Бөрбаш могҗизасы

Балтач районының Бөрбаш авылында 17 июльдә Җәлил хәзрәт Фазлыев оештырган мөселман балалары сабан туе тугызынчы тапкыр гөрләп узды. Быел аны күрергә Президент Рөстәм Нургали улы Миңнеханов та килде.

Президент мәйдан уртасында ясаган чыгышында, халкыбыз, телебез, гореф-гадәтләребез турында сөйләшәбез, нәрсәләрдер эшлибез, әмма бай мирасыбызны балаларыбыз кабул итеп алмаса, аларга тапшыра белмәсәк, андый тырышлыклардан файда кечкенә, ә бу сабан туе нәкъ менә милләтне, традицияләрне саклауга, буыннар элемтәсе өзелмәвенә хезмәт итә дип ассызыклап, мондый чараны республиканың башка төбәкләрендә дә уздыруны кайгыртырга кирәк, дигән нәтиҗә ясады...
Рөстәм Нургали улы мәйданнан чыккач, Балтач һөнәрчеләренең сатуга һәм күргәзмәгә алып чыккан берсеннән-берсе гаҗәп кул эшләре белән танышып йөрде.
Әлеге сабан туе Бөрбаш авылы ышыгында, инеш буендагы уйсулыкта уза. Як-яктагы таулар, калкулыклар тамаша карау өчен бик уңай. Ә аларны әле эскәмияләр белән дә иркен аралар калдырып җиһазлаганнар. Кая карама бала-чага карусельләрдә әйләнә, кабартылган биек таулардан шуып төшә, әллә ниткән батутларда сикеренә. Балаларның үзләрен бәхетле тоюы өлкәннәргә дә күчә, аларның йөзләрендә – елмаю. Ир-атлар түбәтәйдән, хатын кызлар яулык япкан. Менә шушы урында нәни генә лирик чигенеш ясарга рөхсәт итсәңче, мөхтәрәм укучым. Мөселман тамгасы астында башка чаралар да уза җөмһүриятебездә. Шул исәптән, мөселман кинофестивале дигән чара да. Ул бәйрәмгә Франция кинойолдызы Катрин Деневның да килгәне булды. Шул уңайдан минем “Без булдырабыз!” атлы шигырем “Казан утлары” журналында (2011 ел) басылып чыкты. Менә ул:

Алтын мөнбәр! Алтын мөнбәр!
Катрин Денев килгән безгә!
Мөселман тамгасы алган
Кинофестивалебезгә!

Бигрәк сылу, бигрәк затлы
Гүзәлкәе французның,
Керфекләре түбән карый:
Түш ябулы, итәк озын...

Безнекеләр бирмәде сер,
Кер кунмады имиджка,
Күлмәк үтә күренмәле,
Изү ачык, ими тышта...

Ягъни мәсәлән, мөхтәрәм укучыларыбызны әлеге бәйрәмдә киенү ягы ничек куелуы кызыксындырырга мөмкин. Быел бу мәсьәлә оригиналь ысулда да хәл ителгән, мөселманча киенгән берсеннән-берсе гүзәл туташлар яланбаш килгән ханымнарга яулык бүләк итеп йөрде. Алай да бер-ике урында яулык япкан, әмма шортиктан гына калган бер-ике гүзәлкәй дә күзгә чалынды. Ихтимал, киләсе бәйрәмдә андыйлар күлмәк өләшүгә өмет баглый бугай дип гөманлап куйдым.
Каяндыр чишмә агымына охшап, йомшак кына тавыш белән Коръән уку ишетелә. Тезелеп киткән затлы тирмәләрдә кибетләр гөрләп эшли, аш-су, сый-хөрмәт әзерләнә һәм тәкъдим ителә. Атаклы Мәкәрҗә, Ташаяк ярминкәләре дәвамы булып аңлашыла миңа бу җыен. Инешне туендыручы чишмәләр таштан койма-диварлар өеп, айлы манаралар күтәртеп, әкияти шәһәрчекләр рәвешенә китерелгән. Сабан туенда балалар берничә категориягә бүленеп көч сынаша. Хәтта иң-иң нәниләр, бакчага йөрү яшендәгеләр көрәшен дә абруйлы хөкемдарлар бригадасы тәртипләп алып бара. “Болар бәләкәч, ничек тә бата, әйдә, ярар” дип түгел, ә татар көрәше таләпләренең төгәл үтәлешен тәэмин итеп.
Сабантуйларының төрлесен күргән бар. Яшерен-батырын түгел, әгәренки бәйге үзагымына куелып, әтрәгәләмнәр ихтыярына калса, көрәшме ул, әдәби ярышмы, башкасымы – хәрәмләшү котылгысыз. Хәрәмләшү исә бәйрәм рухын, аның ямен сүндерә, аяк астында калдыра, очсызлый. Балтач якларында элек-электән, кай җәһәттән карасаң да, затлылык хөкем сөрә. Халык та әкәмәт уңган бу төбәктә, җитәкчеләренә дә күз генә тимәсен. Әлеге районны озак еллар җитәкләгән, бүген Татарстанның авыл хуҗалыгы министры Марат Готуф улы Әхмәтов кебек татарчасы да, урысчасы да мөкәммәл, үзен искиткеч ипле һәм итагатьле тота алучы, чын интеллигент үзе генә дә ни тора... Әгәр бүтән министрлыкларыбыз да ул җитәкләгән тармак канаты астына керсә, мәктәпләрдә милли рух куәтләнер, радио-телевидениедән, сәхнәләрдән “татар җыры” дип тапшырыла торган эшләнмәләр чынлап та җыр һәм татарныкы булып китәр, ә “әдәбият” исеме астында басыла торган һәртөрле кәлҗемәләр әдәбият дәрәҗәсенә күтәрелер иде. Балтачта ул район җитәкчесе булып эшләгәндә, аның «уң кулы» Гариф Мөхәммәтшин аганың “Керик әле урманнарга” җыры белән татар халкының ихлас мәхәббәтен яулавын да онытмыйк.
Инде кабат Бөрбаш сабан туе мәйданына әйләнеп кайтмый булмый. Мәйданны җанландыручы нәни көрәшчеләр төрле районнардан җыелган, бар да оста һәм бик җитдиләр. Иң нәниләр төркемендә исә арада иң җыйнак гәүдәле Теләче районы малае батыр калды.
Көн уртасында ярышлар туктатылып, мәйдан уртасына түшәлгән келәмнәрдә мөфти хәзрәт ышыгында, Җәлил хәзрәтебез имам торып, өйлә намазы укылды.
Мәйдандагы тамашадан аерыла алмаучыларга җыйнак подносларга куелган тәлинкәләр белән бавырсак, кош теле һәм башка шундый милли ризыклар өләшеп йөрделәр. Мин аларын да авыз иттем, кунаклар өчен яшел түбәле тирмәдә әзерләнгән табында хәләл җефетем белән бергә сыйлану да насыйп булды.
Әлеге бәйрәмгә нигез салучы Җәлил хәзрәт – дөньяви һәм дини белемнәргә ия, кулыннан күп төрле эшләр килә, кайда да сүзе үтә торган, гадел, туры сүзле ир кеше. Абруе бәхәссез, һәр әйткәнен куанып, тиз, җиренә җиткереп, шатланып үтиләр. Биредә ат чабышы, йөгереш һәм башка күп төрле спорт уеннарыннан тыш, үзгәлекләр дә бар. Әйтик, нәни балалар мәйдан уртасында чират торып, дога укып күрсәтеп, бүләкләр ала. Оныкларым Сөләйман белән Наиләне дә шул эргәдә катнашканнары өчен уенчыклар биреп куандырдылар.
Әйбәт мисал да йогышлы икән. Җәлил хәзрәт нигез салган мөселман балалары сабан туе үрнәгендә, ураза гаете тәмамлангач, мин яшәгән Шәмәрдән бистәсендә дә инде менә өченче тапкыр балалар өчен бәйрәм оештырылды.Оештыручылары, гаилә дусларыбыз Вакиф абый белән Алсу апаның кызлары, бүгенге көндә АКШта яшәп ятучы, кунакка кайткан Мәдинә ханым һәм аның үз җирлегебездә сәүдә бизнесында казганучы Энҗе һәм Фәридә апалары. Беренче тапкыр бәйрәмне ханымнар үз өйләре хозурында уздырдылар. Өй дигәч тә, нәни генә торак дип уйлый күрмәгез. Аларның йортлары, архитектура таләпләренә туры китереп, бизәп, бөгелешләр, уемнар ясап, чигешләр кулланып күтәрелгән (машиналар кереп-чыгып йөрешле аскы каты да бар) ике катлы мәһабәт таш бинадан гыйбарәт.
Узган ел алар бу бәйрәмне мәчет ихатасында үткәрделәр, быел исә Шәмәрдән мәдәният йорты биләмәсендә гөрләтүне тәвәккәлләгәннәр. Сабан туена хас һәртөрле бәйгеләрдә катнашучы балалар өчен бүләкләр, сый-хөрмәт мулдан булсын өчен теләсәгез катнаша аласыз дип, быел бистәбездәге эшмәкәрләргә дә мөрәҗәгать иткәннәр. Һәм җирле бизнесменнар уздырыштан үз өлешләре белән катнашырга ашыккан. Өч йөздән артык баланы ход-дог, пылау, тәмле сулар белән сыйлап, әллә ниткән уенчыклар белән “күмделәр”.
Америкадан кайткан Зифа “дога укый” дип игълан иткәннән соң бәйрәмне оештыручы Мәдинә ханымның нәни кызчыгы да, мәйданга чыгып, ”Бисмиллаһииррахман иррахим!” дип әйтте. Бары шулай дип кенә әйтте. Һәм кызчыкны чын күңелдән алкышладылар. Алкышламаслыкмыни, ул әйткән гыйбарә Аллаһ исеме белән башлыйм дигәнне аңлата ич. Кызчык тормышын иң дөрес сүздән башлый булып чыга...
Шунысы да мәгълүм булсын, әлеге бәйрәмне оештыручы кызларның әнисе, инглиз теле укытып лаеклы ялга чыккан, әмма ял итүне бертуктаусыз хезмәттә булу дип аңлаучы Алсу ханым Фазлый кызы Әпсәләмова, үзенең хезмәт биографиясен Бөрбаш авылында укытучы буларак башлаган. Ә ул укыткан сыйныфта иң тыңгысыз укучысы Җәлил хәзрәт булган...
Шушы урында янә бер лирик чигенеш ясап, әз генә мактанып алырга да рөхсәт итсәгезче. Бөрбашта узган бәйрәмгә быел мөхтәрәм Җәлил хәзрәт үзе, олы башын кече итеп, йортыма килеп чакырып китте. Аннан алдарак очрашуыбызда әлеге сабан туена һәм туган авылы Бөрбашка багышлап җыр язуымны үтенгән иде. Мин ул әйткәнне атна-ун көн эчендә үтәдем дә. Бәйрәм узган мәйданда Балтач үзешчәннәре шул ике җырны берничә тапкыр яңгыраттылар. Алдан ук, түләү турында авыз да ачасы түгел, рәхмәт өчен, Хак Тәгалә ризалыгы өчен язам, дип кисәткән идем. Әмма Җәлил хәзрәттән алай гына котылып булмый, ул мине затлыдан-затлы бүләкләре, күчтәнәчләре белән күмде. Инде тынычлангандыр дисәм, юк, мәйдан уртасына чыгып, мөфти хәзрәт кулыннан кыйммәтле бүләк алу насыйп булды. Ул гына да җитмәде, хәзрәт өстемә чапан кидерде. Кулга микрофон тоттыргач, рәхмәтемне әйтеп, Җәлил хәзрәт белән дуслашу аркасында сакал үстердем, инде менә чапан кию насыйп булды дигән идем, мөфти хәзрәт Камил әфәнде Сәмигуллин, алдагы көндә чалма кияргә язсын, дигән теләк белдерде...
Нәрсә дим, Бөрбаш мөселман балалар сабан туеның киләчәктә тагын да киңрәк алымда гөрләячәгенә шик юк. Инде болай да бәйрәмгә каян гына килмәгәннәр. Мин биредә тумышлары Мөслимнән булган театр артисты Зөфәр Харисов һәм язучы Ләбиб Лероннарны да очраттым. Шәмәрдән бистәсе халкы да башлаганнарын елдан-ел куәтләү ниятендә. Президент әйткәч, башка төбәкләрдә дә күркәм башлангычны күтәреп алачаклары аңлашылса кирәк...