Т О З Л Ы     Я Ң Г Ы Р

       Элек бит карага мана торган каләм белән яза идек. Малайларның шул инде, үзара эләгешеп китәсең дә, пыяла кара савыты идәнгә төшеп чәлпәрәмә килә. Дәрес башлангач язарга кирәк,  борылып, арткы партада утырган  кызларга ялынасың. Ә алар бөтенесе дә бер иш түгел. кайсы мандыра, ә кайсы юк.

        Борын асты кибә башлагач, янә кызларны аерасың : озаттыручы һәм озаттырмаучыларга. Рәхимә - ташкүмердәй ялтыр күзле, тулы тәнле, чая сыйныфташым алтынчыда укыганда ук  беренче төркемнең алгы сафына чыкты! Әйбәт кыз иде ул, карасын да һич кайчан җәлләмәде.

       Хәтерлим, ниндидер бәйрәм уңаеннан концерт куярга безнең сыйныф тиеш булды. Рәхимәнең тавышы матур, җырларга күндерә алмыйбыз, ул элгәре үтә дә оялчан иде. Шуңа да карамастан моның артыннан авылның фырт егете Сәлмән “чиерттерә” , ягъни  Рәхимә шуңа озаттыра, имеш!

        Төрле яклау кыстауга  түзеп буламы?! Әлбәттә гүзәлкәй  “сынды” һәм чираты җиткәч , кыска , күпертмә җиңле, акка кызыл борчак төшкән күлмәген киеп сәхнәгә чыгып басты да , чишмәдәй чылтыраган тавышына авылдашларны әсир итеп, җырлап җибәрде.

                                     Кайда соң син.

                                     Кайда соң син ....

-       дип өзгәләнде кыз.

            Шулчак. Һичкем көтмәгәндә Сәлмән мәлгуньнең :

-       Мин мондау! – дигәне яңгырамасынмы....

         Рәхимә, комачтай кызарынып, ике битен  куллары белән каплады да, сәхнәне ташлап, йөгереп чыгып китте.Ә зал, дәррәү күтәрелеп, көлде...

         Бар иде заманнар... “Рәхимә өчен  тагын сугышканнар”, - дигән хәбәр бермәл авылда гадәти яңгырый башлады. Рәхимәбез, сигезне тәмамлап, бухгалтерлыкка укып кайткач, аның тирәсендә бөтерелүчеләр тагын да ишәйде, мотоциклга атланып район егетләре тыз-быз  чабулады. Кунакка кайткан кала егетләре дә гел аңа омтылды...

      Әмма, еллар узган саен гүзәлебез артыннан борылып карап калучылар кими төште һәм  көннәрдән бер көнне  апагыз хозурында яше утызга якынлашып килүче  зоотехник Азат кына торып калды. Ул эшне коры тотасы итте, бер кичне чибәр түтине  капка баганаларына кысрыклап, кочаклады д:
- Матурым, икебезнең дә яшь Аллага шөкер, безгә өйләнешергә вакыт, - диде.

           Рәхимә, башын артка ташлап көлде, боргаланды, ансат кына ризалашып очсызланудан да, һавадагы торнага алданып. Кулдагы чыпчыкны “ычкындырудан” да курыкты.Һәм, аяк очрарына басып, калкынгалап торганнан соң :

-       Мин риза, әмма шартларым бар, -диде.

-       Әйт, - диде Азат, үтә җитдиләнеп

-       Беренчедән, мин үз фамилиямдә9 калачакмын!

-       Ярар, калырсың.

Рәхимә тагын нәрсәләрдер тезде, ә Азаты, баш кагып, аны үсендереп, гел :

-       Ярар.,ярар, - дип кенә торды.

       Әмма, шул кичтән соң егетне Рәхимәләр капка төбендә бүтән күрүче булмады. Ә бер атнадан моның. Күрше авылдан яшь кенә бер савымчы  кызны алып кайтуы ишетелде. Шулай итеп, нәкъ Рәхимә теләгәнчәрәк килеп чыкты, ул үз фамилиясендә калды...

         Бу хәлләрдән соң кыз суырылды,эченә йомылды, урамны яңгыратып көлүләр бетте, клубка, кинога барулар онытылды. Кәнсәләреннән кайта да, әнисе кул арасына керә, эштә дә эш, өйдә дә эш,янган йөрәген тагын ничек бассын. Шулай, гел бетөрле  эчпошыргыч айлар уза торды.

        Хәлбуки, кара көннәрне аклары алмаштыра дигәндәй, көннәрдән беркөнне  боларның капкасын соңгы араларда  яучылыгы белән аты чыккан пенсионер укытучы  Гадилә җиңги какты. Ишектән керде. Түргә менеп утырды. Баксаң, күрше көшел авылында бер дигән егет бар икән. Яше утызны гына тутырган, эчми-тартмый, акчаны соскылы көрәк белән көри, ПМК да эшли, начальнигы бик хөрмәт итә ди үзен. Өйләнсә, фатир да бирәчәк, әлегә ул әти-әнисе янына матайда кайтып йөри, кулы алтын,, аерым заказлар буенча гына чакыртып алалар –фатир, кабинет  идәннәренә паркет җәя, туалет-ванналарга тәтәй ябыштыра, буйый, матурлый, агач эшен дә белә ди.

       Рәхимәнең әтисе Мозаффар агай, пенсиягә чыкканчы колхоз парторгы булып эшләгән кеше, кызыксынасы итте :

-       Кем малае ул? Ник алай ялгыз эшли? Коллективтан аерылып) акылы камилдер бит?

-       Камил, бик камил. Хөрмәтле Габделкадыйр абзый малае, бик йомышлыклы, бик әйбәт кешеләр.

-       Теге, мулла сымаграк булып йөрүчеме?

-       Шул. Шул үзе.

-       Беләм мин ул гаиләне...Бик динле кешеләр. Малае да намаз укыйдыр инде, ә ?

-       Укыса, -диде Гадилә җиңги, акланган кыяфәттә кулларын як-якка җәеп җибәреп.

-        Оясында ни күрсә, очканда шул диләр бит...

                 Хәтерли Мозаффар агай, бер елны районнан вәкил килеп, шомлы тавыш белән : “Колхозыгызның Көшел бригадасында тәравих укыйлар. Как сез моны допустили?” – дип утка бастырган иде. Аннары габделкадыйр агайны кәнсәргә дәштерделәр.

         Түгәрәк сакаллы. Чиста йөзле абзый озак көттермәде, “Кобровец” матаена атланып килеп тә җитте. Ашыкмыйча каскасын салып рульгә элде, кесәсеннән чиста кулъяулык алып битен-кулын сөртте, бәрхет түбәтәен рәтләде һәм  нәчәлстуага каршы атлады. Агайның пинжәге  түшендә ике медаль һәм бер Дан ордены җемелди иде.

-       Әссаләмагаләйкүм, -диде ул  үзен көтүчеләргә ике кулын сузып.

-       Сәлам, сәлам, -дип сыңыр кулын  турылады вәкил иптәш.

Мозаффар да ике куллап күрешергә йөрәксенмәде.

Вәкил, һич көтелмәгән йомшаклык күрсәтеп, агайның тормышы белән кызыксынды һәм ахырдан гына :

-   Ничек соң, рамазан айлары, тәравихны кайда укыйсыз? – дип кызыксынды.

- Аллага шөкер. Минем өйдә, -диде Габделкадыйр агай, үзен ник чакырганнарына ниһаять төшенеп.

- Күп җыеласызмы соң?

-  Бер биш-алты карт җыелып утырабыз инде.

- Тешләр беткән сезнең, -дип куйды вәкил, “утырабыз” сүзен дөрес әйтә алмыйчы, “т” урынына “с” куллануга мәхкүм  авызны сагышлы күзәтеп. – Теш врачына чират су буе, ну, мин военкомга да. Баш врачка да шалтыратырмын, тешләрнге ремонтлап алырга кирәк, гаепләр үткәч.

          Габделкадыйр агай утлар-суларның төрлесен кичкән кеше, эшнең ансат төгәлләнүенә беркадәр гаҗәпләнеп, рәхмәтен әйтеп кайтып китте.  Вәкил, ул күздән югалгач, Мозаффар агайның иңенә кулын салып,

- Хәрби ветераннарны бик куырып булмый хәзер, оборона министрына шикаять юлларга күп сорамыйлар, - дип акланды.

         Ә Гадилә җиңги үз эшен төгәл белә, егетнед бертуган абыйларын мактауга күчкән. Бар да ишле гаиләлеләр, бик бәхетлеләр, имеш...

- Ник борчыласың. Атасы, динле дип инде, аның каравы эчми-тартмый ди бит, -дип , карчыгы да сүзгә катышасы итте.

        Мондый җайлы сүз чыккач, Гадилә җиңги һөҗүмгә үк күчте.

-       Әгәр  дә уңай фикердә торсагыз, ул абыйсы белән биредә, күршеләрегез Фәлихларда гына, дәшим булмаса, - дип чыгып та йөгерде.

-       Кызым. Син ул егетне беләсеңме соң? – дип куйды аптырашта калган Мозаффар агай.

-       Үткән атнада безнең кәнсәрәрдә прит кабинетын ремонтлады. Миннән ике-өч ел элек укыган бугай мәктәптә, тик мин аны бер дә хәтерләмим.

-       Үзара сөйләшкәнегез булдымы соң?

-       Бухгалтериянең ике тәрәзәсе  ачылса ябылмый, ябылса ачылмый тилмертә иде. Моңа әйтүем булды, кабинеттагы эшен куеп, бик тиз рәтләде. Өстәл-урындыгың какшау икән дип, аларны да сүтеп. Келәйгә утыртты. Алдына гына карап эшли ул Мәхмүт, ә мине күрсә кызара, -диде рәхилә һәм көлеп җибәрде.

             Кызларының көлүен тансыклаган әти-әни күзгә-күз карашып алдылар һәм ишектән килеп керүче ир-атларны елмаешып, басып каршыладылар, түргә үтәргә кыстадылар.

      Сөйләштеләр. Аңлаштылар, туй көнен дә тәгаенләделәр. Әмма булачак кияүнең шарты бар булып чыкты.

-       Туйда ризыкъ хәләл булыр исерткечләр куелмас, -диде ул, катгый итеп.

            Әлбәттә, Мозаффар агайның борын салынды, әмма ни хәл итәсең, бала газиз бит, тешен кысып түзде.

           Туйлар узды. Кияүнең   начальнигы, озын буйлы, кызыл чырайлы таза урыс, съзен съз итеп, хак мөселман динен җиренә җиткереп тотучы яраткан эшчесенә панель йорттан ике бүлмәле фатир бирдертте, ә ПМК ның яңа килененә бухгалтериядә җайлы эш табылды.

           Мәхмүт тормышчан ир булып чыкты, ике як әти-әнине дә тигез кайгыртты, үз фатирларын да курчак  өе рәвешенә кертте, йорт җиһазларының Рәхимә теләгәнен кайтартты, аяк асларына да келәмнәрнең Рәхимә сайлаган калын һәм затлылары түшәлде. Бар да җитеш, түгәрәк кебек. Рәхимәгә дә кияү килеште, ул кабат тулыланды, чибәрләнде, контораны яңгыратып. Чылтырап көлә торган булды. Әмма хатынның эчен пошыра торган нәрсә, бухгалтерия кызлары белән берәрсенең туган көнен коры шәраб белән “юып” кайткан өчен дә сүз чыгуы. Әлбәттә , Рәхимәкәй җаен тапты, тулы, нык беләкләре белән мыжык ирен кайнар кочагына кыса да, тулы, сусыл иреннәре белән мораль укуга һәвәс авызны томалый. Һәм Мәхмүт йомшый. Ләкин сыйныфташлары белән очрашуга бару мәсьәләсе кузгалгач, бу сыналган ысул ү

Зен акламады, тәки киресенә катты ир дигәнең.

-   Бармыйсың, и вчу, -ди. – Син, ир  хатыны, ничек инде ят ир-атлар арасына, кара урманга төн кунарга чыгып китәсең? Табыныгызда хәмер, җитмәсә чучка итеннән шашлык куырасыздыр әле, ямьле урманны сасытып...

-   Мәхмүт, акылыңа кил, анда җыйналучылар бар да ир хатыннары. Синнән башка берәү дә хатыныма тиярләр дип курыкмый, ышанычсызлык күрсәтеп, газиз хатынын рәнҗетми. Ышанмыйсың икән, икәү барыйк, син минем тән сакчым булып йөрерсең, уңайсызланмасаң. Ярый. Юк икән, кирәкми. Кил, төнге уникедә, бергәләп кайтып китәрбез, анда бит беркем дә йокларга җыенмый...

          Янә кайнар иреннәр, тулы беләкләр эшкә кереште һәм аяк терәп  карышкан ир чая хатын тарафыннан кабат “сыртына салынды”.

        Очрашу дигәннәре мәктәптә, укыган класс бүлмәсендә башланып, иң мөһим өлеше, әлбәттә, урманда дәвам итте. Рәхимә арада ид күреклесе иде. Кием дә затлы һәм ыспай, колакта да алтын алкаларның саллылары, бармактагы йөзекләр дә берничә, йөз дә елмаюлы, көлү дә элеккечә! Мәҗлестә аңа тиң булырлык  бер генә мәһабәт ир бар, кайсыдыр районда ниндидер шәп түрә булып киткән сыйныфташы Әдһәм иде. Магнитофонга танцы иткәндә аны гел шул Әдһәм чакырып йөдәтте. “Ак бию” игълан ителгәч, Рәхимәнең дә бурычлы булып каласы килмәде...

         Магнитофоннан җыр агыла :

                    Сине назлап. Сине сөюләрем

                    Никахыма бит ул хыянәт...

          Күңелле вакыт тиз уза, унике дә тулган, чит ир пинжәген җилкәсенә элгән хатынын Мәхмүт каенга аркасын терәп торган хәлендә очратты. Пинжәк хуҗасы Рәхимәнең колагына нидер пышылдый иде шикелле, көтмәгәндә Мәхмүт килеп чыккач, болар  бер-береннән читкә тайпылышты.

-       Сәлам, -диде Әдһәм, көтелмәгән кунакны кочагына эләетереп һәм ияген Мәхмүтнең баш түбәсенә терәп. -Әйдә, бер сыйланыйк,  якташ. Күптән күрешкән юк бит.

-       Икенче вакыт, -диде Мәхмүт, көч-хәл хәмерле сулышлы авылдашы колачыннан ычкынып. –Кайтабызмы. Карчык. Уникегә  сөйләшенгән идек, сәгать беренче киткән...

-       Бу минем Мәхмүт, - дип уңайсызланып елмайды хатын, Әдһәмгә пинжәген кире кайтарып. – Сау бул классташ, кулыңны болгап кал Рәхимә абыстаңа.

           Күк тулып йолдызлар яна. ә йөзгә яңгыр җиле бәрә. “Урал” мотоциклы оча гына. Матай бишегенә утырган Рәхимәнең калын кара чәчләре тузгый, кыйгач кашлары киерелгән, күзләре ут яна. Аһ, нинди чибәр ул. Ә Мәхмүт аңа мәктәптә укыганда ук күз төшереп йөрде. Рәхимә исә аны бөтенләй искәрми иде. Мәхмүт, шушы Рәхимә  хәләлем булса иде дип, намаз саен Ходайга ялварды. Менә бит, бәхет бар ул, алар бергә. Әмма икесе ике кеше шул аларның. Ире намазлыкка утырды,Рәхимә утны шарт-шорт яндыра-сүндерә башлый. Тузан суырткычны эшкә куша, ишеген ябарга “онытып” бәдрәфкә кереп утыра...

            Вакыт-вакыт ул Мәхмүтне ихластан яраткан төсле дә булып тора. Бигрәк тә акча алып кайткан көннәрдә. Ә Мәхмүткә нәрсә, яңа кәчтүм-чалбарны да ул Рәхимә кыстаганга гына алып киде.

          Кайтып җитәрәк сөекле хатын йокымсырады,һәм ире аны , биленнән коча төшеп, икенче катка сөйрәдә. Өйгә кергәч, диванга ятарга булышты, өстенә юрган япты, баш астына мендәр кыстырды һәм. Тиз генә ваннага кереп тәһарәт алды да намазлыкка басты; башта азан, аннары камәт, аннары ниятен әйтте :

-Илаһи ният кылдым ясыйгы намазымның дүрт рикагать фарызын үтәмәккә...

         Мәхмүт, сәҗдәгә китеп, маңгаен намазлыкка тиергәндә, артында кыймылдау һәм мышнау абайлады.

-  Әй! Япь –яшь башыңнан укыма әле намаз! – диде хатын, сәҗдәдәге ирен кымтырыклап : - Иди сюда ...

         Мәхмүт, корт чаккандай чәчрәп торып басты. Йөзе ап-ак булды. Тәне дер-дер килде.

-       Талак! – диде ул, көч хәл белән, шушы сүздән буылып.

-       Нәрсә?! – дип, авызын ямьшәйтте гүзәл ханым, гаҗәпләнү катыш серле елмаеп.

Мәхмүт сүз көрәштереп тә, талакның калган икесен дә әйтеп тормады, ашыгып өеннән чыгып китте, бер тибүдә матаен кабызды һәм әти-әнисе яшәгән авылга элдертте. Биткә яңгыр бәрә, ә Мәхмүтнең иреннәре тозтәмен тоя иде...

                         

                                           СӨЯЛДЕМ  СӨЯННӘРГӘ

              “Машиналарга утырып, җәяү киттем ат белән, аерылыштык, лыштык-лыштык сөйләшербез хат белән” дигән  җырдагычарак килеп чыкты. Иртән, радиодан Камал театрында Моңзадә  Сафина бенефисы узачак дип хәбәр итүләре булды, Нурлыгаян , кырык эшен кырык якка томырып  дигәндәй, олы юлгача җәяү,, аннан автобуста тирбәлеп “Шәмәрдән” стансасына, анда электричкага эләгеп, туп-туры казанга элдертте. Элдертүченең исемен  авылда тутырып әйтүче юк : армиягә, дөресрәге флотка алынганчы Гаян иде, кайткач, Нурлы дип кенә дәшә башладылар.

         ...Камал театрына җитәрәк, егет Габдулла Тукай исемендәге мәйдандагы җир асты юлына төшеп, янып торган чәчәк бәйләме сайлап, сатып  алды, аннары аерым хутлы кассага барып билет юнәтте.. Инде театрның ишекләре ачыласын гына көтәсе калды һәм, Аллага шөкер диик,сәгать тә үтмәстән алары да ачылды. Тышта салкын, ачы җил иде, ә ә театр эче ышык, якты һәм җылы. Нурлы, буфетка барып суык тиүне кисәтерлек кенә  тамак чылатты да, әле уты да эленмәгән тамаша залына үтеп, үз урынын эзләп тапты.

...     Ахрысы, мәмрәп кителгән, егет, кинәт купкан шау-шудан сискәнеп, күзләрен ачса, зал яп-якты, халык ишелеп  керә башлаган. Менә бермәл дәү люстралардагы яктылык әкрен- генә сүрелә барып, тамашачылар янә дөм караңгыда калдылар.Тик озакка түгел. Музыка уйнап җибәрде һәм. Бәрхет  пәрдә өскә күтәрелеп, алда аллы-гөлле утлар уйнап торган сәхнә пәйда булды.... Шул сихри мәйданчыкны кыйгач кисеп, кәс-кәс атлап, тигез тешләреннән нур чәчрәтеп, итәге яннан ерыклы  җемелдек күлмәк кигән гәвам сөеклесе Моңзадә Сафина килеп чыкты. Аны күрүгә, тамашачылар урыннарыннан купты, котырып кул чабарга керештеләр...

        Кичә, җыр аралаш котлауларга үрелеп матур гына бара. Сәхнәгә чәчкә таулары өелә. Ә Нурлы. Кулына кысып тоткан бәйләмен һаман тапшырмыйча, үзе мөкиббән “Сөялдем сөяннәргә” дигән җырны көте. Бу җырны бүтән көйгә дә сузалар, әмма Нурлыга Моңзадә  сайлаганы кирәк! Бәхетне юк дип кара син, инде өмет өзелде дигәндә, нәкъ шуны игълан иттеләр, һәм җыр сәхнәне тутырып залга омтылды.

                   Сөялдем сөяннәргә, тирбәлдем имәннәрдә,

                   Бар шатлыгымны бирәем кадерем белгәннәргә...

       Җыр тәмамлангач. Залдагы гәвам беркавым һушына килә алмый , моң канатларына күтәрелгән  халәтендә , исенә килә алмыйча  торды. Аннары алкышлар давыл булып кубып, фәкыйребез Нурлыны да йомычка сыман бөтереп алып, сәхнәгә меңгереп ыргытты. Аның чәчәкләрне ничек тапшырганын, сөекле җырчыбызның ут капкан битләренә  тиереп ничек иреннәрен пешешерүен сөйләп тормыйк. Нурлы. Авызын һич җыеп бетерә алмады, маңгаеннан туктаусыз тир акты, башын түшәмдә, күкнең сигезенче каты түшәмендә итеп тойды. Гаҗәп җыр бит ул “Сөялдем сөяннәргә”, көе дә искиткеч, сүзләре дә.

           Нурлының бер әрем телле танышы бар. Теләсә кайсы  җырның җыртыгын табарга аңа куш. Ул яраткан җырга да өлеш чыгарырга азапланды...”Сөян...- дип тыңкышланды ул, - сөян- кабыгы  буналган юкә бүрәнәсе. Багана утырып торса, бүрәнә  ятып тора, тәгәрәп тә китүчән....Димәк, сөянгә сөялү өчен, җиргә ятарга, ә бәлкем аунарга кирәк! Тәк . Тирбәлдем имәннәрдә....Монда мәгънә тагын да тирән, төбенә төшеп җитешле түгел. Имәннең корычтай каты, чытырман ботакларына ничек урнашып була соң? Чөеп кундырсалар гына инде. Ә бөгелмәс, каты имән ботакларының беришесе  кабыргаларың аша үтү ихтималы да юк түгел... Имәннең тирбәлүе? Аны тирбәтү өчен корыч арканнар белән бәйләп “Комацу” тракторын эшкә җиксәң генә инде... Һәм, шундый тирбәлүләрдән соң да шатлыгың калып, аны кадереңне белүчеләргә  өләшү...” Танышының остаруын ошатмады Нурлы.” Кеше тормышында шундый гарасатлар була, сөяненә дә сөялдерә. Имәнендә дә тирбәлдерә!” – дип кырт кисте ул.

      ...Кайсыдыр җырдан соң сәхнәгә бер көлтә чәчәк күтәргән Төркия кунагы килеп чыкты, һәм чок гүзәл җырлардан мәмнүн булуын” белдерде. Зифа буйлы, ыспай киемле, чем кара мыеклы, затлы-зыялы чит ил  иренең ягымлы сүзләре артисткабызның болай да тулышкан күңелен тәмам ташытты, аның да үз чиратында кунакны куандырасы килде һәм ханымыбыз рәхмәтен төрек телендә әйтте! Дөресрәге, төрекчә әйтәм дип уйлап үзбәкчә ябыштырды. Рәхмәт әйтүнең гаебе юк, әмма Нурлы янәшәсендә кичә дәвамында тач-точ сагыз чәйнәп, мыш-мыш килеп утырган юан хатын, аның яндыгына  йомры терсәге белән төртеп :

-       Нәрсә кү ди ул? –дип, эре тешләрен ыржайтты.

          Мәгълүм ки, төрекләр, Тукай заманындагы безнең бабайлар  кебек үк, рәхмәт урынына “тәшәккүр”, ә үзбәкләр бу сүзне чак кына үзгәртеп, “ә” хәрефе урынына “а” куеп әйтәләр. Аерма тик шунда. Шатлыктан сәрхүш сөекле җырчыбыз, төрек кунагына әлеге  “рәхмәт” сүзен үзбәкчәләп кат-кат, баш ия-ия кабатлады.

          Бенефис төн уртасында төкәнде. Театр бинасыннан чыккач, Нурлы тирән сулап күккә карап алды да вокзалга  таба теркелдәде. Вокзал халык белән шыгърым иде, аңа байтак гомер “көтү залы” дигән бүлмәдә аркасы белән дивар сөяп торырга туры килде.

   .... Кинәт, кайчандыр, әле бала вакытында, әнисе белән икәүләп  Таҗикстанга кунакка барулары исенә төште. Ташкент вокзалында сигез сәгать поезд көткән иде алар. Тамак ялгап, үзара сөйләшеп утырганда яннарына яшь кенә, матур гына бер хатын килеп сүз кушты. Ул биредә үзбәк егетенә кияүгә чыккан һәм Ташкент кешесенә әйләнгән, әмма туган ягын бик сагына, якташлары очрамасмы дип, көн дә вокзал тирәсен урый, имеш.

-       Их, үзебезнең Ык буйкайлары!Җәяүләп кайтып китәсе көннәрем күп, - ди ул.

Нурлыгаянның әнисе исә:

-     Бер кияүгә чыккач торырга кирәк, ияләнерсең әле, -дип, үгет бирә.-Ичмасам, телләрен беләсеңме? -  дип,  кызыксына.

-  Әй, беләм инде, - ди, якташ апа.

           Нурлыгаян да сүзгә катышасы итте :

-       Үзбәкчә рәхмәт ничек була? –дип сорады.

         Теге хатын әз генә уйланып торды да, исенә төште ахры, катгый итеп, аты-юлы белән “фәлән күр!” дип ярып салмасынмы?! 2Фәлән”нең каты “к” белән башланганын тондырды бу. Нурлыгаянның әнисе мулла нәселеннән чыккан укытучы, авылларының интеллегенты, андый сүздән коты чыгып өнсез калды һәм, бераз сулу алгач кына, “юк, юк, алай түгелдер”, дип әйтә алды.

-       Һәй апа! – диде теге хатын, әрнү катыш ачы елмаеп. – Боларның шулай монда!

           Һәм җәлт кенә вокзал диварындагы дәү сәгатькә төшереп ады да, саубуллашып та тормастан яныбыздан китеп барды. Әмма икеме-өчме адым атлауга, борылып :

-     Апа,фәлән күр түгел, төгән күр икән, -дип  тәшәккүр сүзенең үзбәкчә вариантын яңгыратты. Аннары капылт кына сул кулын алга селтәП. Урысчалатып : Один фәлән инде, - дип өстәп, юлын дәвам итте....

         ... Нурлы инде поезда җилдерә. Бүген ул авылына ук кайтып җитә алмастыр. Шәмәрдәндәге апаларына кереп кунарга туры килмәгәе. ХҮәер. Кайтып җитүдән ни мәгънә? Яхшымы- яманмы хатыны да, елакмы-көләчме  баласы да юк аның. Ялгыз өендә зарыгып ялгызлыгы гына көтәдер...Дөрес, өйләнгәне булды. Хәрби хезмәткә озатып калган һәм көтеп каршы алган яры белән кавышкан иде. Ике атна узгач китте  барды. Аннары аның  флотта , су асты көймәсендә хезмәт иткәндә нурланыш алу хакында  сүз таралды. Ягъни,  Нурлы үзе дә , җырдагыча сөялгән һәм тирбәлгән кеше ул...

           Поезд ашыга-ашыга алга чаба. Тәгәрмәчләр бертуктаусыз . үзбәкчәләп, рәхмәт дип тәкърарлыйлар төсле....

                                    ДӘЛИЛЛӘРНЕҢ          ХАНБИКӘСЕ

       

     “ Кылганың   әйләнеп кайта”, ди безнең халык. Кытайларның, “кара  мәчене кап караңгы бүлмәдә, бигрәк тә ул анда булмаса тотуы кыен”, дигән әйтемнәре бар. Ягъни кыен, әмма мөмкин...Татарстанда тырышып-тырмашып террорчылар, ваххабитлар, салафитлар эзләү, җөмһүриятебезгә шулар оясы имиджы ябыштыру  укталышлары нәтиҗәсе  һич көтелмәгән яктан бүселеп чыкты.  Кайчан гына “Нурлат вакыйгалары”на бәйле  телесюжет күрсәтелеп,  җинаять кылуда шиккә алынган һәм махсус операция  барышында  һаләк булган кемнәрнедер суд ведикты юк килеш  “террорчылар” дип белдергәннәр иде. Инде менә  шундый белдерүләр ясаган пагон ияләребезнең үзләрен җәлладлар дип “зурлау” илкүләм  кузгалыш алды.  Һәм ни аяныч, әлеге төр закон бозуларга, ягъни суд вердикты юк килеш җинаятьче дип гаепләүләргә  карата рәсми кисәтүләр булуы-булмавы матбугатта чагылыш тапмады.

            Террор – куркыту аша ниндидер максатларга ирешү әмәле.Илнең массакүләм мәгълүмат чаралары, митингда яңгыраган чыгышлар, пикетлардагы плакатлардагы  белдерүләр бер авыздан гражданнарга карата закон сагындагылар террор оештырганнар дип тасдыйкълый. Кайбер авторлар хәтта Татарстан Эчке Эшләр Министрлыгын  террор оясы дип тәгаенләүгә, министрының “Казан феномены  азагы ” китабын җәзалауларга теоретик нигезләмә дип расларга да җөръәт  иттеләр. Әлбәттә һәр язганны, әйткәнне  ничек кирәк  төрләндереп аңлатма бирергә  була. Җөмләдән, “Зведа Поволжья”  газетасының  2009 нчы ел, 16 июль санында “Республика прокуроры” дигән язмада мөхәррир Рәшит Әхмәтовның, “аларда ( ягъни көнбатыш илләрдә)һәм бездә аклаучы хөкем карарлары (приговорлар)  нисбәте ничек?”, дип соравына Кафиль Фахразый улы Әмиров, 30:1 нисбәте булуын, бездәге һәм андагы суд системаларының төрлелеге аркасында дип аңлатты. Хата китмәсен өчен җавапны оригиналда, русча китерәм :” У нас разные судебные системы. Прежде чем дело дойдет до суда, у нас идет предварительное следствие. Идет год, два, три. Следователь собирает доказательства. В результате выкристаллизовывается окончательное решение...” Дальний” фаҗигасе  “кристаллашу” процессының үзгә, законнан тыш вариантлары килеп чыгу ихтималы булуын яктыртты... Һәм   кулдагы гаепләнүчеләрнең әхвәлен тикшереп торучы инстанция  өчен проктологларны җәлеп итеп зарурлыгы  көн кадагына менде кебек..

Әмма милиция   тарафыннан мондый басым ясау берәүгә дә яңалык түгел, ул инде әдәбиятка үтеп кергән, Станислав Говорухин төшергән “Ворошиловский стрелок” фильмында  тәҗрибәле оперативник  капитан Кошаев (Сергей Гармаш  башкаруында) физик һәм психологик прессинг кулланып , камерада көчләнү  ихтималы белән дә янап ,  әлбәттә инде гаепләрен танырга җыенмаган, адвокат  таләп иткән кыз баланы  төркем белән  көчләүче “текә” егетләрне гаепләрен танырга мәҗбүр итә...  Сорау алу эпизоды интернетка эленгән  һәм ул,  яшь оперлар өчен әлифба  дип тә  санала ала миңа калса... Бу киноны караган  күпчелек тамашачы  капитан Кошаев  ягында... Фильмнар караганда  күпчелек  тамашачы  КГБ, ФСБ хезмәткәрләре ягында...

                      Озак еллар Мөслимдә  БХСС хезмәтен җитәкләгән милиция майоры ,   инде мәрхүм,   Риф Фәйзрахман улы  Хәбировның ,

-   Хезмәт итү  дәверемдә байтак кешене җинаять җавапчылыгына тартырга  туры килде Дарипов , әмма  шушы көнгә кадәр әле беркемнең  дә,  туганыбызны дөрес юлга чыгардың Хәбиров, дип килеп рәхмәт әйткәне булмады, -дигәне  дә  онытылмый..

              Зөфәр Фәтхетдиновның  “ХХ гасыр  афоризмнары һәм максималары”(“ Афоризмы и максимы ХХ века”)  дигән  китабында ,демократик  дәүләттә  вазифа югарырак  булган саен җавапчылык та арта, ә тоталитар дәүләтләрдә түбәндәгеләр барысы өчен дә җавап тота, ә югарыдагылар бер ни өчен дә җавап бирми”, дигән юллар бар. Чит ил киноларыннан күреп беләбез, көнбатыш илләрендә гаеплеләргә гаепләрен танымау хокуклары булулары кулга алынган мәлләрендә укыла.  Андый хокук  кәгазьдә бездә дә бардыр, әлбәттә. Ә    гаепләү актына имзалар  бәлки Сталин чоры хөкемдары мәшһүр Вышинский “дәлилләр ханбикәсе“ (царица доказательств)  дип атаган, гаепләнүченең  үз гаебен үзе тануы булган очракта гына  салынып җинаять эше  суд каралышына кертелмиме икән? Бу хакта төгәлен  суд процессларында катнашучы адвокатлар белә һәм әйтер сүзләре дә бардыр  дип чамалыйм... Озын сүзнең кыскасы проблема бәгъзе оперларның җавапка тартылуы, генерал лейтенант Әсгать Сәфәровның рапорты белән генә хәл ителә алмый. Мәсъәлә   җитди һәм ул илкүләм системалы  чишелеш көтә.   В.В. Жириновский  - (309 нчы законга  аның фракциясе каршы тавыш биргәнен онытмыйк) , “Дальний” вакыйгалары уңаеннан “татар милициясе” дип авыз чайкауларга кушылмады гына түгел, ә мондый тәртипнең  бөтен Русиягә хас булуын телеэфир аша   илкүләм белдерде...

                Татарстанга карата массакүләм чаралары аша негатив  турылауга  сәбәпләр  чыгып кына тора. Әле менә Болгар каласында куелачак “Хранилица” һәйкәле  кайнар бәхәсләр тууга  сәбәп булды.  Сынны  куюга каршы имзалар җыела , дини җитәкчеләр белдерүләр ясый, уртак  фикер эстәп  рәсми  җыелышлар уздырыла, карарлар кабул ителә ...Интернетта һәм матбугатта кем, ни генә язмый,  әлеге сынны “Дальний” төбәгенә  кулай  санаучылар да юк түгел ...  Милли Мәҗлес рәисе “Татар Заманы” интернет газетасы аша соңгы елларда куелган һәйкәлләрне, һәм шулар  белән беррәттән  пирамида күңел ачу комплексын да телгә алып,   Кол Шәриф мәчете хозурында узган рок концертларны  онытып калдырмыйча җитди дәгъвәләрен  җиткерде.   Алай да  аның  Болгарда куеласы  һәйкәлне җен-пәриләр символы  дип тәгаенләве белән килешәсе килми, чөнки сынның гәүдә төзелешендә беркадәр охшашлык  сизелсә дә , башы  барсныкы  , ә кәҗәнеке түгел , шуңа күрә ул   Бафамет гәүдәләнеше  була алмый ! Бу һәйкәлне хуплап имза җыючылар да  бар. Ә  АКШ та яшәүче милләттәшебез Вил  Мирзаянов әлеге  сынны хуплады, толерантлык чагылышы дип бәяләде һәм  аңа данлы киләчәк юрады...

                “Аллаһ сакласын”, “бер Аллаһ кына саклый” кебек  кәлимәләргә бәләкәйдән колак ияләнгәнгәме, үземә  мондый “Саклаучы”ның бүгенгебезгә чакырылышы , зарурлыгы аңлашылып җитмәде. Ахрысы мөселман өммәтенә караган халкыбызга  сыннар  торгызу гомумән килешми бугай , чөнки   һәр салынганы   ризасызлык тудыра ... Хәтта Кремль хозурындагы Җәлил  һәйкәле уңаеннан да фикерләр төрле . Мөхәммәт ага Мәһдиев, әйтик, “шагыйрь һәйкәле мондый булмый, ул штангачы Жаботинскийны хәтерләтә диебрәк язган иде...(Шәхсән үзем, аны азатлыкка омтылучы мазлум халкыбыз гәүдәләнеше дип юрыйм һәм шул хакта шигырь язып  матбугатта бастырып чыгарганым булды.)  Камал театры каршындагы “Сәйдәш”  , Җиңү паркындагы, “Сагыш” атлы проекттан керешелеп, рус кыяфәтле хатын сыны булып күтәрелгән “Хәтер” (Память) , Казан Кремлендә   шуны корачак  рус  һәм  татар  зодчийларына ( интернетта әлеге һәйкәлнең татарча атамасын таба алмадым) һәйкәлләрнең һәркайсы уңаеннан “Звезда Поволжья” газетасы битләрендә  һөнәри сынчылар тарафыннан төрле, кискен фикерләр яңгыраштырды... Җөмләдән “зодчийларны”  Явыз Иван белән Шаһгали дип юрадылар...Шәхсән үземә “Память” һәйкәле катнаш никах аша милләтебезне

ассимиляциягә  турылап сыртына салган  Рус Хатынына, ә парк исә шул җиңүгә  багышлангандыр булып тоела...  Сәйдәш һәйкәлендә исә сөекле композиторыбызның рухы,  очышлы музыкасы аһәңе чагылыш тапмаган сыман..... Парламент(Югары Совет) хозурындагы “Хөррият” уңаеннан халык теленә менгән шөкәтсез образны исә телгә дә аласы килми ....  Әмма  һәр кагыйдәдән бер чыгарма була диләр... СССР да МГБ җитәкчесе булган,  1957-1960 нче елларда Татарстанны җитәкләгән , милли  мәдәниятебез, әдәбиятебез  өчен киң мөмкинлекләр ачкан  игелекле зат  Игнатьев Семен Денисович чорында  1958 нче елны  ачылган Тукай һәйкәле  Казанга нур чәчеп тора...  Җәлилнең кахарманлыгы да шул эшләгән дәвердә хәл ителә, татар аш-суын рәсми дәрәҗәдә олылау да  әлеге шәхескә бәйлелеген “Т.Я”  битләрендә тәгаенләнгән иде...Аның чорында калыккан ошбу һәйкәл әлеге урыс агаеның чын кеше булуына дәлил генә түгел, ә дәлилләрнең ханбикәсе... Мазлум халкыбыз бәгыре Тукаебызны зурланы  өчен аны Хак Тәгаләбез   үзе зурласын иде..

               Сара ханым Садыйковага дигән һәйкәлнең башланып та ярты юлда туктап калуы уңаеннан матбугатка чыгып үпкә белдерүчеләрне, бәлкем мәсъәләнең шулай хәл кылынуы хәерлерәктер дип юатасы килә... АКШта яшәүче милләттәшебез  “Татар Заманы”ндагы язмасында Болгарга куелачак һәйкәлне хуплау белән беррәттән,  каршы чыгучыларның  кайнарлыгын Казанда Ирек мәйданында торган  һәйкәлгә  борырга  омтылыш ясап, Ленинны палач дип атады. Миңа калса  иң күркәм Ирек мәйданында, парламент хозурында  Ленин һәйкәле тору  бик тә урынлы, чөнки Татарстан җөмһүрияте  ул кул куйган декреттан барлыкка килә, ләбаса...  В.И.Ленин һәйкәле җимерелсә, аның  урынына Николай Иванович Ильминский яки  Лука Канашевичныкы торып басасын көт тә тор...

                Караңгы бүлмәдә кара мәче тотудан башлаган  сүз , мәчесыманнар классына караган    барс һәйкәленә  барып чыкты...Даша атлы бүрәт сынчысы иҗатына...  “Болгар җилләре” фильмы тцшерергә күп акчалар тотылып, ул булмый калгач, халкыбызның рухын рәнҗетергә мөмкин иҗат җимеше  тумый калуына шөкер итеп,  җиңел сулыш алучылар да булмый калмагандыр, үзем исә шундыйлар рәтендә...  Капкан саен калҗа, үпкән саен марҗа булмый дигәндәй, бу юлы андый бәхет елмаймаска да мөмкин....

                                  ГӘҖИТТӘ  НИ  ЯЗМАСЛАР....

    

                 Дөреслек эзләргә яратабыз. Бигрәк тә үзебезгә зыян-заурәт салмаучы дөреслекне чырайга чәпәп әйтүләре хозур. Бәгъзеләрнең , әйтүчене  әллә ниткән үзгә гаепләрдә ярсый-ярсый фаш итәргә кабаланулары, үзләренә кәкре сугучы дөреслекне берсүзсез танулары һәм авыр кабул итүләре хакында  гына сөйли . Шунысы да бар,хакыйкать, аңа бар кеше каршы булган очракта да,  төп, асыл  сыйфатын җуймый, хакыйкать булудан туктамый. Һәркемгә хакыйкать ике икең дүрт дәрәҗәсендә анык сыман. Кырыкмаса кырык дәлил китереп, чигенергә юл калдырмаслык тимер логикага таянып , менә болай ул ди-ди уздырыштан остарулар чолганышында калдык. Бәян ителгәнннәр белән   килешүчеләр күп...  Хуплаучыларга да кытлык юк... Җөмләдән, Татарстанда  кайбер газеталарда  хәзрәт, мөфтиләр белән булып узган шомлы вакыйгаларга бәйле  төрле мәкаләләр басылып чыкты. Хаклык өчен искәртеп узыйк,  быелның 19 июлендә әлеге хәлләр уңаеннан Русия Ислам комитеты рәисе Гейдар Җамал әйткәннәргә ( әңгәмә интернетка эленгән) берни дә өстәми дип әйтергә үк базмыйм, бераз су кушылган дип таптым мин аларда. Һәм бу шаукымлы темага интернетта да байтак гәпъ корылды. Аерым шәхесләрне һәм көч структураларын тулаем, ачыктан ачык гаепләүләр исә күпләрне сагайткандыр. Хәлбуки,  язмаларда логика  җиткелекле, бар да дөрес сыман. Әмма, олпат шагыйребез Мөдәррис Әгъләм әйтмешли “чынлап шулаймы соң?”Бәян ителгән версияләр “хәерчеләр дөреслеге”нә генә кайтып калмыймы?  Гейдар Җамал исә Казандагы вакыйгаларны да, “Маяк” радиосы аша Мөхәммәт г.с. гә тел тидергән Сергей Асланянга  татар кешесе тарафыннан ясалган дип белдерелгән һөҗүмне дә  классик постановка  дип тәгаенләгән иде... Бүген, теге яки бу фикерне дәлилләүгә интернет киң мөмкинлекләр ача. Күпләрне тегеннән-шуннан чокып чыгарганын толыкманы белән  оппоненты борынына төртү мөмкинлеге очындыра.. Һәм интернетта көне-төне шул мәшәкатьтә гомер уздыручылар ишәя тора, ягъни... Бәхәсләшер өчен тема, эт өеренә сөяк  яки учакка утын сыман , ыргытылып кына тора... Әйтик Матбугат ру сайтына урнаштырылган бер мәкаләдә ниндидер,  егет фатирына кунакка килгән  кызны көчләргә теләгән, аннары үтермәкче булган. Күпләр егетне гаепли, ә бер ханым, менә шундый  себерке аркасында энемне 6 елга утыртып куйдылар , дип аһ ора.. Кыскасы, һәркемнең дөреслеге үзе белән...

         “...Бүлгәлә һәм хакимлек ит” принцибын мәктәп дәреслекләреннән ук  укып беләбез кана.. Шуңа да карамастан,  бәгъзеләребез татар- болгар, сәләфит-хәнәфит ише  бәхәсләргә  риядан гына түгел, ә ихластан тартыла... Андыйлар байтак. Мәгълүм ки, таяк ике башлы. Судларда прокурор  гаепләнүчене дөнья явызы итеп исбатлауга корылышлы дәлилләргә  кат-кат төреп, суларлыгын калдырмаска омтылса, адвокат, киресенчә, аны саф күңелле, очраклы ялгышучы, яки  бөтенләй гаепсез итеп калдыруга хезмәт ителешле логик корылышлар тәкъдим итә. Шул хакка җинаять корбанын җинаять  килеп чыгуына сәбәпче итеп калдырырга  да “күп алмый”... Ягъни , кайсын тыңласаң, шуныкы дөрес.. Әлбәттә мәхкәмә чыгарган карарларга да вәзгыять тәэсир итәргә мөмкин. Җөмләдән Белоруссиядә Минск каласында метрода шартлатудан соң  “ә” дигәнче гаеплеләр фаш ителеп, берсе үлем җәзасына хөкем иттелде һәм хөкем карары  җәһәт кенә  җиренә дә  җиткерелде. Ә гаепләү белән ризалашмаучылар байтак. Тәгәрәтелгән версия-  вариантлар да төрле.  Кемнәргәдер, күрше дәүләт иминлеге сагында торучылар, хакыйкый террорчылык актлары тууын кисәтү максатында профилактик  чара күрүне зарур санап,  шартлатуны үзләре оештырса һәм гаепсез кеше  хөкем ителсә дә гаҗәп түгел. Имеш , шул “террор”лык актына сылтаулап, дәүләткә, хакимияткә карата шикле эшчәнлектәгеләрне якаларыннан буып алып тикшерергә, дөя түгеллекләрен исбатлаттырырга, кайберләрен  әләкчелеккә күндергә дә  җай туа...

        Мәгълүм ки,  татар ханнары  киләчәктә татар дәүләтчелеген бугазыннан алачак  православиене ифрат  уңай шартлар  тудырып, үстерешкәннәр. Димәк ки, рус дәүләтчелеге сагында торучыларның ахмак булмавына, ислам динен һәрдаим контрольдә тотып, максатка ярашлы, зарур санаган чаралар уздыргалавына үпкәләү урынсыз, ә кәҗә тизәгедәй чәчелүләр гомумән көлке . Дини даирәләргә багълы фаҗигале хәлләр уңаеннан “Безнең гәҗит” тә (И.Сираҗи) һәм “Ватаным Татарстан”да ( Зөлфәт Хәким) чыккан чагыштырмача  кызык язмаларда ясалган  акцент белән  бәхәскә керергә була, миңа калса. Чөнки, вакыйгаларны Татарстанга, татарга, исламга карата басым дип кенә санарга, һәм бар гаепне  дәүләтнең көч структуралары мәкеренә генә сылтап калдырырга  Pussy Riyot төркеменең Коткаручы Христос чиркәвендә күрсәткән “концерты” белән Рус проваслав чиркәвенә каршы кузгалган ил һәм дөньякүләм котычкыч  басым ирек бирми...Хакимияткә ыргылучы, яки  илебезне тарату максаты белән эш итүче өченче көч тора кебек   ил корабын төрлечә, шул исәптән конфессиональ тотрыклылыкны какшатучы  матавыклар ышыгында.

           ...Бәгъзе мәкаләләрдә һәм интернетта язышуларда рәсми  вазыйфалы  шәхесләребезне, ул тегеләй итәргә тиеш, болай  әйтергә тиеш иде дип үртәлүләр, “юнәлеш бирергә” көчәнүләр сагышка сала.  Шекспир әйткәнчә -дөнья театр, Күкләр  тарафыннан иңдерелгәнме ул , ниндидер дөньякүләм югары даирәләр  дип раслаучылар да бар , тик хикмәт анда түгел,  ниндидер сценарий буенча яшибез. Рольләр бүленгән... Шәймиевтән Фәүзия Бәйрәмова текстын таләп итү  мантыйк киртәсенә сыймый.  Фәүзия ханымнан да үз текстын боздырырга тырышу, хәтта моңа урындагы җитди даирәләр алынса да  -өметсез эш. Хәлбуки, В.В.Путинның оригиналь үз тексты ,  Владимир Вольфовичныкы –үзенеке, ә Медведевныкы шулай ук дөм башка рухта.  Барак Обама тексты  да  үзенә генә хас төсмерләре белән үзенчәлекле.   Әйтергә теләгәнем ,  мөфти хәзрәтләребезне белер белмәсме, белеп яки белмичәме , фаш итүле чыгышлар, ягъни хәерчеләр дөреслеге хакына чапаланулар    татар файдасына түгел ...Аңлашылса кирәк, аларның да үз тексты...

               Әлбәттә,  монда бәян иткәннәрем үземә дә кагыла. Мин дә хатадан хали түгел, дөреслекне чырайга чәпи торган байтак мәкаләләр язган кеше. Интернетта “Блог Рустема Зарипова” га шуларның байтагы куелып,  аларны бер ел дәвамында 14 меңнән артык тапкыр ачканнар, һәм бәлкем бер ишесен укыганнардыр  дип тә өметләнәм. Моңа нигез дә юк түгел, чөнки кайбер  язмаларым астында  фикерләрен  калдырганнар. Шундагы ,  миннән  җаваплылыкны онытмау хакында  искәрткән берсе белән танышу  укучыларыма да кызык булыр дип  таптым :

   “...Кемгә дә булса  бәя чыгарганга кадәр,  иң башта кемне дә булса бәяләргә өйрәнегез :

Әйтик сез инде сигез баласы бар, шуларның өчесе чукрак, икесе сукыр, берсе акылга тулы түгел һәм сифилис  белән авыручы көмәнле хатын очратсагыз, Сез аңа аборт ясарга киңәш бирер идегезме?

Бу сорауга җавап биргәнче   монысын укыгыз ...

Менә  3 кандидат хакында мәгълүмат :

Беренчесе : куллары үзләренә кәкре сәясмәннәр белән эш йөртә, йолдызчылар (астрологлар) белән киңәшләшә, ике хатыны бар. Бер туктаусыз тарта һәм көненә 8-10 бокал мартини (шәраб) чөмерә.

Икенчесе: Ике тапкыр  вазифасыннан азат ителгән,  әбәдкә кадәр йоклый, колледжда укыган чагында әфьюн  куллангалаган, һәр кичне 1 литрга якын виски чөмерә.

Өченчесе : хәрби бүләкләре бар, вегитариан ( итле ризыкълар кабул итми), сирәк-мирәк сыра  эчкәли һәм бервакытта да хатынына хыянәт итмәгән.

Кайсын сайлар идегез?

Беренче кандидат : Франклин д. Рузвельт.

Икенчесе    :  Уинстон Черчиль.

Өченче кандидат : Адольф  Гитлер.

   Инде килеп,  аборт мәсьәләсендә  “әйе” дисәгез, шул мизгелдә музыка даһие Бетховенны үтергән булыр идегез...”

           Озын сүзнең кыскасы  тормыш кызык вә катлаулы, Күкләр хөкемен җирдәгеләр акылы иңли алмый һәм шуңа да  без ки каләм тибрәтүчеләрне барысын да беләбез дип тәккәберләнеп язулар  көлкегә  күтәрүе дә бик тиз...

        Шушы урында  биографиясе шулай ук гыйбрәтле атаклы немец фәйләсуфы Иммануил Кант  ирештергән  фикерне искә төшереп узыйк. Хак Тәгалә иксез чиксез галәмнәрне күкләрне яраткан  икән, җир шары чиксез галәм өчен –тузан бөртеге, һәм Күкләрне яраткан Хак Тәгалә каршында ул тагын шулай.  Ә шул тузан бөртегендә яшәүче  Кеше,  ошбу Зурлык алдында гомумән юк дәрәсендәге барлык.  Масштаблар аермасының чиксезлеге кешегә Хак Тәгаләнең барлыгын да юклыгын да расларга мөмкинлек бирми, дигән ул... Димәк без  бәянлаган дөреслек, ахыргы хакыйкать булудан ерак, үз каланчабыздан чамалау гына булып чыга...        

         Әле бит һәркемнең күңелендә хәтта чамалавына карата да  үз, эчке  цензоры, мөхәррире утыра.. Кеше эш урынына , гаиләсенә, дусларына, дошманнарына , законнарга, этик  нормаларга, әдәп-әхлак кагыйдәләренә, аның язмасын бастырырга мөмкин матбугат  чарасы тоткан кыйблага , күрше-күлән, авылдашлар, хезмәттәшләр, турыдан туры җитәкче, гомумән киң җәмәгатьчелек фикеренә һәм тагын тагын әллә нәрсәкәйләргә, кемнәргә   бәйле. Дин тәгълиматлары да  хупламый бит әле моны...  Шундый риваять бар, монафикълар бары тик яхшылык белән җиңәргә өйрәтүче Гайса г.с.  хозурына  зина кылуда фаш ителгән хатыннны тотып  китерәләр һәм хөкем итүен сорыйлар.  Пәйгамбәр г.с ике ут арасында кала: чөнки , хатынны җәзаламаска кушса үзе өндәгән дин хөкемен бозган була, ә аның сүзе белән хатын җәзаланса, ул тоткан  яхшылык белән җиңү юлыннан тайпылачак . Гайса г.с. догада утырган җиреннән тегеләргә борылып карамый гына,

-       Арагызда кайсыгыз гөнаһсыз, беренче ташны шул атсын, -ди.

Беренче таш атучы табылмый... Һәм , монафикълар, Гайса пәйгамбәрне  рухи җимерә алмыйча гөнаһлы ханымны тынычлыкта калдырып, таралыша...

        Төптән уйлап караганда җәмгыятьтәге кеше, пәрәвез җәтмәсендәге чебен хәлендә. Гомәр Хәйям, бер робагыенда, әгәр син кол  һәм хуҗа булмасаң һәм шул ук вакытта ошбу катлаулы заманда ашар ризыгың да булса, димәк син –бәхетле , -дигән. Хактан да кол булуга караганда хуҗа булу тагын да зур һәм ишле бәйлелекләр китереп чыгара... Шуңа да атаклы әл Газали хәзрәтләре хакыйкатькә ирешү өчен әвәле барча бәйлелектән азат  булу шарт дип патша вәзире вазифасын ташлап, бар байлыгыннан баш тартып, бер кат киндер күлмәктән дәрвишлеккә чыгып китеп ун ел йөргән һәм һәм ислам һәм христиан, барча конфессиядәгеләр, ягъни дөнья  кабул иткән ( Европа аны “Альгазаль –оживитель веры” дип таный) искитмәле хикмәтле китапларын язган... Һәм ул  , Иммануил Канттан бер ничә гасыр алдан,  Кеше акылы Аллаһның барлыгын да юклыгын да исбатлый алмый, дип белдереп,  акыллы кеше дин тотарга тиеш, чөнки Аллаһ юк икән ул бер ни дә җуймаячак, ә бар булса бөтенесен дә югалтачак , дип кисәткән.

             Озын сүзнең кыскасы,  хөкүмәт химаясындагы матбугаттан соңгы дөреслекне көтү беркатлылык.  Бәйсез дигәне дә бәйдә әле аның... Җөмләдән, татар газеталары урнашкан  Казансу ярындагы мәшһүр биек бинадан инде күпләре китеп барды. Үз көнен үзе күрергә сәләтле “ Татарстан яшьләре”  әлегә шунда. Ул бу бинада фатирчы хәлендә дип чамалыйм.  Аренда хакын купайта  төшсәләр , почта чыгымнарын  мулкытыбрак китереп сапласалар,  Казанда татар теле чагыштырмача  тулы хокуклы  тоемланган   ул бердәнбер бинага да бездәй фәкыйрьләрнең  үтү сүтүләренә чик куелмагае...  “Тиледән туры хабәр” язмаларга киңрәк юл бирелә башласа хак арттырулар ашыктырыла төшәргә дә мөмкин ...  Шуңа күрә,  гәҗиттә язганнарны  ахыргы дөреслек  үк дип кабул итмәү, басылган кадәрен акылың, тәҗрибәңне эшкә җигеп уку  муафыйк.  Шунысы да бар, егерме җиде ел  мөхәррир булып эшләгән Тәлгать Нәҗми әйтмешли, гәҗиттә ни язмаслар...