Очыштагы иҗат

Казанда яшәүче, ел саен диярлек үз хисабына китапларын нәшер итүче элеккеге хәрби очучы Лок­ман ага Закировка инде 94 яшь. Китапларының саны 25кә тулды дип беләм. Шәхси китапханәмдә аның “якын дустым Рөстәм Зариповка” дигән кул тамгасы салынган бишесе урын алган. 1993 елда чыккан “Мостафа” исемлесе Русия күләмендә ел китабы буларак танылган иде. Ә СССР заманында аның язганнары “Азатлык”, “Америка тавышы” атлы “дошман” радиолардан тапшырыла торган булган. Бүген исә Локман агабызның публицистик мәкаләләре ирекле “Звезда Поволжья” һәм “Татарстан яшьләре” газеталарында атылган йолдызлардай күренеп, күңелләрне хушлый. Илебездә бихисап һәйкәлләре калкытылган, берсе Казанның Ирек мәйданын бизәгән шәхес турында “эшче-крестьяннарны төп башына утыртучы бөек алдакчы” дип аңа кадәр һичкемнең кыеп язганы булмагандыр. Ә “Антиутописты” исемле китабына кергән “Якты киләчәк” исемле әсәрендә, коммунизм төзелгәч, коммунизм кешесенең елмаймый, көлми һәм сөйләшми торган, партия кушканны гына хуплаучы йөнтәс һәм сөмеки зат булып калачагын аның кебек күзалларга, гөманларга алынучы да булмады кебек. Локман аганың 2018 елда басылган “Твардовскийның өч тормышы” исемле китабының соңы битен, 90 яшь тулуы уңае белән котлап, президент В.Путин култамгасы салынган хат бизи. Ниһаять, Татарстанда да аның таланты, ихлас һәм гаярь иҗаты күпмедер дәрәҗәдә танылды — 94 яшенә җитеп килгәндә, Татарстан Язучылар берлегенең яңа рәисе ихтыяры белән микән, Гаяз Исхакый исемендәге премия белән бүләкләнде. Хәерлегә юрыйк, исән-сау булып гасыр чиген кичсә, Тукай бүләгенә дә, халык язучысы дигән титулга да ирешер дигән теләктә калыйк. Ихтимал, Хак Тәгалә аныкы кебек озын гомер биргән булса, татар әдәбиятының гулливеры Адлер ага Тимергалин һәм кабатланмас талант иясе Саҗидә ханым Сө­ләйманова кебек олуг затларыбыз да Тукай бүләге, халык язучылары булып танылырлар иде... Локман Закиров язмалары геройлары арасында кемнәр генә юк. Чың­гыз хан да, Явыз Иван да, Сөембикә-ханбикә дә, Сталин да, Горбачев һәм аның хатыны да, финанс пирамидасы корган Мавроди да, АКШ президентлары, аларның СССРга хәерхаклы ярдәмче­ләре, илнең күренекле сәясәтчеләре, диссидент язучылар, үткән заманның бөек әдипләре һәм композиторлары, аларның мәгъшук-мәгъшукалары да... Ул армиядәге “дедовщина” китергән фа­җи­галәрнең дә, Татарстан “данын” Суклетин фамилиясе белән бәйле еракларга яңгыраткан коточкыч җинаятьнең асылын да берәүдән дә курык­мыйча тирәнгә, ил тарихына кереп, анда уздырылган сәясәткә бәйләп анализларга җөрьәт иткән шәхес. Шуңа да һәр язганы битараф калдырмый, тирән уйларга кертеп адаштыра, йокыны качыра торган. Мисал өчен, аның “Яхшылык һәм яманлык” (“До­бро и зло”) китабындагы “Фикерләү тизлеге” исемле мәкаләдә (ул аны “фәнни гипотеза” дип атаган) шундый юллар бар: Кояштан Центавр Альфасы йолдызлыгына яктылык тизлегендә (3000000 км/секунд) очкан очракта, барып җитәр өчен 4 яктылык елы кирәк булыр иде, ә кеше күңеленә ул араны урау өчен секундның кечкенә өлеше дә җитә...” Чыннан да шулай ич. Күңелең белән әллә кай тарафларны бик тиз араларда урыйсың һәм үткән чорга, яшьлегеңә кайтып килүләр дә ерак йөрми. Ә ни өчен шулкадәр тиз соң? Локман ага тәгәрәткән әлеге табышмакка җавапны таптым кебек. Мәгълүм ки, Җир шары әйләнәсе озынлыгы 40000 км. Димәк Җир шарының үз күчәре тирәли тәүлек эчендә, ягъни 24 сәгатьтә әйләнеше “Боинг” самолеты тизлегеннән якынча ике тапкыр тизрәк. Әле бит Җир шары моннан тыш Кояш тирәли дә миллион чак­рымнар кичеп ел саен бер әйләнеш ясый һәм анысының тизлеге “Бо­инг”ныкыннан өч тапкыр хутлырак булып аңлашыла. Кыскасы, без өч яссылыктагы бөтерелешләр шартларында яшибез. Өч дим, чөнки кара-каршы бөтерелештәге Җиребез, Кояш системасындагы галәмебез белән бергә күпмедер яктылык тизлегендә каядыр агып та бара бит әле. “Татарстан яшьләре”нең 2021 елгы 30 декабрь санында “Кеше турында кызыклы мәгълүматлар” исемле язмада кешенең нерв импульслары сәгатенә 420 километр тизлектә хәрә­кәт итә диелгән. Һәм бу сан да, санап үтелгән бөтерелешләр өермәсе киселешендә Кеше өчен гайре табигый түгел, ә таман гына булып аңлашыла. Локман Закировның “ЖЗЛ” (татарчасы “Гаҗәеп кешеләр тормышы”) китабында байтак кына атаклы кешеләр телгә алына. Һәм аларның берсенең дә хатадан хали булмаулары документаль җирлектә бәян ителә. Шәхсән үземне рус классигы А.Чеховның хатын-кызлар турындагы шактый үзенчәлекле тискәре фикерләре тетрәндерде. Локман ага китапларында илебездәге караклык, алдакчылык, мошенниклык темасы да калку бәян ителә. Шуларны укыгач, автор логикасына ияреп үзеннән-үзе үзең хәбәрдар, ишеткән-күргән алдашу, этлекләр, алданулар хәтердә яңара башлый. Мәсәлән, үзгәртеп кору чорында илнең бөлгенлеккә төшүе рәсми дәрәҗәдә танылып, дефолт игълан ителгәч, Русия гражданнарының ил хөкүмәте җаваплылыгындагы саклык кассаларындагы акчалары кемнеке дөрләп, кемнеке пыскып янды. Татарстанда “Тат­фондбанк”ның бөлүе дә аерым гражданнарны төрле дәрәҗәдә матди югалтуларга китерде. Янә килеп, күпфатирлы йортлар төзергә алынган кайбер төзелеш фирмалары, фатирга тиенү максатында кредитларга муеннан баткан гражданнарны төп башына утырткач, “алданган өлешчеләр” (русчасы “обманутые дольщики”) дигән яңа атама барлыкка килде. Шулай ук кешеләрнең финанс пирамидалары ярдәмендә талануы да дәүләт сере саналмый һәм ул Локман абый тарафыннан да җит­келекле бәян ителгән. Шушы дулкында матди югалтуларга таручылар, беренче чиратта, үзгәртеп кору проектын гамәлгә куйган Горбачевны гаепләргә ашыкты һәм берочтан, түрәләрне кыска тезгендә тоткан Сталинны сагынучылар ишәйде. Әмма илебез халкын тулаем алданган өлешчеләр көненә калдыру афәтенең тамырлары ифрат тирән. Барлык халыкны рәхәткә чыгарырга тиеш коммунизм дәүләт дәрәҗәсендә халыкны төп башына утырту проекты түгел иде мени? Халык кан коелулы сугышлар, ГУЛАГлар кичә-кичә, коры таякка эшли-эшли төзегән коммунизм алданган өлешчелеккә чишмә башы түгел идеме соң? Йорт төзибез дип алдаучылар төзелә­чәк фатир өчен түләнгән акчаларны үзләштерсә, коммунизм төзибез дип шыттыручыларның шәкертләре, оныклары, варислары ахыр чиктә халык байлыгын шулай ук шәхси кесәләренә тутырдылар түгелме? Хәрам малларга тиенү шаукымының, һәртөрле хәрәмләшүләрнең иҗади даирәләрне дә аямавы сер түгел. Бәгъзе дәрә­җәле каләм ияләребез, язганнарыбыз укучыларны җәлеп итми башлады дияргә йөрәксенмичә, хәзер кешеләр газета-журналлар һәм китаплар укымый дип аклану юлын сайлый һәм шул ук вакытта төрле “конкурс”­ларда “җиңү” арты “җи­ңү” яулау, премия арты арты премия “уру” хәстә­рендә. Шундый “бәйге”­ләрнең асылын, “үги” авторларның статистлар, “алданачак өлешчеләр” сыйфатында гына җәлеп ителүен Марат Исхаков “Татарстан яшьләре”нең 20 гыйнвар санында дөнья күргән “Конкурс” атлы мәкаләсендә нык үте­мле тасфир иткән. Ярат­кан газетабызда әлеге теманың яктыртылуы беренче тапкыр гына түгел, тик монысы аерата тәэсирле булып чыккан. Җит­ди оешмаларда татар телендәге язмалар белән танышу сәләтенә ия зат табылса, премия “яулау” хәстәрендәгеләр өчен борчылырга гына кала. Саба китапханәсендә эш­ләүче бер хезмәткәрнең, ил күләмендә уңыш казанган язучы ханымны төрле матбугат мөнбәрләреннән тетмәсен теткән бер авторның томнарына ымлап, менә боларны бер укучының да ачып та караганы юк дигәне онытылмый. Хак булса, тиздән әлеге “бөек” язучының янә бер томы дөнья күрәчәк, имеш... Бирим дигән колына, чыгарып куя юлына дигән әйтемгә ияреп, укыйм дигән кешегә дә шул хәл дип өстисе килә. Шәхсән үзем бай биографиягә ия Локман ага Закиров китапларын кайта-кайта укыйм. Һәм хаклыкны ярып салудан өрекмәүче хөр рухлы “Татарстан яшьләре” газетасыннан да аерылырга җыенмыйм. Локман абыйга исә озын гомер һәм очучы рухы бәреп торган яңадан-яңа китаплар чыгаруын телим. Иң соңгы “Уй-фикер” (“Мнение”) исемле китабын алырга әле өл­гер­мә­дем. Шәт иншаллаһ, тиздән ул бәхеткә дә ирешермен. Аның кайбер китаплары китапханәләрдә дә бар, яраткан газетабыз укучыларының Лок­ман ага иҗаты белән якыннан таныш булмаганнары форсатны кулларыннан ычкындырмас дигән өмет­тә калам. Бүген телеканаллар тәкъдим иткән фильмнарда да, популяр саналган китапларда да үзәк урынны атыш һәм ятыш били, ә сәхнәләрдә җырлаганда ярымачык арт санны боргалау иң мөһим элемент булып китте. Иҗатта “арт”­­ка омтылыш өстенлек итә. Күп кенә каләм ияләребездән аермалы буларак, элеккеге очучы Локман абый иҗаты анда түгел, ә күккә юнәлешле. Күрәсең очучы рухы аның иҗатының асылын тәшкил итә. Мөхтәрәм Җәлил хәз­рәтнең вәгазендә сөйләнгән бер риваять истән чыкмый. Урманда янгын чыккач, барча җан ияләре аптырап торганда, нәни генә бер кошчык томшы­гы белән су ташый башлый. Җәнлек-кошлар аннан көлә, син ташыган тамчылар белән бу янгын сүнми ләбаса диләр. Шунда кошчык “мин ташыган су белән янгын сүнмәвен үзем дә беләм, әмма теге дөньяда син янгынны сүндерү хакына нәрсә эшләдең дигән сорауга, көчемнән килгәнне дип җавап күндерәчәк­мен” дигән. Локман Закиров та, “Татарстан яшьләре” дә әнә шул кош үрнәгендә туган телебезнең, әдәбиятыбызның, мәдәниятебезнең хәзерге катлаулы хәлен җиңеләйтүгә ихластан тырыша дип саныйм.