АГУР     СУЫ   АГА   ТОРЫР....

             СССР чорында ил байлыгының мул өлеше бар  дөнья халыкларын  коммунизмда  яшәтеп бәхетле  итү максатына сарыф ителә, бик күп илләрдә  гөрләп яшәп,  калын- калын үз гәҗитләрен чыгарып ятучы  коммунистик  фиркаләр дә,Африка , Көньяк Америка  кыйтгаларында “социализм юлы”ннан тәпиләүче   дәүләтләр дә, “Варшау  Килешүе” ышыгындагы “социалистик лагерь илләре” яшәеше , матди, шул исәптән хәрби ныгытылышы да  нигездә  илебез  казнасына авызландырылган   иде... СССР җимерелеп, ясалма тукландыру  көпшәләре  киселү белән,  дөньякүләм коммунистик “хәрәкәт” системасы шәлперәеп калуы бер хәл,   көне-төне   күпме сөт җитештерелүе  хакында  катгый хисап  тотучы колхоз совхозларыбыз  таралды. Кызык,  кайларга  акты  икән   ул тонна-тонна сөт чишмәләре һәм нинди диңгезләргә койды икән, шуңа  һич акыл ирешми... Мин яшәгән Шәмәрдән бистәсендә генә дә өч көтү булып, бүген берсе дә юк.   Башка авылларда  да , сөт тапшыру бәясен судан арзанга калдыру нәтиҗәсендә  байтак  шәхси хуҗалыкларның сыер асрап    интегәселәре килмәвенә ирешеленде...  Аның каравы, кала проспектларывнда   җиңел машина бөкеләре , бистә, авыл урамнарыда да капка төбе саен икешәр-өчәр машина.... Ирексездән, авылдашым Муллахмәт мәрхүмнең ошбу вәзгыятьне  “ хәерче саен гармун” дип шәрехләп көрсенүе   искә төшеп куя...

                   Дөньяда коммунистик хәрәкәт туктау белән,  хикмәти хода , илдә  ипи  белән  сөткә кытлык бетте, чиратлар   төкәнде... Әмма тормыштан зарлануыбыз тукталырга ошамаган,  дәвам итә... Югыйсә, эшләгәнебезгә күрә бер дә начар яшәмибез кебек...шлим дигәнгә эшнең ниндие генә юк. Әнә , Шәмәрдән төзүчеләре дә Сочи якларына  ук барып чыккан....Әгәреңки, көннәрдән бер көнне , хәл кырт  үзгәреп, ил башына үзгә җитәкчелек килсә, ”эх , Путинкаем, синнән дә шәп президент булмаган икән , ләбаса” дип  уфтаныр көннәргә калмагаек...  Быел Сочи каласында , биләмәсендә 1961 нче елның 15 июнендә Ю.А.Гагарин һималай кедры утырткан ( бүген  ул агачның диаметры магистраль газ торбасыннан ким түгел,  ә биеклеге  шундагы   өченче корпус  бинасының бишенче катын узып бара)“Спутник” атлы санаторийда ял итү насыйп булды. Кышкы Олимпиада узачак “Красная Поляна”ны күрергә  барышлый, автобусыбыз юл читенә чыгып  ГАИ машиналары җитәкләгән һәм озата барган  ил президенты В.В. Путин эскордын уздырып җибәргәндә башка төрле, шул исәптән монда бәян ителгән  уйлар килде...

            Ял итүчеләрнең күпчелеген сыйдырган, күкләргә укталып  һава тырмаучы кукуруз чәкәнен  хәтерләткән өченче корпус   түбәсенә  “Спутник” исеме   беркетелгән һәм  ул  әллә кайлардан күренеп тора. Мәгълүм ки, Ю.А.Гагарин  галәмгә 12 сендә менеп төшә,ә өч көн    шул санаторийда хәл алгач ахры,   ихатасында агач утырта. Минем белән Шәмәрдән бистәсеннән ял итәргә килүчеләр – чын эшне кулга тотып майтаручылар.   Үзем   дә эллә кем түгел,    инженер –ягъни  төркемебездә үз кеше.. ... Үз чоры өчен шәп атама  С П У Т Н И К бүген   әллә ни  тәҗел тоелмый.  Әллә соң  хәрефләрнең урыннарын алыштырып, “Путинск”ка үзгәртеп куясы  микән дигән  уй да  борынлап куйды эссе бер көнне,  абзагызның башында ... Бүген  биредә “Красная Поляна”  телләрдән төшми... “Красная”ны һәрвакыттагычы  кызыл дип тәрҗемәләү  туры  түгел.  Хәлбуки, красная дева дигәндә дә ,  хәмер эчеп күбенүдән  чырае кызылланган   туташ күз алдында гәүдәләнми. “Кызыл мәйдан” дигән тәрҗемә дә мәгълүм бер чор өчен яраклы табылса да , дөрес түгел...  Казандагы “Зур Кызыл урамы “ дигәннәре дә шул җөмләдән ...  Хакимият өчен туган телебезне санга сукмау,тиле ясау – аның яшәү  рәвеше, ә бәлкем  шартыдыр да дигән фараз җанны эзәрлекли....Әлбәттә “Красная Поляна” дигәнннәре -   “Матур Алан”. Бардык, күрдек без аны , таулар арасында канатта  йөреп  тә аны һәръяклап иңләдек...  Мәгълүм ки, уйгыр кардәшләребез  биектә тарттырылган аркан буйлап ике кулны як-якка җәеп , тигезлек, ягъни баланс саклап йөрүне  –канатта йөрү дип атый.  Алар бу төр тамаша белән берничә мең ел шөгылләнәләр , имеш....Мәктәпләрендә  бүген дә  мондый  спорт төренә балалар кече яшьтән өйрәтелүе хакында ТНВ да “Алтын мөнбәр” конкурсында катнашкан фильм күрсәткәннәре дә булды.. Уйгырлар  яшәгән өлкә Русия составында чагында ( хәзер Кытайга карый) кардәшләребезне  руслар, без  “красный(ая)ны тиеш түгел очракта да кызыл дип санаган сыман дөрес аңламаган һәм “канатта йөрүне  арканда йөрү дип чамалап, арканны канат дип кабул иткәннәр .. Без дә тарттырылган аркандагы вагончык-капсулада, аннары таган сыман ачык скәмиягә утырып  күтәрелә-төшә  тау араларын гиздек...Болытлар аста һәм  өстә иде , ә таулар –ямь яшел, ә һава җиләс  һәм  моңарчы мин белмәгән күңел хушландыргыч саф … Мин –тау һавасы дигәннәрен  телгә кергән  кунаклар әйтә торган дежур сүз дип кенә аңлый идем... Татар җырларында  шабашчылар  тәпәләгән фәлән якның таңнары, төгән якның кичләре дигәннәренә ошатып, шуңа төрдәш санап. Юк алай түгел икән шул, хәтта Сочиның кипарислар наратлар, олендрлар , тагын әллә ниткән агачлар, үсемлекләр каплаган  диңгезле ярындагы һава белән таудагыныкы арасында  да аерма   саз суы белән чишмәнеке сыман булып . Хәер, мин бу аерманы  якташларым белән бергә җәяүләп Ахун тавына менгәч тә ачамалаган идем.  Санаторий бинасы тәрәсеннән күренеп торган  шул тауга карап, монда кемнәр, Ахунҗановлармы, Ахунашвилиләрме, Ахунианилар яши икән дип тә  баш ватканым истә.  Өченче талпышта җәяү 10 чакрым юл узып тау башына  менеп җитеп, янә андагы дүрт катлы манарагага күтәрелеп тирә-юньне югарыдан күзәтеп хозурлангач, фотога төшеп-төшереп кинәнгәч, аннары туңдырма кабып чәй  эчкәч,ниһаять  кайтырга ниятләдек. Урындагы бер ир-ат  машинасы белән  дүрт кешелек төркемебезне  саноторийга илтергә  ризалашты.  Менә тауны урый –урый  аска укталабыз ёщм самолет җиргә якынайгандагы сыман колаклар тона.  Таксистка сөйләшенгән хакны түләгәндә гадәтемчә “большой татарский рахмат” дими кала алмыйм.  Такси йөртүче исә кәнәгать елмаеп,

-          На  ваш  татарский рахмат, армянское пожалуйста, -дип җавап күндерщ. Кыскасы,  Ахун  тавында   “ахуняннар” яши булып чыкты.  Ә мин аларны Сочи, Адлерларда  гына җирләшкәннәрдер дип фаразлаган идем....

                Бистәдәшләр белән кичен “Сталин дачасын” карап төшешли  тар тыкырыкка туры килдек. Яныбыздан машиналар ышкылып диярлек акрын-акрын уза... Безнең , рәхәтләнеп татарча сөйләшеп барубыз машинадагыларга да ишетелгән  күрәсең, 05 номерлы , ягъни Чеченстаннан килгән  бер “Жигули” нең  арткы ишеге ачылды  һәм ниндидер  егет  безгә “ Саломалейкум” дип сәлам биреп узды...Менә бит ничек, горур тау бөркетләре ихтирам итсен өчен иң киме туган телеңдә сөйләшү шарт...  Баксаң  бирегә тау халыклары да юл тапкан булып чыкты.

          Санаторий ихатасын урталай бүлеп  Агура елгасы уза...Ул таулардан башлана һәм  ун чакрым юл үтеп,  диңгезгә коя.  Суы – аксыл төстә. Бераз  югары менгәч аңа сөт сыман ап-ак  сулы кушылдык  иярүенә шаһит буласың . Елга башланган кыяда богауланган  Прометей сыны.Имеш гүзәл Агура атлы кыз  Прометейга  ризыкъны биредә ташыган һәм елга исеме шул  хөрмәткә куелган. ...Санаторий ихатасында , елга  аша салынган күпер башына беркетелгән күрсәткеч тактага  агымның  Ах тауыннан башлануы әйтелә һәм әлеге дә баягы  грек мифологиясендәге легенда тәкърарлана... Югарыда Агура шарлавыгына санаторий инициативасы белщн экскурсияләр оештырыла  һәм аңа  бару юлындагы шлагбаум катындагы вагончыкта утыручы  бабайга җан башына сиксән тәңкә түләүдән башлана. Һәм киттек беркөн бистәдәшләр белән Агура яры буйлап таудан үткелгә укталучы су убылышын  күрергә дип . Беренче шарлавык хозурында яшәү өчен вагон һәм  базар ноктасы  сыман нәрсә корыштырылып , әрмән кызы     шунда  сусынны баса торган эчемлекләр тәкъдим итә... Ахун тавы башында исә андый сәүдә урыннары байтак булып , берсеннән чүт кенә  дисбе сатып алмадым. Бистәдәшем Фәнил игътибар иткән, әрмәни ханым тавары төймәләре  тәреләр белән бизәлгән булып чыкты ..          

               “ Лотышев  И.П.  Кубань  географиясе . Энциклопедик сүзлек. Майкоп, 2006.” дигән чыганакта Агура елгасының явым төшем һәм  күкертле чыганаклардан туенуы әйтелә.Елга исеме абхаз телендә  исле, сасы  дигәнне аңлаткан “агэа” яки  Петр  1 чорында рус  гаскәрләре тарафыннан юк ителгән убых халкы телендәге, коры елга дигәнне аңлаткан “агуа”  сүзеннән булырга кирәк дип фараз ителә анда. Әле абхаз телендә  терлекләрне ябып тору урыны агуара дип тә аталуы да искәртелә. Өч йөз ел чамасы бу җирләр Төркиянеке исәпләнгән һәм шул чорда Сочи авылы Сучы ( Сучи) дип аталган икән. Агура исеме дә  төркичә ак һәм агым дигән сүзләрдән чыккан булуы мөмкин, әмма рус этимологларына ышансаң “Бөгелмә” исеме  дә Бөгелеп аккан елгадан түгел, ә үгез дигәнне аңлаткан Бугъ сүзенә барып чыга.  Югыйсә татарда әлеге җан иясенең бога дигән атамасы да бар һәм ул очракта да кала атамасы  барыбер дә , гәрчә танырга теләмәсәләр дә татарныкы булып чыга... Әле “золотой телец” –богага. Анысы богка килеп тоташуы да бик ихтимал. Бәгъзе галимнәр  фикеренчә тәңренең тәрегзә, иконаның өй коны дигәнгә барып чыга ләбаса. Бу версия дә шундыйларга иш.

                    Саноторий биләмәсенә үзенчәлекле ис  таратып  агучы елга суын шифалы мацеста дип белдек, һәм аның ярлары буйлата көне- төне бакалар сайрый. Дөрес , яңгыр яуса әлеге елга ташып- шашынып дигәндәй ага башлый һәм күрәсең җырсөяр , татар эстрадасы йолдызлары сыман гел бер примитив мотив калыпка тугъры бакаларны диңгезгә илтеп ыргыта. Аннары ике өч көн булса да тирә юнь  тынычлыкта кала. Аннары бакалар тавышы янә  үз “сәхнәсен” яулый... Ә беркөнне  хозурыбызга кара тәнле  артистлар рәхим итте.  Һәм алар эссе кояш астында пляжда көне буе армый талмый үзенчәлекле ритмнарда барабаннар какты, ә кич җиткәч шулар ук барабан моңнары белән үрелгән  үзенчәлекле җырлары астында рәхәтләнеп биеделәр, һәм дәртле биюләренә ял итүчеләрне дә җәлеп иттеләр... Иң кызыгы шул, боларның барабан кагуы да җырлары да, биюләре дә бүгенге татар эстрадасы эшләнмәләреннщн аермалы буларак, ифрат дәрәҗәдә табигый, бер үк вакытта гади вә  катлаулы һәм учак яну,  чишмә  агышы сыман  җаннарны ялыктырмау күәсенә ия...  

                Сочида да, Олимпия уеннары узачак төбәкләрдә  эш кайный, заманча биналар гөмбәләр сыман калка,  төзелеш материаллары төягән йөк машиналары бер-беренә комачау тудырып  бер бөялеп, бер иркенәеп хәрәкәт итә. Төзелеш материалларын әле анда, әле тегендә бушаталар, яки төйиләр. Матур Аланга юл тотучы автобусыбыздагы берәү “менә кая ага дурак акчалар” , дип уфтанып куйды. “Мондагы откатларның чиге-чамасы юктыр инде”, дип тагын берсе аны кыздырыга теләпме куәтләде. Мин алар  белән бәхәскә кермәдем,  эчемнән генә , безнең Казанда да шушы матавык  ич  , дип  горурланып куйдым. Ә бит төзелеш кайнаган җирдә  йөрәкләр шәбрәк тибә...Аннары, кем әйтмешли, ат аунаган җирдә ябага да кала...Нинди хакка төшереп булса да илдәшләргә дә, чит ил кунакларга да   ис-акылларын китәрерлек матурлык туплаган Матур Аланны   күрсәтү үзен аклыйдыр ул... Даһи язучы Ф.М.Достоевский да тикмәгә генә матурлык дөньяны  коткарачак, димәгәндер...Татарстанны да дөньяга таныту әйбәт фал. Шул исәптән безнең Саба яклары да ифрат котайды соңгы елларда...Һәрхәлдә, кораллану өчен триллион доллар тоту планлаштырылган  илдә   төзелешкә тотылган акчаларны күпсенү   мантыйкка сыймый.

               Озын сүзнең кыскасы, Сочига барганда Казан аэропортында компьютерларны эшләтә  алмыйча дүрт кыз баланың  тилмерүен һәм пассажирларны тилмертүен, рейсны ике сәгатькә  соңартуларын, Сочи аэропортында кайтырга дип килгәч  әле бер, әле икенче, әле өченче тәрәзәгә чакырып йончытуларын исәпләмәсәк, сәяхәт уңышлы булып чыкты.  “Толпар” очкычы исән сау алып барды, алып кайтты. Без, нәрсә, Сочи җиренә җиткәч тә, Казан җиренә исән-сау кунгач та ияләнгән гадәт буенча кул чаптык. Димәк ки нигездә һәм тулаем хупладык булып чыга авиакомпания эшчәнлеген. Анысы да монысы, Сочи аэропорты икиткеч күркәм һәм Казанныкы да шуны шуны куып мәтәләнә.

01.08.2011 Җәмгыять

Да Винчи диагнозы Төн уртасында бер йотым хәмергә гаҗизлектән трусикчан гына урамга чыгып киткәли торган күршем бар минем. Тик бу юлы ишек кагучы ул түгел, ә миннән биш йорт ары яшәүче урамдаш һәм фамилиядәш булып чыкты. Исеме дә Сәет булгач, безне буташтыргалыйлар. Вокзалдан, ниндидер игелекле милиция хезмәткәре моның өй телефонына чылтыраткан, туганыгыз Себер якларыннан кайтып төште, килеп алыгыз, дигән... Сәет: "Андый туганым юк ич минем, кем булыр бу", – дип баш вата торгач мине исенә төшергән, – Борчуым өчен гафу ит күрше. Сиңа кемдер кайткалый иде шикелле, – диде, ул уңайсызланып кына. Урамдаш хаклы, миңа сугылып чыгып Себергә йөрүче чыбык очы тал башы кардәш бар шул. Узышлый берәр атна-ун көн кунаклый торган гадәте бар, кайтышлый да сәлам бирми калмый . Анысында, ике-өч көн торганнан соң: "Билетлар юк икән , берәр айсыз булмаячак диделәр", – дип сөенче алгач, имән бармагын югары күтәрә һәм: "Но мин, бәлки җай чыгар дип, көн дә вокзалга йөриячәкмен", – дип вәгъдә бирә... Кардәш Себер якларындагы ниндидер оешмага каравылчы булып урнашкан, вагон йортта вахтадагыларга аш- чәй дә әзерли ахры, анда телевизор да бар, имеш, һәм ул дөнья хәлләреннән хәбәрдар, спорт яңалыкларын да төгәл белә, кайсы матчта кем ничәнче минутта гол керткәненә хәтле әйтә дә бирә ... Сәясәт турында сөйләшергә ярата, хөкүмәтне тәнкыйтьли, тормыштагы җитешсезлекләрдән зарлана, тегеләй генә итәсе бит инде югыйсә дип, пунктлап үз шәрехләмәләрен тәсфилләп ала... Моны берәр губернатор – фәлән киңәшче итеп тотса, ак сакаллы карт буласы... һәм, әгәр , аның иренмичә, җай гына бер җепкә теркәп сөйләгәннәрен йотарга күнегеп китсәң, тора-бара дөньяда ул гына дөрес яшәүче, ә син тумыштан ялгыш юлдан теркелдәүче булуыңа инана башлыйсың... Әгәр инде берәр эш майтару зарурлыгы хакында фикер ычкындырсаң – беттең: «Ә кемгә кирәк ул?», «Ә нәрсәгә интегергә?», «Я что, ишак штоли?» кебек җаваплар ишетәсең... Гәүдә эре моның, тавыш калын һәм йомшак, хәрәкәтләр салмак, караш җитди, иреннәр әкрен генә елмаюга җайлашкан... Үзе белеп бер эшкә дә тотынмый, аркылыны буйга алып салмый. Инануынча ул беркемгә дә – гаиләсенә, туганнарына, хәтта ата-анасына да берни дә тиеш түгел, бар да аңа бурычлы... Хәер, киткән чагында , "Север"га барып җитү белән салам дип, әнисенең пенсиясен кыерлый бугай. Әмма ул да, карт әнисе дә яхшы белә: бу болай гына әйтелә торган сүзләр... "Юк кына нәрсә бит инде, шуны да кызганды, шуны да эшләмәде миңа", – дип күпләрне фаш итәргә ярата Себер юлын таптаучы... Иртәгә китәсе дигән көнне хатыныма шушындыйрак күрсәтмәләр биргәне колакка чалынды бер мәл: "Син, Сәвия, ярты буханка кара ипи тык , пешереп ун күкәй , эче чистартылган бер-ике селедка, берәр ак май кисәге и кабыклы килеш пешергән бәрәңге ун-унбиш штук, и бер ун-унбиш штук канфит-манфит. Шулар җитә, артыгы кирәкми, сеңлем..." "Убыр китте, урыны калды" дигән әйтем бар. Хатын: "Ай-яй шәп синең туганың", -дип төрттерергә ярата иде, быел үз сеңлесе киявен тагып безгә кунакка кайтып төште һәм бу җәһәттән минем хәлне бераз җиңеләйтте. Балдыз уңган, аш-суга да оста, идәннәрне дә ялт кына юып ала, кер машинасын да тик тотмый, тузан суырткычны да улата... Быел җиләк күп булгач, хатын белән икесе таңнан җиләккә чабалар, эшкә киткәнче аларны әле анда, әле тегендә илтергә, әбәт тирәсендә яки кичен алып кайтырга туры килгәли... Ә баҗай арага керми, чөнки көне-төне интернетта, кулындагы телефоны белән берөзлексез мин аңлый алмый торган сәер мөнәсәбәттә... Ашарга, өстәл катына чакырсаң, "хәзер, хәзер" дип я компьютер "тычкан"ына, йә телефонына тагын да чытырдатыбрак ябыша. Кат-кат дәшә торгач, башкалар өстәл катына урнашып, ризыкка үрелгән мәлдә, ниһаять, уенчыгыннан аерылырга үзендә көч таба табуын һәм кылт аңыша: кече йомышка кысталган, яки олысы төртелгән.... Әлбәттә, кунагыбыз томырылып бәдрәфкә элдертә һәм, хәле катлаулы булу сәбәпле, ябарга өлгерә алмаган ишектән чыккан авазлар ачык калган кухня ишегеннән колакларга ирешми калмый... Аннары борынын сеңгерә-сеңгерә озаклап юына. Менә ул, борынын лышык-лышык тарта-тарта кухняга яны белән килеп керә, үзе өчен калдырылган урынга чүңкәя һәм телефоныннан бер мизгелгә аерылып: "Хәерле иртә", – дип әйтеп куя... Көтмәгәндә, миңа мөрәҗәгать итеп: – Баҗай, кичә судияләр сайладылар. Татарстанның Югары Судына кем узды икән? – дип сорарга мөмкин. Ни минем, ни моның һөнәре, эш урыны белән суд арасында бәйләнеш юк шикелле. – Ни фәләнемә ул сиңа?– дим, шаккатып. – Болай гына сорыйм. Кызыксынам. Сүгенмәсәгез дә була иде. Ул да булмый, хатын белән балдыз, мине ялгыш сүз ычкындырганым, культурасызлыгым өчен оялтырга керешәләр. Шул ачыкланды, минем баҗай кемнәргәдер Интернетта Татарстанда үрчеп киткән "ваххабитлар" хакында борчыллуарын бәян итә, тагын башка шундый тәҗел мәсьәләләр уңаеннан фикерләрен армый-талмый яңгырата булып чыкты... Йокысыннан бик иртә дигәндә көндезге уникедә торып утыра кадерле кунак. Төнлә тевизордан йокламый караган фильмның кайберсен иртән кабатлап күрсәтәләр икән, шуларга каплана. Икенче кат бер үк нәрсә карау ялкыта төшкәч, култык астына китап кыстырып ишегалдына чыгарга һәм уйланып бер урында озак кына басып торырга ярата. Берәр эш эшлик дисәң, ник әйткән көнеңә төшәсең. «Казыган чакта көрәк сабының уртасыннанмы, очыннанракмы тотарга кирәк?» – кебек сорау куеп һәм шул юнәлештә бәхәс укмаштырып диңкетә башлый. Әмма иң әвәле: "Иртәгә генә эшләп булмыймы аны?" – дип кызыксына. Тәнендәге барча күзәнәге "эшләмәскә" дип корылган. Эш эшлим дип кием алыштырырга өйгә кереп китсә – бата. Артыннан кереп кат-кат исенә төшермәсәң – чыкмаячак. Кем бу, нәрсә бу? Бәләкәй балалар бик күп сорау биреп аптыратучан була ич. Әллә соң бу бахыркай, утызны узганда да шул чорыннан чыга, айный алмыймы? Беркөн эштән , телефоннан чылтыратып ихатадагы " УАЗ"ны кабыз да җиләкчеләрне үзең генә алып кайт әле, эштән китеп булмый - дип чылтыраткан идем... Ярты сәгатьтән кунагым элемтәгә керә: "Кабынмый бит ул синең калтырчаң?"-ди. Кичә кич кенә эшләп туктаган машина җәй көне ничек кабынмаска мөмкин дип аптырыйм. – Аккумулятор үлмәгәндер бит? Стартер әйләндерәме? – Әйләндерә. – Подсосны тарттыңмы , бензонасосны кыймылдатып карадыңмы? – Юк. – Соң син механиклыкка укыдың ләбаса, Алла колы ,-дим, чыга башлаган ачуны көч-хәл авызлыклап. – Телефоныңны азаплаган сыман кымтырыкла бензонасосның кикриген. Әгәр алай да барып чыкмаса, свечаларны сүтеп карыйсы була...Запас свечалар ачкычлар белән бергә катыргы тартмада... Ике минуттан кабат чылтырата:   – Кабынды, – ди. – Иртәңге өчкә хәтле йокламаган идем, – дип тә мыгырдана. Балдызның бәбие тугач, больнистан алып кайтышырга дип минем дә боларга барган булды. Такси килде, чыгып китәргә вакыт , ә яшь әти, "хәзер, хәзер" ди-ди компьютерыннан аерыла алмый. Баҗайның әнисе иреннәрен кызартып, кашларын каралтып киенгән дә, сәер генә елмаеп, тик кенә диванда утыра. Ничек кирәк алай чыгып китеп, ярты юлга җиткәч шул ачыклана: балдыз роддомнан киеп чыгарга тиешле күлмәк алынмаган.. Таксистның чырае сытыла , минеке, сүгенәсе килүдән тулышып кызара, аннары карала башлый: "Күлмәк алып барырга кирәген кем белергә тиеш, фәләнбаш кура җиләкләр!» – дип кычкырып җибәрүемне сизми калам. ...Кичен, урамга чыгып эскәмиядә ялгызым тәмәке пыскытам. Йөрәк дер-дер килә, күңелгә хуш килмәгән буш кеше белән бер биләмәдә озак тору кыен, тын бетә башлый. Теге башкача фикерли күрәсең, янга килеп утырды, сабырсызлыгымны гафу итәргә ниятли икән: – Мин бик күп китаплар укыдым, Интернетта фикер алышу модада хәзер. Кеше хайван түгел, ул бит уйламыйча бер минут та яши алмый – ди. – Эштән бушаган араларда мин дә укыштыргаладым китапларны, - дим. - Бигрәк тә вакытлыча китапханәче вазифасын башкарган дәверемдә. – Син художественный, детектив ише нәрсәләр укыгансыңдыр. Ә мин фәнни, гыйльми нәрсәләр белән кызыксынам , - ди бу, күкрәген киерә төшеп. – Мин юк-бар укыган булып чыгаммы? – Ярый, яхшы. Әйтик соңгы укыган китабыңның авторы кем? – Леонардо да Винчи. – Нәрсәләр язган инде да Винчи? – ди бу, көлемсери төшеп. – Эшлексез хөрәсән кеше, ашатмасалар да риза, тик аңа сүз куертырга, акыл сатарга бирсеннәр, – дип язган, – минәйтәм. – Да Винчи фикеренчә, хөрәсәннәр башкаларны каралтырга да маһир... Һәм алар һәрдаим үзләренең бушкуыклыкларын, эшлексезлекләрен акларга укталышлы. Балдыз безнең сөйләшкәнгә колак салып торган булган ахры "Тиз генә кер әле!" – дип тәрәзәдән кычкырып, әңгәмәбезне иң кызык җирендә бүлдерә. Балдызның "икенче яртысы": "Һәй, кем дип беләсең соң син ул да Винчине", – дип мыгырданып, яннан китеп барырга өлгерми, хозурыма, очынып, хатын килеп чыга. Тырт-пырт аңлашкалый торгач, тора-бара тынычрак сөйләшеп була башлый. – Балдыз ничек түзә соң бу имгәккә? – Кая барсын ? Менә без, күңелле генә этле-мәчеле яшәп ятабыз бит әле. Әйдә, кемнең кемлеген ачыклап тормыйк. Синеңчә булсын, сарык белән гомер кичерә дип торыйк. Әле мәче яхшыракмы, сарыкмы – ачыклыйсы бар... Хатын хаклы, холкым бер тиенгә дә тормый. Ә менә ул минем кардәшкә бер дә караңгы чырай күрсәтми, сумкасына сораганнарының һәммәсен һәм сорамаганнарын да тутыра.... Төя-төя, дөнгечли-дөнгечли. Тукмыйсы килүен шулай басмый микән?.... Стоп. Тукта әле! Кардәшемнеме, минеме?... Ел ярым гомер узып та киткән. Биеме дөнья куйган икән. Балдыз: «Кил, зинһар, нишләргә дә белмим!» – дип, хатынга чылтыраткан. Барып җитү белән хатын миңа чылтырата: «Баҗаң салмыш. Мин нишләтим аны?» – дип тик утыра. Тора-тора да компьютерын азаплый. Сеңелкәш саклаучылар, дога укучылар чакырган, мәет юылган, кәфенләнгән. Ә урнаштыру турында уйлаучы юк. Безгә калыр кебек бу эш»... Мәчет картлары белән күрештем, дога укучы әбиләрне, күршеләрне урадым. Иртән кабер казучылар эшкә башлаганда, җитәкчебез бер көнгә дип биргән автобуска кирәкле кешеләрнең һәммәсен төяп, Аллаһыга тапшырып, калага чыгып кителде...

СЕЗГӘ ЯЛГАН , МИҢА ЧЫН ....

                                        

            Ял көне булды бу хәл...Иртәнге сәгать уннар булгандыр,  хатын шимбә көн калага кунакка киткәннән файдаланып торырга иренеп  ,  диванда  ята идем,   ишегемне шакыдылар.  Ә  шакучы  бимазалаганга уңайсызланып түгел, ә хуҗаларча кылана  ...Кем булыр бу?  Эшкә кирәксенсәм телефоннан шалтыратырлар иде...Урынымнан  гына ,

-                              -  Ачык,  керегез ! –дип кычкырам.

            Ахрысы  мосафирым  саңгыраурак,  тагын да таләпчәнрәк кылана.

Нихәл итмәк кирәк, мыгырдана-мыгырдана  җылы юрган астыннан чыгып , трусикчан  ишеккә юнәләм. Шайтан алгыры, гомер булмаган хәл ишекне бикләп йоклаганмын ... Җитмәсә ачкычны да ике  тапкыр борып...Кем шакуын сорап та тормый  ачып җибәрүем була  ,  җиле белән  бәреп ега язып, бусагадан   шкаф сыман  бәндә атлап керә... Аңа  чандыр гәүдәле, иреннәре юка, битендә карга чукыр ите дә юк, гәүдәсе  сорау билгесенә ошаган икенчесе тагылган...

-                              -   Ни  кирәк сезгә ? – минәйтәм.

-                                - Сорауларны  монда  син түгел, ә мин бирәм,  -ди  явыз карашлы  юка йөзле  Һәм               

                кесәсеннән кызыл тышлы таныклык чыгарып  борыныма тери.

-                 -     Стоп ,- минәйтәм. - Бу минем биләмә.  Процессуаль кодексны ипилек-тозлык кына                  

                  беләбез ...

-                   - Алай,   бик күп тә белгәч, безнең белән китәргә туры килер. Монда гына аңлашып           

            булыр дигән идем, хөрмәт йөзеннән. Шампан шәрәбы шешәсе белән танышасың килә           

            инде алайса .

-                   -   Кулга алырга ордерыгыз  бар штүли?- дим, каушый төшеп.

-           -      Бездә ордерның ниндие кирәк шундые булуын  аңларга тиеш идең кебек, терроризмга каршы көрәш кызган шартларда.. Интернетка      эленгән хокук саклаучылар турындагы хикәяң  дә синең файдага сөйли.  Анда бит син безнең братны  бик тә аңлап , белеп тасвирлагансың... Шулай   булмаса , бераз  башкачарак  да сөйләшер  идем мин  син фәкыйрь белән...  Яшермим, ошады  бәяның ,  аскы агымнары бар, хәбардарлар  гына   асылын аңларлык ике катлы урыннары байтак. ... Ә нигә  берәр әдәби журналда   чыгартмадың? Хәер,  сорап торам тагын , андагылар  бит хәзер хокук сагындагыларны адәм актыклары итеп сүрәтләүгә генә махсуслашты..

-          - Түрдән узыгыз , рас минем язганнарны ошаткгач.  Бәлки кухняга гына ? Әрмән конъягым бар...

-          Равил Шәрәфи “Американ” спектаклендә  әйтмешли: “лимон белән булса ярый”. 

              Юка йөзле кырыс бәндә юлдашына борыла һәм ,

-          Контакт урнашты, бар, машинага чыгып  көт, кирәгең  чыкса чакырырмын, - ди.   

            Чәчле керпе энәләре сыман тырпаюлы алынган  әзмәвер   әмергә берсүзсез буйсынып, чыгып китә..  Кухня өстәле артына  урынлашабыз, конъяк  уртлыйбыз, лимон телеме чәйнибез.

-          -    Шәп яшисең , -ди яңа танышым, тел шартлатып . - Йортың иркен, түшәме биек, ризыгың киң...Кирәкмәгән төшкә борын тыгып,   тормышың чәлпәрәмә килер дип тә шөлләмисең  инде?

-       -   Бәлки аңлатыбрак сөйләрсез? –минәйтәм.  Һәм бушаган рюмкаларны     кабат тулыландыра  башлыйм. Әмма кул нигәдер җиңелчә калтырана  башлаган икән,  затлы эчемлек өлешчә өстәлгә турылана һәм җәелә...

-           - Йә, йә. Артык дулкынлану кирәкми, -дип тынычландырырга ашыга яңа танышым.-  Әлегә баш ярылып күз чыкмаган.

-          -   Кайда, кемнең юлына аркылы  төшкәнмен  соң , әгәр сер булмаса?

       Юка йөзле пиджагы куеныннан “Татарстан яшьләре» газетасының  быелгы 6 март санын тартып чыгара.

-          -     Синең мәкаләме?

-          -   “Мәдрәсә” кирәкме?” дигәне  минеке  шул, -  дим, каушый төшеп.-   Тик анда ваххабитлар өчен белем учагы ачуны даулау юк ләбаса, сүз һәвәскәр журналистларга  һөнәр чарлау почмагы  булдыру турында гына.

-     -     Ә язма азагында  Тукай премиясе белән беррәттән “Туңкай” премиясе булдыру хакындагы  тәкъдимеңне кая куйыйк ?

-            -Соң, бу бит юмор...

-          -  Юмор?

-      -    Ярый, сатира булсын... Нишләптер тамак кибеп китте. Бәлки тагын берәрне йотып куярбыз?

-          -   Ә кем каршы?...

       Янә уртлыйбыз  алга килгәнен һәм тагын лимон кыерчыгын чәйнәштерәбез...

Кунагым тамак кыра  һәм  ,

-        -  Ә хәзер боргаланмый гына әйт, каян белдең , кем әйтте сиңа “Туңкай”премиясе хакында?- дип сорый, тавышын күтәрә төшеп һәм кара коелып. -  Әйт, кемнәр лаек  инде  андыйга?

-        -  Туң сүзеннән чыгып караганда -   рухи отморозоклар дип гоманларга була, түрәләр катында күңелсез поза тотучы графоманнар  өчен дә бата, -дим , аска карап. -

-          Бар да дөрес... Ләкин бу бит  минем фантазия генә!

-         -     Монда фантазиянең   ни катнашы  булсын?

-          -    Әллә сез шундый  бүләк бар димәкче буласызмы?

-       -     Ә  син шундый  бүләк  юк дисең инде ?- ди , әңгәмәдәшем, ирен чите белән генә  явыз көлемсерәп.

-          Туктагыз әле...                                               

        Мин, ярдәм эстәп  коньяк шешәсенә  күз ташлыйм, һәм аның буш икәнен шәйлим. Суыткычка барып аннан алъяпкыч”ына “Токай”  дип язылган шәрап алып киләм.

-        -     Бәлки  моны да “Тукай” шәрабы диярсез?

-          -  Ач,  әвәле. Ни икәнен татып карагач  аныкларбыз.

Шәраб шешәсе яртылаш бушагач,  мәсъәлә ачыклана  төшә. Кунагым раславынча  мин мөһим серне фаш итә язганмын, имеш. ..Асылда Тукай һәм Туңкай атлы ике премия  бар һәм бүләк  тапшыручы вазифалы  милләттәшнең татарчаса такы-токы,  бераз тыңкышлыгы шарт,  имеш.  Аның  кайчак  ни  дигәнен  тантанада катнашучылар , шул исәптән  журналистлар да әлегә кадәр  аңышмаган  һәм күпчелек  бары тик Тукай премиясе генә бар дигән фикердә ныгыган, янәмәсе.   Ә чынлыкта  Тукай премиясен  халык  сөеклеләренә, ә Туңкай дигәнен түрәләргә сөйкемле күренүчеләргә бирәләр, янәмәсе...  Соңгысын  алучылар  гавәм хозурында  тураеп, тырпаеп, кукыраеп  йөри һәм  уздырыштан үз-үзләрен мактаган мемурлар-истәлекләр язарга  да һәвәсләр  имеш...       .... Хатын кайтып уятканда   төшке аш вакыты  узып киткән  иде инде... Теге кунак чынлап та килгәнме, юкмы , очына чыга алмадым. Ихтимал килгәндер,  йокыдан  торып япа- ялгыз  ике төрле эчтәлекле  шешә бушатуыма  ышанасым килми...Хатын да мин сөйләгән белән ризалашты, һич бер үзеңне калдырыр хәл юк,  маҗарага тап булырга гына торасың, -диде... Апрельнең беренче якшәмбесе көнне бу хәл... Тәрәзәдән карап калдым “Ока” машинасына утырып киткәннәрен. Бистәбез мәдәният йорты каршындагы халык театрына йөрүче һәвәскәрләр булмадымы бу, дип шикләндем дә әле...

                             ГАРИЗА  БИРЕП   КЕРДЕГЕЗ  ....

          “Безнең гәҗит” нең 2009 нчы елның 21 октябрь санында, “Җан авазы” дигән баш астында “Язучылар урамда –вакансияләре буш! " ,дигән  исемле , күләмле генә мәкалә дөнья  күрде. Мәкалә өч баганада бирелгән һәм дүртенчесе, интернетта язышучы “Шөпшә” , “Иркә”, “Хөппи” һ.б.ш.и. исемле “экспертлар” фикерләре тупланмасыннан гыйбарәт. Мәкаләнең исемен укуга ук иң әвәле , мәгълүм шәхескә бинахак бәла ягулары һәм әгъзалыктан чыгарулары нәтиҗәсендә “Язучылар Берлеген таратканнар, бинасын тартып алганнар”икән дигән шомлы уй  күңелне сыдырып узды. Баксаң, хәл алай ук өметсез түгел, “Идел” журналының җитәкчесе алмашынган һәм  хезмәткәрләре,  “Татмедиа” билгеләгән яңа хуҗадан риза-бәхил булмыйча  пикетка чыкканнар,  берничәсе эштән китүне сорап гариза язган икән...Мәкалә фотолар белән сипләнгән, анда экс.редактор һәм яңа редактор сүрәтләре бирелгән. Янә бер фотода таза гәүдәле  шактый көр дүрт ир-ат һәм дә ике  хатын кыз  түгәрәкләнешеп баскан –алары пикетчылар буларак аңлашылды.

               Миңа калса, төп информация мәкаләнең эчтәлегендә түгел, ә исемендә.  Фәһем итик, “язучылар урамда –вакансияләр буш” икән, димәк  журнал штатында утырган каләмзатлар, аннан китү белән язучы булудан туктый һәм кемнәрдер, алар урынын алуга  , шундый статуска ирешәчәк...  Вәзгыятьне шушы кадәр катгый тәгаенләгәне өчен үткен журналистка чын күңелдән рәхмәт белдерергә рөхсәт итегез.

             Белмим, кем яздыргандыр, инде икенче ел рәттән(2008,2009 нчы еллар) минем адреска “Идел” журналы  килеп , ике ел дәвамында   укырлык  рәтле нәрсә  таба алганым булмады. Газета журналисты Фатыйхова, ханыммы, туташ микән, “Идел”не  Нәбирә Гыйматдинованың мистик бәяннарыннан, “Сираҗи күсәге”ннән,  “Зәйдулла каланчасы”ннан  гайре күз алдына китерә алмыйм, -дип сыктый һәм  мөхәррире дә аңа кушылып, “Идел”нең үз йөзен саклыйсы иде дип, уфтана... Гафу итегез, “Идел”нең җилле чагы Мансур Вәлиев, Римзил Вәлиев, Зөлкәрнәйләр вакытында булды, ә хәзер анда  ни хакында кем нәрсә әйтәсе,  укымыйча да мәгълүм түгелмени?. Штаттагы язучы (язучылар)  тарафыннан еллар дәвамында журнал битләрен гарыкъ иткән  дистәләрчә бәяннар , минем фикеремчә әдәби әсәр булудан бигрәк, дәүләттән, татар әдәбиятын үстерү максатында бирелгән  гонорар фондын үзара уртаклашуның  чарасы иде түгелме? Уңайсыз фон тудырмау максатын   журналда кызыклы авторларның оригиналь әсәрләренә юл ябык тормадымы икән?.  Иң әйбәт  дигән очракта, кырык битлек әсәреңне өч биткә калдырып “кыскартып” бастырсалар нишли аласың мөхтәрәм автор?. Ризасызлык белдерсәң , үзәк  газетадагы танышлары ярдәмендә шәхесеңне мыскыллый торган мәкаләләр белән һөҗүм итмәсләрме?! Корпоратив мәнфәгатьләр сагында уяу торучы бәгъзеләр, ак караны аерып күрсәткән җавабыңны  дөньяга чыгарттырмауны да кайгыртмаслармы?. Хәлбуки  , шәхескә каршы өер белән  ташлануга махсуслашкан “каләмзатларга” уң һәм сулны оныттырмас өчен бәйсез русча “Звезда Поволжья” бар...

                  Бер генә югары берләшмә дә үзе карамагындагы оешмага җитәкчене, андагы хезмәткәрләрдән ризалык алып, билгеләми. Андый практика юк . Әдәби хезмәткәрләрнең яңа мөхәррирне кабул итмәскә маташулары , мантыйк киртәсенә сыймаса да, кемнәргәдер   ихтирамга лаек  кыю гамәл булып тоелырга мөмкин . Һәрхәлдә  “Безнең гәҗит”  шундый фикер уздырды..  “Честное слово” газетасында басылган мәкалә, соңгы инстанциядәге дөреслек буларак тәкъдир ителеп,   яңа мөхәррир һәр яклап тискәре шәхес буларак танытылды . Мин ул шәхесне дә, аның нинди максатны күздән чыгып билгеләнүен дә белмим, журналны “очлау” бурычы белән түгелдер дип кенгә өметләнәм... Хәер, төрлесен көтәргә мөмкин, бигрәк тә “Мирас” журналы тирәсендә буш урында тудырылган шау-шудан соң  башка төрле уйлар килә.. Әмма ни генә булмасын, коллегаңны, хәтта ки күсегә тиңләп гаепләү һәм хәкарәтләү журналистлык этикасына сыядырмы, юктырмы, монысын “безнең гәҗитчеләр” намусында калдырыйк... Ә гаепләүләре нәрсә? Имеш , Рифат Фәттахов “Татарстан” журналы акчасын җыр фестиваленә һәм Нижгар мишәрләре оешмасы файдасына сарыф иткән. . Беренчедән , татар җырын чүп –чарга  максатчан күмү тәмам бәйдән ычкындырылган шартларда  оештырды Рифат әфәнде Рәшит Ваһапов исемендәге әлеге затлы фестивальләрне. Икенчедән, Татарстанның миллиардлары үзәккә суырылудан тыш та әллә ниткән ятлар файдасына тотыла( бу хакта Айдар Хәлим “Убить империю” китабында да әрнеп язды). Әйтик Колшәриф мәчете хозурында сыра сәүдәсе  һәм кече йомышка  кысталулар белән үрелешле рок, джаз жанрына караган, татарныкына ышык бирелмәгән музыкаль шоулар оештыру өчен дә миллионнарны санап сарыф итмәүләре күз алдыбызда. “Честное Слово”чыларны андый чыгымнар түгел, ә читтәге кардәшләребез белән багъланышларны ныгыту хакына тотылганы  борчый . Бик рәхмәт, флаг аларның кулларына!  Ә “милләт кайгысы белән яшәүче”  “Идел”не  ник хәсрәткә салган соң бу хәл? Рифат  Фәттаховның  Нижгар мишәре булуын ассызыклау һәм шул нигездә негатив фикер уятырга азапланудан чыгып кына  мәллә ? Ә менә,  яңа мөхәррирнең, әлеге ыгы-зыгыны әлбәттә журналист бәянында ,татар милләте холкына бәйләп аңлатуы күңелгә хуш килмәде . Юк, бу матавык нигезендә , һич тә  мишәр  яки татар проблемасы түгел , ә  татар милләтен кайгырткан атлы кыланучы конкрет төркемнең,  җимле тагарак өчен тарткалашы гына  ята. Байтак еллар дәвамында  милләт әдәбиятына, тар шәхси мәнфәгатьләрне алга куеп зарарлар салганнан соң, ишек шапылдатып, “матур” итеп китәргә маташу күренеше дип аңлыйм мин , беренче карашка мәгънәсез тоелырга мөмкин әлеге  демаршны. Һәм үзләре күтәрәмгә калдырган журнал ябыла калса җаваплылыкны сыртларыннан төшерер өчен!  Әгәр “идел”челәр үз вакытында “Татмедиа”га кермибез дип буза куптарган булса, бу  аңлашылыр иде әле . Эш шунда, журналның үзбаш яшәрлек куәте  юк, мондый контингент белән бу мөмкин дә түгел һәм шуңа да алар “акула”га  (газетада урын алган интернетчы “эксперт” билгеләмәсе) барып сыенган да. Ирексездән утызынчы елларда чыккан,

                              “Колхозда да мескеннәр,

                                Совхозда да мескеннәр,

                               Гариза биреп кердегез....” 

дип башлана торган җыру искә төшә.

          “Идел”, Зөлкәрнәйләр чорындагы алкынлыгын күпмедер дәрәҗәдә  кайтара алыр дип өметләник. Әлбәттә җимерелгәнне кабат торгызу ифрат кыен, күп вакыт сорый торган шәй, әмма без яхшыга юрыйк.

               Озын сүзнең кыскасы,  фаш итүгә корылышлы әлеге мәкалә , логик яктан шактый какшау  һәм интернетта сайрашучы “эксперт”лар баганасы да аны ныгытырлык ышанычлы терәү булып чыкмаган. Газета мөхәрриренең, коллегасы хакында, “матур ситуациягә эләкмәде” дип “хәсрәтләнүе” дә  күңелдә авыр тәэсир калдырды. Ә бит әлеге  ситуацияне яңа мөхәррир тудырмады, һәм җәнҗалчы  төркем артында  төп коткычының кемлеген  ачыклауны да, ни аяныч, журналист зарур дип санамаган. Ә моны  аныкларга һич тә  Ньютон биномын иңләрлек фәһем кирәкми иде, ул шәхес , мөгаен эксмөхәрриргә  заманында кәнәфи яулашучы  һәм шырдый-бырдый әсәрләре басылгалап торучы берәр “даһи”дыр...  

               Шапыру булып аңлашылмасын, заманында “Идел” өчен мин фәкыйрь дә  кадәри хәл көрәшеп азапландым . 1972 нче елны КАМАЗ төзелешендә ,мин –КИСИ студенты, Васильево автотранспорт техникумы студенты Сафа атлы егет, төзелеш отрядлары студентлары яшәгән палаткалар буйлап йөреп,  Идел журналын ачтыруны таләп итешле  имзалар җыйдык. Ә бу инициативаның башында һич тә журналист әйткән “иделчеләр” түгел, ә бүген “Казан утлары”нда эшләүче Мансур Вәлиев торды дип истә калган.

             

 P .S. Мәкалә     25 октябрь 2009 елда язылды, нәшер итү насыйп булмады..      

“Лыко и мочало, давай начнем сначала”…

"Звезда Поволжья", №17 (13.05-19.05.2010)

Читая пространные статьи профессора А. Агафонова в ипостаси публициста-обличителя, не сложно угадать, каким руководящим указаниям он следует.

Последний опус профессора называется «Вынужденный разговор». Разговор состоялся со мной, для кого вынужденный, автор в своей статье не уточнил, очевидно, имел в виду себя, любимого. Он, узнав мой телефон в Союзе писателей РТ, позвонил домой, там гости дали номер телефона жены, так как я и она были на работе. Жена сообщила ему мой номер, и когда из соседнего кабинета сказали, что ищет меня какой-то профессор, я уже имел удовольствие вести с ним беседу. Звонивший вежливо представился профессором Агафоновым.

Добрый такой, очень приветливый и ласковый. Еле сдержался, чтобы не расхохотаться от такой наглости. Даже трудно было поверить, что человек, который в своих опусах исступленно обращался ко мне с высоты собственного самомнения, кроя словами типа “…Вы, эфенди и вам подобные приверженцы…” оказался милейшим собеседником. Какой никакой, а разговор вышел не казенный, а задушевный. Из напечатанного в газете диалога, который он по-шпионски записывал, не предупредив меня об этом, свою часть слегка «приукрасил», и получилось, будто он учинял мне допрос чуть ли не с пристрастием. Не было менторского тона с его стороны. Я даже позабыл, что со мной разговаривает автор статей, который из моего прочтения классиков русской и зарубежной литературы на фоне закона 309 упорно шил и шил уголовное дело в соответствии со ставшими популярными ныне статьями УК РФ. «Вынужденный разговор» - это уже третья попытка. И как прикажете понимать эти заходы кругами, сей дежавю в «ЗП»? Списать на старческий склероз со ссылкой на мухаметдиновское объяснение: “Седой висок, кругом песок”? А может, это все-таки доносы во втором и третьем дыхании, заявы с расчетом на то, что авось в новом году политический климат переменится, и прокуратура, до сих пор успешно отражавшая опубликованные открытые и скрытые доносы на страницах «ЗП», вдруг честь свою уронит?

На одни и те же обвинения А. Агафонова я уже отвечал статьей «Еще не вечер» (N48, 18 - 24 декабря 2008 г.), где излагал следующее: «А итоговой статьей «Людоед, осьминог и глухонемой» путем умелого конструирования цитат из моей статьи «Хотим как лучше» (23 - 30.10. 2008 г.), кажется, ему (А. Агафонову. - Р.З.) удалось соорудить обвинительное заключение в соответствии со статьями УК РФ… за изложение личных ощущений, или, выражаясь новоязом Оруэлла, за «мыслепреступление» по поводу уникальных по своей «уважительности» к нерусским народам законов.

При телефонной беседе с А. Агафоновым на его вопрос о моей родословной (у него с этим также не хило) я повторил ему только то, о чем уже признавался в статье «Еще не вечер…», где упомянул о дяде моего деда Юсуфе Ракове, который был советником губернатора, и деде, имевшем сословное личное оружие.

Профессор печется, чтобы все подданные инородцы России любили Россию и русский народ, такая навязчивая идея его одолевает. Я как сын врача-психиатра, конечно же, поспешил успокоить его, что люблю русских (на всех меня, конечно, не хватит) и Россию тоже. И вправду, есть у меня закадычные друзья среди русских, на которых всегда могу положиться в трудную минуту, и они на меня на все сто в любое время года и суток. Муж родственницы моей жены Саша, отлично владевший татарским языком (фермер), каждый год в честь нашего приезда устраивал праздник (в прошлом году его не стало, пусть земля ему будет пухом): его друг-татарин из соседней татарской деревни по всем правилам «халяль» резал самого крупного барана из его стада. Мои и его дети ладят между собой, как и полагается родственникам. Мой ближайший сосед - русский, с которым свободно разговариваем по-татарски. Чуть поодаль живут два татарина, вернувшиеся из Средней Азии. Вот с ними приходится общаться на русском языке. Так что «все смешалось в доме Облонских…”

А все-таки за что любить Россию? За то, что это территория родины моих предков, именовавшаяся Золотой Ордой? Профессору такая трактовка не понравилась бы, и я сослался на великую русскую литературу… вспомнив в душе рассказ Чехова «В ссылке», где Антон Павлович симпатизирует ссыльному татарину, рассказ Куприна «Допрос», где автор на стороне бедного татарина-солдата, которого бьют, рассказ Булгакова «Ханский огонь», где есть добрые слова про славное прошлое нашего народа, рассказ Л.Н. Толстого «После бала», который описывает, как под командованием русского офицера – держиморды-садиста спину татарина-солдата превращают в кровавое месиво… А еще я благодарен русской литературе за то, что образы, созданные Н.В. Гоголем («Мертвые души»), Ф.М. Достоевским («Братья Карамазовы», «Преступление и наказание», «Бесы»), Салтыковым-Щедриным («Господа ташкентцы»), Л.Н. Толстым («Анна Каренина»), Гончаровым («Обломов») как в зеркале отражают «загадочную» русскую душу. И утонченных и утолщенных героев этих гениальных произведений объединяет одно, пренебрежение или вовсе отказ от созидательного труда, тунеядство, болтовня и знаменитая русская тройка: «должны», «положено», «обязаны» в одной упряжке, на которой все они несутся в бездну под названием Октябрьская революция с ее гражданской войной, Голодомором, ГУЛАГом и т.д. и т.п.

А. Агафонов мое заявление принял с удовлетворением, ибо, по нему, каждый инородец обязан любить Россию и русских изначально. Но мне это мало поможет, профессор все равно попытается примерно отхлестать по первое число, так как он представлял себя на белом коне и с шашкой в руке среди разъяренных пеших националистов, вооруженных лопатами, а я увидел в нем забавного затейника, развлекающего почтенную публику - подписчиков «ЗП» от имени русских и России и угораздило упомянуть об этом в статье «Если такая, то премию Тукая»…

Общеизвестно, в Европе права малых народов, их языки, культура надежно защищены. Но они свободные цивилизованные страны. А как дела с этим в Китае, который на счету у Запада как тоталитарное государство? Проживают там уйгуры, родственный нам тюркский, малый, по китайским меркам, народ. Весь мир, в том числе сами уйгуры считают, что китайцы ущемляют их права. А у них чисто национальная система образования, письменность своя, их алфавит оставили в покое, 10 государственных телеканалов из 50 вещают на уйгурском языке, имеют киностудию, где выпускаются самые разные уйгурские фильмы в большом количестве. Нам бы такие ущемления… Уйгуры предъявляют претензии к своей родине и мировой общественности, а нам предписывают «любовь к Родине», которая определила нас в потомки людоедов… Интересно, откуда они это взяли? Листаю книгу «Армяне» английского автора Дэвида Лэнга, изданную в 2005 году ЗАО «Центрполиграф» г. Москвы, где изложено следующее: Одним из главных источников наших сведений о монгольском нашествии XIII века армянский летописец Григорий из Акнера создал обстоятельный труд «История нации лучников». Григорий живо передает ужас, внушаемый татаро-монгольскими ордами. Он был подобен страху, который испытывали перед тюрками-сельджуками.

«Итак, теперь мы расскажем о том, на кого были похожи эти первые татары, потому что первые, явившиеся в верхнюю страну, не были похожи на людей. Они имели неописуемо жуткий вид: у них были огромные головы, как у буйвола, узкие глаза, как у птенцов, вздернутый приплюснутый нос, как у кошки, выдвинутая челюсть, как у пса, узкие чресла, как у муравья, ноги короткие, как у свиньи, и от природы совершенно не было бороды. При львиной силе они имели пронзительные, как у орла, голоса. Они появлялись, когда их меньше всего ждали. Их женщины носили красивые шапки, повязанные поверх шалями из парчи. Их широкие лица были обмазаны ядовитой смесью смол. Смерть не являлась среди них, так как жили они по триста лет…»

В книге «Варвары» авторов Терри Джонса и Алана Эрейра, перевод с английского Виктора Шарапова (Москва, 2007, ООО «Издательство Столица-принт»), со ссылкой на цит. Публия Фабия Сципиона «Кем были гунны и как они нанесли такой удар по Европе?» говорится следующее:

«…И легкомысленный Запад не познал бы кошмара встречи с людьми, которые «жарили беременных женщин, вырезали зародыш, клали его в блюдо, наливали воды и окунали свое оружие в это варево. Они ели мясо детей и пили кровь женщин». Авторы добавляют от себя:
«…На самом деле гунны, конечно, не делали таких вещей, но рассказ демонстрирует, какой страх вызывали эти люди».

Образ врага в представлении потерпевшей стороны всегда искажен. В фашистской Германии по заказу служб пропаганды рисовали плакаты, где советских солдат изображали не краше, чем описывал врагов своего народа своего времени армянин Григорий. А в Первой мировой войне англичане называли немцев гуннами и изображали также нелюдями. И в советских фильмах первых лет Второй мировой войны немцы представлены идиотами. И «поумнели» они не скоро. Такое допускается в военное время. Но наши доблестные академики, авторы учебника «История Отечества» для 6 класса, в духе военной поры в учебнике для детей наших предков выставили людоедами, а нас - ублюдками нелюдей, это в мирное время, в период надежд на демократизацию страны. Миру известно, как выглядят на самом деле татары, знают некоторых наших представителей, таких как Рудольф Нуриев, Роальд Сагдеев, Марат Сафин, Алсу, Чулпан Хаматова, Марат Башаров, Алина Кабаева и.т.д.

Доказать, что сей труд является подстрекательством на преступления против как отдельного народа в целом, так и отдельных его представителей, в частности на терроризацию детей школьного возраста со стороны сверстников не татар, не удалось. И что ждет нас завтра со стороны государства, его инстанций, юридических и физических лиц после такого идеологического обеспечения? Депортация? Повтор трагедий татарских сел вокруг атомной станции «Маяк», Тоцкого полигона в более широком плане? Притеснения на каждом шагу? Кстати, мне до сих пор не дает покоя аббревиатура татарского общественного центра ТОЦ: кто подсказал такое? Ведь, как говорится, как назовешь корабль, так он и поплывет… То, что государство Россия через школьные учебники нас, татар, определяет в потомки ублюдков, а его судебная инстанция подтверждает такую ахинею, по мнению профессора, является недостаточным основанием неприязни к России для тех, кто зачислен в граждане в таком качестве… Но возьмите любые русские газеты любой политической ориентации и увидите их единство в одном: в особом отношении к татарскому народу во все времена. Одни пишут: фашистские орды, другие - коммунистические орды, третьи - бюрократические орды и т.д. А помните песню военной поры, которая была сочинена по заказу Сталина то ли в феврале, то ли в марте 1941 года:

«Вставай, страна огромная, вставай на смертный бой;
С фашистской силой темную, проклятою ордой…»

Как же назвать подобное ультимативное требование любить при таких делах? Что означают публикации А. Агафонова и похожие на его опусы статьи, заявления других его соратников, промелькнувшие и на страницах «ЗП» как общественное явление? Эмоциональный профессор горазд на применение разных оскорбительных эпитетов, кликух в адрес своих оппонентов. Не боится ли он, что однажды добьется появления термина про агонию империи с добавлением некоторых букв из его фамилии, или чего-то еще в таком роде в порядке увековечения его фамилии, скажем, в качестве единицы измерения ненависти к тем, кто выступает за сохранение родного языка в рамках Конституции РФ? Профессор А. Агафонов шьет мне дело за то, что якобы я выступаю за вычленение Республики Татарстан из состава России. Мне как и многим татарам этого мало. Я выступаю за восстановление наших национальных прав на всей территории родины своих предков, то есть Золотой Орды, и голосовал на референдуме за сохранение СССР с тем расчетом.

Этот распад разделил не только русских, но и татар. Кстати, Золотой Ордой нарекли нашу историческую родину в силу ли восхищения или тонкого подхалимажа русские. Для других это страна называлась «Джучи улусы», а для европейцев - Татария. На обложке книги постоянного автора «ЗП» Лукмана Закирова «Гнездо кукушки» напечатана карта 1525 года, где все земли нынешней России, кроме маленькой территории, означенной гнездом кукушки, названы Татарией. Мечтаю об установлении подлинной демократии на данной территории, что могло бы снять многие проблемы, скажем, такие как запрет на удобную письменность, запрет на родные языки (такого позорного явления, как запрет на языки, в условиях «ига» не было), а также яростного насаждения свиноводства на территории (в Татарстане, по данным ИА Татар-информ, их насчитывается на сегодня 737000 голов, до конца года задача поставлена довести до 1000000 голов), где компактно проживают мусульмане и т.д. Мечтаю, чтобы был общероссийский телевизионный и радиоканал, вещающий на татарском языке, но не на базе ТНВ. Что такое ТНВ, я не понимаю, ибо там даже сериалы, идущие на татарском языке, близко не относятся к смысловому пространству ни татар, исповедующих ислам, ни кряшен, исповедующих православие, там только про житье-бытье народов, находящихся в лоне католицизма.

В этих передачах нет места татарским смыслам, каким переполнена, скажем, газета «ЗП». Мечтаю о лучшем репертуаре Театра имени Камала. Ведь там, хотя и чудом пробившись, режиссер Дамир Сиразиев поставил однажды спектакль «Ахырзаман» по мотивам романа Чингиза Айтматова «И дольше века длится день». Там шли произведения Гаяза Исхаки «Зулейха», а также «Жан Баевич», поставленные также очень талантливым режиссером, сыном Наки-аги Исанбета Празатом Исанбетом. Ведь образ «Жан Баевича» один к одному отражает наш сегодняшний Татарстан с его мисс-конкурсами, спортивными победами, в состав команд которых, кажется, татарам из Татарстана вход заказан, как был запрещен вход собакам и татарам в некоторые парки г. Казани до революции, а также с его феноменальными успехами развития в татарских деревнях свиноводства…

Профессор наскреб по сусекам своего интеллекта некий образ, с каким носился на страницах «ЗП» весь прошлый год. Татарстан является, по его заявлению, средостением России. Этот специфический термин означает место в средней части грудной полости, где находятся сердце, трахея, пищевод, нервные стволы… И предпоследнюю свою довольно-таки сумбурную, на мой взгляд, статью «Оставим неприязнь в прошлом году», где он пытался зачислить меня в изгои, он заново заканчивает словами «Татарстан - средостение России, и в этом суть дела!». Допустим, я приму такую логику. Но если оккупированные территории объявить органами, то после обретения свободы Польшей и Финляндией Россия стала инвалидом. После развала СССР - калекой! Если Северный Кавказ обретет свободу, то что? Россия станет евнухом или скопцом? А без Татарстана России полный кердык, это мы уже поняли.

Профессор назвал одну свою статью «Оставим неприязнь в ушедшем году», но сам же эту неприязнь со всеми потрохами затащил в год новый. С целью унизить гражданку РФ Фаузию-ханым Байрамову он обзывает ее то воинствующей бабулькой, то мадам! Но вдали от гильотины, как писал Юлиус Фучик, такая храбрость только смешна. А вот храбрость Фаузии-ханум вызывает у кого ненависть, а у кого и уважение. Позвольте заметить, что в ненависти присутствует элемент уважения. И меня профессор не жалует, нарекая кликухой «литератор из Шемордан». Позволю заметить, что я нигде не представлялся литератором, ибо литература для меня всего лишь хобби, а работаю я в народном хозяйстве. И как это все знакомо… Известный журналист Искандер Сирази в газете «Ватаным Татарстан» в своей статье «Зажги свечу» с той же целью, то есть чтобы выставить меня изгоем, как и А. Агафонов, но только с другого боку, уже запускал свое предположение о том, что я был в рядах душителей национального движения. Ему вторил в той же газете журналист Рафик Шарафиев. А всего набралось пять авторов, недовольных мною. Газета «Ватаным Татарстан» отказала в возможности ответить по существу своим обличителям. Слава Аллаху, есть «ЗП», что опубликовала мою статью «Сломанные часы» (23 - 29 августа 2007 г.), предоставив шанс поставить на место любителей кидаться сворой на одного.

И вот нежданно-негаданно профессор А. Агафонов выводит меня на авансцену национально-освободительного движения в одном ряду с ее лидером. Он действует как герой из рассказа М. Твена «Как я редактировал сельскохозяйственную газету». Герой Твена знает хорошо про тыкву и каждый раз при описании любой сельскохозяйственной культуры находит что-то общее в ней с тыквой и дальше строчит про тыкву. И профессор любого своего оппонента относит в стан Фаузии-ханым Байрамовой, а дальше начинается его старая песня «о главном». Спасибо, конечно, ему, всем дает по серьгам, кого в красавицы определяеТ, кого в герои…
У шовинизма, олицетворения гордыни вселенского масштаба, что, кстати, является смертным грехом и, надо полагать, соответствующего размера, много имен, должностей, титулов. Злословия, проклятия, ругань тех, кому все время за державу обидно - это лучшая аттестация на честность инородца перед собственным народом, на голову которого льют они ушаты грязи, извлекаемые из собственных черных сердец и хлюпающих черной отравой шовинизма мозгов.