Безнекеләр шәрли-мәрли түгел

 

                                       

             Соңгы вакытта дөньякүләм шау-шу уяткан вакыйга - Мөхәммәт пәйгамбәргә карикатура ясаган Шарли Эбдо редакциясенә  һөҗүм  бер ара Украина вакыйгаларын да күләгәдә калдырды .  Үтерүчеләрне, судсыз гына, заказчыларны аныклап тормастан, җиңел кулдан  ислам экстремистлары, дип белдерделәр. Шушы уңайдан, Франциядә меңнәрчә кешеләр күкрәкләренә “мин –Шарли” дигән язулар тагып урамнарга чыкты, әлеге фаҗига уңаеннан ил кайгысын уртаклашырга  Парижга  әллә кайлардан илбашлары агылды. Ошбу  чыгыш ихластан, үзеннән үзе килеп чыктымы, әллә ислам диненең спиртлы эчемлекләр, тән сату, рибачылык, комарлы уеннар, наркотиклар тарату, порно  һәм башка төр хәрам бизнесларга ислам дәүләтләрендә хут бирмәве өстенә, дөньякүләм куркыныч тудыруына җавап буларак, шул юл белән миллиардлар эшләүчеләр заказы  белән уздырылдымы, белгән юк...

         Безнең илбашы В.В. Путин Парижга бармады,  чит илләр белән мөнәсәбәтләр урнаштыручы министр С.В.Лавров, вазифасы кушканга анда  катнашып, үтерүчеләр гамәлен акламаган хәлдә, редакция эшчәнлегенә тискәре бәя бирде. Ә Чечен республикасы башкаласы Грозныйда  миллион мөселман, мин –Шарли түгел,  мин үземнең пәйгамбәрем г.с. не яратам дигән язулар белән митингка чыкты. Анда  бары тик чеченнар гына  түгел, Русиянең күп кенә төбәкләреннән  дә  мөселманнар катнашты...

            Мәгълүм ки,көнбатыш илләрендә атеизм идеяләре  18-19 гасырларда азу ярып, Русиягә үтеп керә һәм тора бара яңа яралып килгән татар интеллегенциясе аңын да тынычлыкта калдырмый. Гегель философиясе, Ф. Ницшеның “Антихрист” хезмәте миллионнар аңын яулауга ирешә.  Мәшһүр атеистлардан Лео Таксиль, христиан дине тәгълиматын тәнкыйтьләү, кире кагу белән генә чикләнмичә, динчеләр даирәсендә озак еллар үз кеше сыйфатында йөреп , дини даирәләр тормышыннан әллә ниткән негатив мәгълүматлар аулауга ирешеп, тарих дәвамында конкрет дин башлыклары кылган яман гамәлләрне дөньяга фаш итте... Яшерен-батырын түгел, СССР чорында  илебез  китапханәләре мондый һәм җирле атеистик эчтәлекле әдәбиятка кытлык кичермәде.

                 Ни хикмәт, бәгъзеләр, матбугатта әйткән фикерләренә, кылган һәм кылырга тиеш булып та башкармаган гамәлләренә  карата ,  Русиядәге матбугат кануны кысасында, Конституциядә каралган хокукларга таянып гражданин буларак белдерелгән тәнкыйтьне  “милләткә һөҗүм”, дип аңлый, бәяли һәм оппонентын гаепли... Югыйсә  илебезнең  Төп законы  берәүгә дә  милләте, биләгән  дәрәҗәле эш урыны,   алган, ирешкән һәртөрле бүләкләре  нигезендә икенче берәүгә карата  ниндидер хокукый өстенлек   тәэмин итми... Димәк бу   тайпылыш? Минем   рус милләтеннән булган бер курсташым, ил дәрәҗәсендә шактый югары постка ирешкән кеше,  андыйларның кредосы, девизы “һәр наратка!” гыйбарәсе белән аңлатыла” , дияргә ярата... Нарат төзлек , биеклек,  мәгърурлык , көязлек символы. Һәм гади табутларны гадәттә нарат такталарыннан ясыйлар...

                  Рәшит Минһаҗ быелның  4 февраль санында “Ватаным Татарстан” газетасында басылган “ Шарли Эбдо-2»  мәкаләсендә  “Әлдермештән Әлмәндәр”  нигезендә мультфильм төшерүгә тискәре мөнәсәбәтен,, турысын гына әйткәндә, тиешле катгыйлыкта җиткерми.

             Мәкаләдә “Әлдермештән Әлмәндәр” пьесасы –даһи әсәр, дип тә ычкындырыла хәтта. Ләкин төп әдәби журналыбыз “Казан утлары»ның 2004 ел 9 санында чыккан “Пегас кашына микән?”    атлы  әдәби тәнкыйть мәкаләсендә , ” ә төптән уйласак, моңсу комедия дип тәкъдим ителгән (бу) әсәр төбендә татар трагедиясе ята. Туксан бер яшькә җиткән карт, намазлыкка басасы урында, күрше урыс авылына барып, эчеп кайтып, үлә...” , дигән юллар бар.

          “Казан утлары” журналының 2005  ел, 7 санында “ Әдәби тәнкыйть» дигән баш астында басылган “Төрле-төрле уйласак та” исемле мәкаләдә менә мондыйлары ташка басылган :“ Роберт Энсон Хайнлайн дигәннән, 1907 нче елны Миссури штатында туган Америка язучысының,  хатыны белән бергә язган Явызлыктан өрекмәгән” ( “Не убоюсь я зла” романы бар. Бу әсәрнең русча тәрҗемәсе илебездә ике тапкыр ике исем астында дөнья  күрде һәм аның нигезендә төшерелгән “Таныш булыгыз, Джо Блэк” фильмын ( ул интернетка да эленгән –Р.З.) карауны телевидение насыйп итте.. Әсәрдә төп герой, сыгылмас рухлы иманлы Кеше. Аны алмага кеше кыяфәтенә ия булып Әҗәл килә. Әлбәттә бу әсәрнең геройлары  “Зәңгәр шәл”дәге кортка әйткәндәй “синдәй-миндәй бозау” түгел. Гыйбадлык, прастуйлык, шапырыңкылыкка анда урын юк. Әсәр –мистик драма жанрына карый, анда нечкә фәлсәфәгә корылган, аксөякләргә хас  нәзәкатьле һәм тирән мәгънәле әңгәмәләр күңелне җәлеп итә…Төп герой үзе ирешкән югарылыкны җуймый, иманына хилафлык китерми, һәм Әҗәлнең дә үзе белән хисаплашуына

( фикерләренә инандыру аша) ирешеп, мәңгелеккә үтә...”

              Шәүкәт ага Биктимеров “Америка Әлмәндәр”е ролен башкарган атаклы Голливуд актеры Энтони Хопкинстан  кайтыш уйнамый уйнавын...  Әҗәл, аларныкында Брэд Питт  башкаруында  тыннарны куырылдырса , безнекендә Равил Шәрәфинеке  киресенчә сулышны ача, иркенрәк сулата...  Мин белгеч түгел, драматургиядә аваздашлыклар табигый кабул ителә бугай. Әйтик , Евгений Шатьконың “Пришелец» әсәрендә ( аның буенча шулай ук  фильм төшерелгән) галәм кунаклары руслар яшәгән  колхозга  килеп төшсәләр, Зөлфәт Хәкимнең “Кишер басуы”нда –татарлар колхозына рәхим итәләр. Колхозларның һәркайсында хәмергә битараф түгеллек шәрехләнә...Әйе,драматургиядә, театрларда  тәртип бәлки шулайрактыр, әмма экраннарга чыккан фильм яки мултьфильмнарда охшашлыклар әллә ни хупланмый кебек...

         

         ("Ватаным Татарстан", /№30, 03.03.2015 /)