МАНТЫЙК - 2

          Һәркемнең үз мантыйгы үзе белән... Берәүләр үзләре хакында “утта янмый, суда батмый...” дигәнне мактауга юрап, кукраерга, ә кемнәрдер үпкәләргә мөмкиннәр... Берәрсе «ул шәп йөзә» дип татарча ычкындырса бер хәл, урысчалап, “оно не тонет” дип сыласа – үл дә кит...
СССР исән чакта Мәскәүдә, Кызыл мәйданда берәү халыкка шыпырт кына листовкалар тарата икән. Кемдер бу кәгазьне алып, аулакта укымакчы булган. Әмма, ни күрсен, анда берни дә язылмаган, имеш. Бу, буш листовкаларны тотып, теге бәндә янына килгән:
– Монда бит бер нәрсә дә язылмаган!
– Ә нәрсә язып торырга? Болай да барысы да аңлашыла лабаса! – дип, җавап иңдергән теге кеше.
Шушы мантыйк белән кораллансак, бүгенге гәҗит журналларны укып, радио яки телетапшыруларны тыңлап яки карап азаплануның кирәге калды микән? Бәлки, салам тәме дә тойдырмаучы, башы-азагы юк романнарны, мактанулы истәлекләр һәм тотанагы юк уйлануларны, “үзем турында үзем”нәр калыплаучы журналларны башланмаган блокнот яки гомуми дәфтәр, ә гайбәт чәчүче гәҗитләрне чиста кәгазь бите рәвешендә генә таратыргадыр? Ә радиодан «эт сөяккә бара» рухындагы җыр исеме астындагы примитив такмаклар һәм, диваналар кебек, телләренә нәрсә килсә шуны сөйләп утырулар урынына тынлык тыңлату, ә телеэкраннардан, сәхнәләрдән ямьсез тавышлы һәм бот күтәрүчеләр уралышындагы шөкәтсез җырчылар, тозсыз “юмористлар” урынына бушлык күрсәтү муафыйктыр?..
Саба урта мәктәбе укытучысы Тәлгат Фатих улы Фатиховның 1968 елда ук укучыларга һәм укытучыларга КПСС бетәчәк, СССР таралачак дип йөрүе, заманча татар җырларын өнәмәве, радиодан көн саен билгеле бер вакытта классик музыка тыңлавы хакында инде бер язган идем...
“Үзгәртеп кору” чоры иң гади таләпләрне дә бетереп ташлау аркасында талантсыз, вә ләкин әкәмәт әрсезләргә чиксез киң мөмкинлекләр ачты... Һәр эргәдә шомаларга җай чыкты. Җөмләдән, элек академиклар, фән докторлары, әдипләр, шагыйрьләр, атказанган, халык артистларыбыз берән-сәрән генә, бармак бөкләп кенә санарлык булса, бүген алар әкәмәт нык үрчеде. Мисал өчен, үзем тәмамлаган КИСИда (төзелеш институтында) әүвәл нибары ике фән докторы булса, бүген андый дәрәҗәдәгеләр саны алтмыштан артып киткән... Хак Тәгаләгә мең шөкер, төзелеш эшендә таләпләр әле дә кискен куела, нинди дә булса объект төзергә рөхсәт алганда дистәләрчә килештерүләр узасы, төрле экспертизалар үткән проект кирәк, төзергә алынучы оешманың һәр эш төре башкаруга сертификаты булуы шарт. Хәтта эшчеләр, мастер һәм прорабларның квалификациясе, эш тәҗрибәсе, стажы берәмтекләп исәпкә алына. Кызык, радио, телеэфирга һәм дә сәхнәгә чыгучылар өчен шундыйрак “иләк” бармы икән ул?.. Булмаса, нигә кануный тәртиптә кертелми? Соңгы чирек гасыр дәвамында бу җәһәттән берәр канун проекты каралганмы, әллә юкмы? Әйтергә дә уңайсыз, гавәм арасында татарча тапшыруларның сыйфат ягы мөшкеллеге уңаеннан гайбәт таралган: имеш ки, татарча радио-телеэфирга чыгучы хезмәткәрләр – бик түбән, символик хезмәт хакына ялланучылар. Шуңа да алардан әллә ниләр өмет итү урынсыз һәм күздә дә тотылмый. Аларга бу матавык – тамадалык өммәтендә акча эшләүгә алшарт кына, эфир йолдызы саналу пиар өчен генә зарур, янәмәсе... “Т.Я.” газетасында халыкка сатуга чыгарылган сөт продуктлары сыйфаты турында Рәфхәт Зариповның әтрафлы язмасы басылган иде. Көнкүреш мантыйгы буенча китсәк, инде ашау продуктына да мөнәсәбәт адәм тәганәсе икән, ни өчен әле рухи азыкка мөнәсәбәт үзгә булырга тиеш ди?..
Мәрхүм укытучыбыз Тәлгат ага Фатихов коммунист булу үзе генә дә халыкка хыянәт итү дигән фикердә тора иде... Үзгәртеп кору чоры килгәч, коммунизм турында авыз сулары корытып куык очыручы ата коммунист җитәкчеләрнең балалары һәм нәсел-ырулары белән буржуйлар, паразитлар дип бәяләнгән финанс капиталы әһелләре оясы ягына чыгып, Форбс китабына үрмәләүләре, әлеге укытучының бәясе һәрхәлдә җитәкче коммунистларга карата гадел булганлыгын раслады. Ә гадиләрнең алдануларын аклап буладыр кебек. Алар КПСС-ка гына түгел, МММга да ышанды лабаса. Төптән уйлаганда МММ да кешеләргә үзенә күрә коммунизм вәгъдә итте...
Беләсе иде, Ленин, аның көрәштәшләре хактан да коммунизмга ышанып, халыкларны бәхетле итәргә омтылды микән, әллә, коммунизм дигән җимгә алдап, халыкларны тозакка каптыру булдымы бу? Әллә чукчалар, җиккән этләре аша балык бәйләгән таяк сузып, аларны алгысыткан сыман, ничек чапканда да куып җитеп булмый торган стимул идеме әлеге нәрсә? Без күреп калган коммунизм төзү чорында картаеп бәлҗегән политбюро әгъзалары саналучы ил җитәкчеләре дә дөньядагы барча халыкларны социализм юлына керергә кодалый, коммунизмга кызыктыра иде әле. Ә шушылар, дөньякүләм бәхет вәгъдә итүче кешеләр, гражданнарына, колбасаны әйткән дә юк, ипи һәм сөт сатуны да җайга сала алмадылар... Арык түшләренә орден-медаль таккан әби-бабайларның ипи белән сөткә кысыла-сытыла сәгатьләр буе чират торулары күренеше, ни гомерләр узып та, һаман күз алдыннан юылмый...
...Кайберәүләр, Ленин дингә каршы көрәшеп ялгышкан, дип акыл сата. Имеш, алай эшләмәсә, коммунистик идеологияне дин белән яраклаштырса, бар да ал да гөл буласы булган... Хәлбуки, ислам дине коммунизм идеясен катгый кире кага. Ислам тәгълиматы буенча кеше хатадан хали түгел, ул камил җәмгыять төзи алмый. Коммунизм төзү идеологлары кешене бөек зат, ул барына да сәләтле дип белдерә һәм шуңа да бөек максатка аркылы яткан диннәрне юлдан алып ташлауны котылгысыз дип аңлаткан. Нәтиҗә аяныч: җирдә оҗмах урынына ачлык афәте аша мур кырылышы, ГУЛАГ, сугышлар нәүбәтләшә. Һәм тиңдәшсез әшәкелекне тәти күрсәтү өчен тормышыбыз сәхнәсенә Ялган Галиҗәнапләре чакырыла...
Коммунистик хакимият дәверендә ил тарихы дәреслекләрендә фактлар урынына әкият тәкъдим итүнең үз мантыйгы бар. Чагыштырмача булса да, тәти күренү өчен фон, ниндидер мифик Әшәкелеккә зарурлык туа һәм “татар изү”е дигән әкият тудырылып, дәүләт дәрәҗәсендә, дәреслекләр, “тарихи” китаплар, фильмнар аша аңнарга сеңдерелә. Бүген, вакытлар узу белән кизү дошман сыйфатында җитди кабул ителми башлавыбыз аркасындамы, дәүләт идеологиясе үзгәрүдәнме, тышкы дошманнар ишәю сәбәплеме, әлеге коммунистик чор мирасы Р“татар изүе” темасы дәреслекләрдән алынды. Бөтенләйгә тарих чүплегенә аткарылды дип өметләник...
Хәлбуки тормышыбыз сәхнәсендә лаеклы урын тотучы Ялган Галиҗәнапләре, әкияттәге күпбашлы аждаһа сыңары исән, бер башын кыеп төшереп кенә аны җиңеп булмый...
Интернет сайтларында һәм матбугатта , шул исәптән “Т.Я.” газетасы битләрендә рейхстагка асылда кемнәр беренче булып кызыл байрак элүе хакында бәян ителә, ә рәсми рәвештә һәм дәреслекләрдә байрак элүчеләр дип һаман да Егоров һәм Кантария кала бирә... 2015 елның июлендә Госархив сайтында “28 панфиловчы батырлыгы” турында документлар дөнья күрде. 28 панфиловчы батырлыгы турында язманың һәм шул “батырлык” турында 30 миллион сумга төшкән фильмның дөреслеккә туры килмәвен таныган хәлдә (ә аның дөрес түгеллеге хәрби прокурор Н.Афанасьевның 1948 елның 10 маенда биргән доклад-белешмәсе белән тәгаенләнә), шушы хакта мәгълүматы өчен Русия Дәүләт Архивы директоры Сергей Мироненконы (ул әлеге оешма белән 1992 елдан бирле җитәкчелек итә иде) Русия мәдәният министры боерыгы нигезендә эшеннән алдылар. Бу хакта сүз озайту, фаш итүләр яшь буынга патриотик тәрбия бирү эшенә зарар китерә, имеш... Эштән алуны нигезләгән “архив материалларына бәя бирү архив хезмәткәрләренең эше түгел” ди-гән җөмләне, татарча гадиләштергәндә, “кычытмаган җирне кашыган өчен” булып аңлашыла...
Кем ул дәүләт? Мондый сорау куелса, кемнең күз алдына район җитәкчесе, кемнекенә куаклыкта посып, аучылыкта утыручы ГИБДД хезмәткәрләре, ә кемнең күз алдында балаларын чит илгә озатучы, миллиардларын чит ил экономикасына хезмәт иттерүче олигархлар, җитәкчеләр, депутатлар килә. Мондый шартларда илне яраттырып, бәгъзеләрнең шәп яшәвен дәвам иттерү өчен Ялган Галиҗәнапләре оста фокусчы сыман күз буып тегеләрне итәге белән каплый да, кире ачып җибәргәндә безнең күз алдыбызда маршал Жуков, Пушкин, Лермонтов, Александр Невский, Александр Суворов, Михаил Кутузов, Ломоносов, Циалковский, Тукай, Җәлил һәм башка шундыйларның образлары нур чәчеп тукыла... Ләкин шәп яшәргә теләүче үзгә төркемнәр, көндәшләрен, биләгән урыннарыннан өреп төшереп, үзләре шунда утыру хакына микән, аларны гына түгел, ә аларга калкан роленә мәхкүм ителгән шәхесләрне дә талкырга керешәләр... Атаклы публицистлар Александр Глебович Невзоров, Евгений Николаевич Панасенковларның интернетка эленгән әңгәмәләрендә, Александр Бушков, Виктор Суворов һәм башка авторларның тарихи әсәрләрендә байтак атаклы шәхесләр, документларга таянып, күктән җиргә төшереп бастырыла, галимнәр – наданга, батыр, намуслы дигәннәр адәм актыгына, каракка чыгарыла...
Атаклы тележурналист, элеккеге Дума депуты А.Г.Невзоров ил тормышында, тарих дәвамында бер генә горурланырлык факт та булмавы сәбәпле, тарих фәненә мораторий игълан итәргә чакыра. Шулай ук ул бөек рус әдәбиятының куллану срогы чыкты, дип тә белдерә... Мин, әлбәттә, рус эшлекләре алымына кереп, алар мантыйгын хупларга, яки әйткәннәре, язганнары белән килешмичә, үз версияләремне тәгәрәтергә җыенмыйм. Кем әйтмешли, үз кайгым үземә җиткән.
Аннан, артык тирәнгә кереп китсәм, минем мантыйк мәсәләсендәге фәлсәфәмне редакция барыбер кисеп калдырыр дип фаразлап (чөнки аның, ягъни редакциянең үз мантыйгы), сүземне шушы урында түгәрәкләп торам.