ШӘМӘРДӘННЕҢ ДАНЫ ЕРАКТА...

Шәмәрдәннең тимер юл вокзалы.

Шәмәрдән бистәсендә һөнәрле халык яши. Горур, уңган, Такташ әйтмешли, “югарыга, һаман яктыга” омтылучылар. Биредә нигездә тимер юлчылар, төзүчеләр, ит комбинаты эшчеләре, газчылар дөнья куа. Шәмәрдәндә СМУ, ПМК-2 кебек төзелеш оешмалары булып, яңа заманда аларның кирәге калмагач, алтын куллы төзүчеләребез Казанга, Мәскәүгә, Сочига барып эшләүдән дә куркып тормый. Бистәбез СССР чорында затлы бүрек тегә торган, инде сагынып сөйләргә калган фабрикасы белән дә данлыклы иде. Бүрекне өлкәннәр өйдә дә теккән, ә үсмерләр узгынчы поездларга кереп аны сата торган булган. Мәрхүм Марсель ага Миңнегалиев та: “Үсмер чакта бер бүрекне әллә ничә тапкыр сата торган идек, ягъни бер-ике минутка туктаган узгынчы поезд вагонына кереп, бүрекне кемнеңдер башына киертеп, акчасын санап аласың һәм вагон кузгала башлау белән, башыннан салдырасың да сикереп төшеп каласың”, – дип сөйләгән иде. Шулай бервакыт, Кукмара районының Байлангар мәктәбендә укытучы булып эшли башлагач, Казан урамында ике укытучы кызны култыклап барганда ниндидер салмыш агай аны төсмерләп таныган (эре сөякле, зифа буй-сынлы, чибәр кеше иде мәрхүм) һәм: “Һайт, Шәмәрдән жулигы, хәтерлисеңме миңа ничек итеп бүрек сатканыңны?!” – дип кычкырынып, ярты квартал чамасы артларыннан ияреп барган.

Шәмәрдәннең хулиганнар оясы дигән даны да юк түгел. Җинаятьчелек тәмам бәйдән ычкынган туксанынчы елларда Казанның бәгъзе вәкилләре биредә үз тәртипләрен урнаштырырга килеп, югалтуларга дучар булулары да хак.

Шәхсән үземә бистәбездә гел яхшы, уңган, булдыклы, якты күңелле кешеләр генә яши кебек тоела. Шәмәрдән турында сырхауханәбезнең баш табибы Радик Борһановның – “Шәмәрдәнем”, ә элемтәче Рамил Байгузинның “Шемордан – поселок мой” дигән җырлар иҗат итүе биредә җирле патриотизмның куәтлелеге хакында сөйли. Шәмәрдән сырхауханәсе базасында ачылган “Надежда” савыктыру-ябыктыру шифаханәсенә илнең кайсы почмакларыннан гына агылмыйлар. “Хайваннар дөньясында” телетапшыруын алып баручы Н. Дроздов үзе генә түгел, туганын да ияртеп килә башлады. Берсендә чалбарына ябышкан тигәнәкне кемдер алып ташларга үрелгәч: “Сез нәрсә, ул бит тере табигать күчтәнәче”, – дип, кайгыртучан персонал ярдәмен кире каккан. Космик корабларны медицина ярдәме белән тәэмин итүче академик И.П.Неумывакин да биредә булып, ылыслы урман уралышындагы бистәбезгә соклануын белдергән. Баш табибыбыз аны татарның кара мунчасы белән дә таныштырган. Шәмәрдән спорт мәктәбендә тәрбияләнгән егет-кызларның илкүләм ярышларда уңышка ирешүләре хакында язган идем инде, аларын кабатлап тору артык булыр. Сәламәт тәндә сәламәт акыл диләр, бирсен Ходай. Шул ук сырхауханә базасында тернәкләндерү үзәге ачылып, анысы районыбыз ветераннары өчен иң шәп санаторийлардагы кебек шартлар булган ял итү һәм көч җыю үзәгенә әйләнде.

Физик сәламәтлек ныгыту мөһим, тик рухи якны да онытмый бистәдәшләр. Шәмәрдәндә агачтан һәм таштан салынган ике мәчет гөрләп эшли. Быел Рамазан аенда Төркиядән килгән Орхан исемле Коръәнхафиз таш мәчеттә дәресләр бирде. Зур гына оешма җитәкчесе, Шәмәрдән бистәсендә иң затлы машинада җилдерүче Габделнур әфәнде Әхмәтҗанов: “Орхан киткәч мәчетебезнең яктысы кими төште”, – дип көрсенә. Таш мәчеттә Рамазан ае дәвамында көн саен ифтар мәҗлесләре оештырылды. Габделнур әфәнде үзе һәм шәхси бизнеслары булган ике улы үзләре оештырган мәҗлесләргә мине дә дәшкәннәр иде. Чыннан да, төрек кардәшебезнең мәчеткә ямь һәм нур өстәгәнен шунда тоеп кайттым. Ә Габделнур әфәнде киләсе җәйдә Төркиягә, туганыдай якын күрә башлаган шул Орхан дустына кунакка барырга җыена.

Тоткан элемтәләр Русия өлкәләре һәм Төркия дәүләте белән генә чикләнми, Германия, Испания, АКШ та якынайды бистәбезгә соңгы елларда. Шушы урында, океан аръягына сикереш алдыннан нәни генә чигенеш ясап алу урынлы булыр. Сугыш чорында Шәмәрдәнгә эвакуация белән төрле халык вәкилләре килеп, яшәп алган. Бер хезмәттәшем чегән гаиләсен хәтерли. Менә ниләр сөйләде ул: “Минем малай чак, шуларның малайлары белән дуслаштым, өебезгә дә ияртеп алып кайткаладым. Ашау ягы такы-токы булса да, әти-әни табынга икебезне бергә утырталар, хәзинәдә бары белән сыйлыйлар иде. Бер тапкыр моның әтисе, күзләре ут янып торган кара, бөдрә чәчле чегән, улының бездә тамак ялгавын белгән, урамга чыгуыбызны көтеп алды да, малаен үзләренчә каты гына орышты: үзең башкаларда сыйлангач, бәйрәм ашы кара каршы булырга тиеш дип аңлатты бугай. Аннары кискен генә әйдә безгә кайтыйк дип боерды. Шикләнебрәк кенә кердем өйләренә. Өстәл янына утырдык. Шуннан бу агай алдыбызга кып-кызыл ике зур алма чыгарып куеп: “Ашагыз!” – диде. Минем андый зур, матур алманы гомердә дә күргән юк иде. Ул алма сусыл һәм бик тә тәмле булып истә калды”. Шәмәрдәндә сугыш чорында яһүдләр дә яшәгән. Берсе Америкага китеп урнашкан булган, кайсыдыр бистәдәш милләттәшебез шунда барып чыккач, әлеге әфәнде бу хакта белеп алып, океан арты иленең бер очыннан икенче очына кадәр юл узып, аны эзләп тапкан һәм яңа урында тормышын корып җибәрергә ихластан булышкан. Бу хакта шул бистәдәштән килгән хат килгәч, берара шау-гөр килеп алдылар.

Сукмакны әвәл берәү сала, аннары аны такырайтучылар табыла. Инде минем уртанчы кызым белән бергә Шәмәрдән урта мәктәбен тәмамлаган Ирек Кәримовның анда яши башлавына да байтак вакытлар узган икән. Бер җәйне ул әти-әнисен Испаниядә каршылап, шуннан АКШка кунакка алып китүен белдек. Үз туганымның улы, биредә йөк машинасы алып, товар ташып йөргән уңган, җитез егет Динар да (зур суыткычны күтәргән хәлдә машина әрҗәсеннән ансат кына сикереп төшүе һич күз алдымнан китми) шул илдә ныклап урнашып, үз эшен булдырып, ел саен әти-әнисен кунакка алдырып тора.

“Т.Я.” газетасының бер санында Кукмарадан Шәмәрдәнгә килеп, ГАИ хезмәткәрләре сыйфатында машиналарны тикшерүне җайга салган милиция формасы кигән кәсепчеләрне акылга утырткан Алсу Фазлыевна атлы ханым турында язган идем. Сатып алган машиналарының тәүгесе – дүрт ишекле “Нива” иде аларның. Иренең шуны алырга чыгып китәр алдыннан: “Әгәр автосалонда андый “Нива” булмаса нишлибез?” – дигән соравына, көлемсерәп: “Ул очракта дүрт-биш “Ока” алып кайтырсыз”, – дип җавап биргән булган Алсу. Күпмедер вакыттан соң боларның шул “Нива”сын “Ока” машинасы сөзеп кешелеген калдырмады. “Мескен “Ока”дан көләргә ярамый икән, Ходай Тәгалә әнә ничек итеп сабагын бирде”, – дип нәтиҗә чыгарды әлеге каза уңаеннан мөхтәрәм гаилә дустыбыз. Менә шул Алсу ханымның Вакыйф абый белән бергә үстергән үзләре сыман мәһабәт гәүдәле, сылу кызларының төпчеге бүген Германиядә укый, икенче кызы Мәдинә АКШта үз бизнесын булдыруны кайгырта. Мәдинәнең ире – Казан егете, политолог Ринат әфәнде Шәйхетдинов Флорида университетында укыта, фән докторы. Андагы фән докторлары гыйльми исемнәрен даими раслап тору өчен АКШ, Канада, Европа илләрендә нәшер ителүче халыкара журналларда ел саен фәнни мәкаләләр бастырырга тиеш икән. Аларның балалары һәм минем Төркиянең Истанбул шәһәрендә урнашкан Русия фирмасында эшләүче кызымның улы һәм кызы Шәмәрдәнгә кайткач саф татар телендә сайрашып, рәхәтләнеп уйнадылар. Аяныч ки, Шәмәрдәннең үзендәге яшьтәшләре белән алай ансат аралашу мөмкинлеге чамалы, чөнки балалар бакчасында “стульчикларыгызны уберите” дип сөйләшә торган “воспитательница”лар шактый дәвер ифрат нәтиҗәле эшләп килә.

Узган ел Алсу ханым, кайда ял иттегез дигән сорауга, "Бакчасарайда" дип  җавап биргәләгән.  "Кырымдамыни" дип кызыксынсалар, "Юк, бакчада эшлим дә сарайда ( утын сараенда) ял итәм, аннары тагын һәм тагын ", дип җавап күндергән. Быел Алсу ханым АКШка сәфәр чыкты. Анда  баргач, бистәдәшем шунда яшәүче төрекләрнең чирәмлеккә чыгып уздыра торган бәйрәмнәрендә сату-алу белән катнашырга ният кыла. Шул максат белән ак он, йомырка, газ миче, газ баллоны, туңдыргыч сатып ала һәм көненә мең данә норма билгеләп, ун көн эчендә, бала белән утыручы кызы белән берлектә, ун мең пилмән бөгә. Бәйрәмдә сату урыны өчен алты йөз доллар түлисе икән, рөхсәт бирүчеләр белән сатулашып, беренче тапкыр катнашуын ассызыклап, ул өч йөз доллар хакка ризалык ала. “Дүрт мең пилмәнне саткач, бөтен чыгымнар капланды”, – ди Алсу ханым. Миңа калса, мондый каһарманлыкны һәм егетлекне Шәмәрдән бистәсендә тәрбияләнгән ханым гына эшли ала. Алсу Фазлый кызы Әпсәләмова мәктәптә инглиз теле укыткан иде. Пенсиягә чыгып, өч катлы гомуми йорттагы фатирлары янганнан соң, бизнеска кереп китте дип хәтерлим аны. “Поезд китте, ә без вагонның соңгысына булса да эләгә алдык”, – дияргә ярата ул.