кабул итү белән бәйле хәлләр бөтенләй үзгә юнәлеш алыр иде. Сер түгел, фронтовик шагыйрь Рамазан Байтимеров белән Рөстәм Яхинның уртак милке булган, ил сәхнәләрендә Ренат Ибраһимов яңгыраткан “Туган ягым” җырыннан көен гимнга чыгару аша аны җыр булудан туктату, ягъни мәрхүм фронтовик шагыйребезнең рухын рәнҗетү “обойма”дагыларны хафага салмады. Гимн буларак кабул ителгән көй өчен мәшһүр композиторыбызны инвалидларга бирелә торган “Ока” машинасы белән бүләкләүнең символик мәгънәсе һәм милләтебез өчен хурлыгы да сискәндермәде. “Туган ягым” җырыннан Рамазан Байтимеров сүзләрен читләштереп, 200 мең сум бүләк билгеләп, 182 шигырь катнашачак яңа текстка бәйгегә хут ачуның кануный гына түгел, әхлакый ягы да борчымады. Кем белә, бәлки шул даирәдән кемнедер автор буларак тарихка кертәчәк текст алдан хәл ителеп, алыначак акчаны шул вакыйганы зурлап билгеләп үтүгә тоту күздә тотылгандыр. Алай ук булмаганда да мәрхүм фронтовик шагыйрьне, бәйге игълан итеп, интеллектуаль милкеннән читләштерү нияте дә җитди юридик нәтиҗәләргә җирлек тудыра кебек. Башкаларны чынлапмы, статистлар сыйфатындамы җәлеп итеп гөнаһка кертүләре дә этик һәм юридик яктан караганда шактый күңелсез нәтиҗәләргә салулый шикелле. Рамазан аганы кырыйда калдыра башлау белән, минем тарафтан ризасызлык белдерүле “Тарихка күз салсак” ди­гән мәкаләмне “Татарстан яшьләре” газетасы бастырып чыгарды. Һәм, озак та үтми, Рамазан аганың кызы Гөлшат Кушелкова да әтисенең интеллектуаль милкенә коллектив тыкшынуга ризасызлык белдерде. Интернетта исә, гүя кемнеңдер әмеренә буйсынып, әлеге ханымны “оялтырга” керешүче ка­ләмзатлар табылды! Ихтимал, алар конкурска җә­леп ителеп 200 мең сум бүләккә өмет баглаучылар сафыннан булгандыр. Көтелмәгән һөҗүмнән гаҗиз калган Гөлшат ханым мәсьәләгә үзгә тарафтан якын килгән өчен миңа ихлас рәхмәтен җиткерде. Шушы хәлләр уңаеннан кайчаннан бирле инде тәҗрибәле юрист бәялә­мәсен ишетергә хыялланам. Һәм андый көн ки­ләчәк дип ышанам.

...“Казан утлары” журналын әнием һәм Револь атлы туганнан туган абыем, затлыга санап, өзеклек кертми күп еллар, гомерләре азагынача алдырып килделәр. Үзем дә кайда яшәсәм дә әлеге журналдан байтак еллар аерылмадым. Талантын фәнни фантастика жанрында да раслый алган, тарихи романга да куәте җиткән (аның Казан ханлыгы язмышын чагылдырган “Хыя­нәт” атлы әсәре урнашкан китабы 70 мең тираж җыйды һәм яшен тизлегендә сатылып та бетте!), лирик бәяны бе­лән дә күңелләрне яулаган Флүс Латыйфи җаваплы сәркатип вазыйфасын үтә­гән чорда үзем дә языштым. Журнал белән Илфак Иб­раһимов җитәкчелек иткән кыска гына арада аңарчы ун ел чират көтеп яткан “Милициянең йөз кызыллыгы” исемле бәяным һәм аның артыннан “Үзгә юлда” исемле хикә­ям һәм “Әниләр” исемле җыйнак әсәрем дөнья кү­реп өлгерде. Кыскасы, татар әдәбиятын таякка калдыруда елның-елында дүртәр санга җәелешле эпопеялар бас­тыручылар белән чагыштырганда, ми­нем өлеш әллә ни түгел дип үз-үземне юатам.

11.06.2020