Войнович һәм без

Быелның 27 июлендә 86 яшендә, Мәскәү астындагы үз йортында, үз вакытында СССР­ язучылар берлегеннән чыгарылган, СССР гражданлыгыннан мәхрүм ителгән, илдән сөрелгән атаклы язучы Владимир Войновичның йөрәге тибүдән туктады.

1990 елны диссидент-әдипнең СССР гражданлыгы торгызылды һәм ул туган иленә кайту бәхетенә иреште. Киң кырлы иҗаты ахыр чиктә ил дәрәҗәсендә югары бәяләнеп, зур дәүләт бүләкләренә лаек булгач та, ул урыныннан киткән җитәкчене “кыю” рәвештә хурлап, яңа килгәненә койрык болгап, шәхси файда эстәүче кайбер шома каләмзатлар юлына салуламыйча, хакимият, ил президенты уздырган сәясәткә тискәре мөнәсә­бәтен ачыктан-ачык һәм кискен белдереп яшәүдән туктамады. Кыскасы, Владимир Войнович бер режимга да яраклашмыйча, иң дәү түрәләргә дә уңайсыз дөреслекне йөзләренә бәреп әйтә алучы күпкырлы талант иясе буларак тарихка керде.
Владимир Войновичның шау-шу тудырган “Москва 2042” исемле антиутопия романында коммунизм төзелеп, илнең үтә бичара көнгә калуы тасвирлана. әсәрдә “коммунизм турындагы идеяне җимерү өчен аны төзергә кирәк” дигән фикер үткә­релә. Автор коммунистик җитәкчеләрне генә түгел, аңа каршы көрәшкән атаклы диссидентларны, язучыларны, хәтта Александр Солженицынны да аямый. Коммунистик режимга алмашка килүчеләр турында да ул ифрат тү­бән фикердә. әйтик, әлеге әсәрендә “ис­келәр”­не алыштыручы “яңалар” беренче эш итеп православиегә киң юл ача һәм мил­ли республикаларны бетереп, гөбернәләргә әйләндерүне кайгырта. Туган телебезгә карата соңгы вакытта купкан ыгы-зыгы да нәкъ менә ул күпкә алдан күргән-күзаллаган вәзгыятькә туры килә. Кайбер коммунист җитәкчеләрнең, иманнары үзгәреп корылып, комарланып байлык сосуга ташланачакларын да алдан белгән ул. Халыкның хәле мөшкеллеге, илнең котылгысыз һәлакәткә таруы ихтималы турындагы уйның җаннарын күсе рухы иярләүчеләрне борчымаячагына да иманы камил булган...
Эчтәлеген белмәгәннәргә, яки танышырга өлгермәгәннәргә әсәрнең тукылышын чамалату өчен андагы бер-ике эпизодка туктап узу кирәктер. Мәс­кәүгә 2042 елга килеп эләк­кән герой кунакханәгә урнаша һәм аның коридорда салып калдырган аяк киеме юкка чыга. Кизү торучы хатын “коридордагы югалган киемнәр өчен администрация җавап бир­ми” дигән универсаль аңлатма бирә. әсәр герое ашарга теләп буфетка килсә, аңа икенчел продукт тапшырмыйча беренчел продукт җибәрелми дип аңлаталар. Ул кунакханәдә бәдрәф булмау сәбәпле йомышын чүлмәккә үтәгән була. “Икенчел продукт”ка дип кире бүлмәсенә кайтса, чүлмәк буш, хәтта юып куелган. Кизү хатын, күзен дә йоммыйча, югалган икенчел продукт өчен администрация җавап бирми дип чатакама килә. һәм роман герое үзенең аяк киемен дә, чүлмәктәге “байлык”­ны да шул кизү торучы үзләштерүен аңыша...
“Беренчел — ул икенчел, ә икенчел — беренчел” дигән доктринага тотынып эш йөртүче хакимият бе­лән уртак тел тапкач, аңа ярдәмче, озатып йөрүче, һәр яклап кайгыртучы сыйфатында югары статуска ия бер ханымны билгелиләр. “Син шулай теләсә-кем белән йокларга разыймыни?” — дигән соравына әлеге ханым, “юк, мин партия, хөкүмәт бил­ге­ләгән очракта гына алдыма куелган бурычны намус белән үтим” дигәнрәк җавап күндерә. әсәрдә безнең кичәгебезгә һәм бүгенгебезгә охшаш, аваздаш кызык мизгелләр ифрат күп. Шулай булмаганда, хакимиятнең касы­гына бәрмәгәндә роман авторын гаепләмәсләр һәм илдән дә сөрмәсләр иде, билгеле. Чынбарлыкта, кичәгебездә һәм бүгенгебездә кунакларга андый озатучылар билге­ләнүе хакында да имеш-мимешләр йөрми түгел һәм андыйларның тырышлыклары да югары бәяләнә, имеш... әле шундыйлар, ахыр чиктә, хезмәтләренә күрә мактаулы исемнәр, премияләр ал­гач, титулларга ирешкәч, дәрәҗәле вазыйфаларга тиенгәч, халык алдына чы­гып әхлак темаларына әң­гәмәләр уздырса, матбугатта мәкаләләр бастырса, кем әйтмешли, ни диярсең кодагый? Язучылар даирәсендә тулганучы шундыйга тартым бер образ Факил Сафинның “Шәүлә” романында да калку тасвирлана. ә инде “икенчел продукт” тапшыруга килгәндә, анысы да бездән әллә ни ерак йөрми. Балачагым чорында, авылларда, йорт­тан-йорт­ка туктап көл җыю моның чәчәкләре генә булган икән. әдәбиятта, җыр сәнгатендә шу­шын­дыйрак тенденция азу яруы хакында да матбугатыбызда язмаларга кытлык юк. Тик минем хәтердә бу җәһәттән башка бер хатирә яңара.
Мөслимдәге бер оешмада җаваплы вазыйфа башкарган дәверем. Бу әле СССР исән чак. КПСС райкомының идеология секретаре инициативасы белән күп төрле өндәмәләр, шигарьләр бина диварларына, түбәләренә һәм коймаларга беркетелә иде. Бер мәлне “Кооператив” урамындагы балалар бакчасының буяулы такта коймасына “Кем күп ашлый — шул күп ашый!” дигән, эре хәрефләр белән язылган әкәмәт озын өндәмәле дилбегә буе щит беркеттеләр. Райком хәдимнәре әлеге җөмлә аша басуларга күп ашлама кертү зарурлыгын кайгыртканнар булса кирәк. Райондашларының бу язмага тискәре мөнәсәбәтенә алар төкереп тә бирмәде, әлбәттә. Менә Казаннан Зиннур Хөснияр атлы язучы кунакка килде һәм Мөслим мәдәният йортында аның белән очрашу оештырылды. Шунда язучыга урыннардан күп төрле сораулар яудырдылар. Азактанрак бер җирле патриот: “Сезгә Мөслим ошадымы?” — дигән сорау бирде. әлбәттә уңай җавап ишетү, җитәкчелекне, шул исәптән әлеге кичәне оештырган райком идеологларын тәти күрсәтеп, күңелләрен хушлау, үзенә карата да аларда уңай фикер уяту нияте булгандыр инде аның. әмма нәтиҗә көтелмәгәнчә килеп чыкты. “Бик ошады, — диде Зиннур Хөснияр. — Бигрәк тә коймаларга беркетелгән оригиналь лозунглар. әмма “Кем күп ашлый — шул күп ашый” дигәне мантыйкка туры килеп бетми кебек. Уйлашыйк әле. Бәлки “кем күп ашый — шул күп ашлый торгандыр?”
Алгы рәттә үтә җитди чырайлы райком әһелләре утыруга карамастан, тамаша залындагылар арасында язучының елмаеп балкып әйткәнен пырх-пырх килеп хуплаучылар табылды. һәм Казаннан килгән кеше дә шулай әйткәч, әлеге лозунгны икенче көнне коммуналь хуҗалык эшчеләре сүтеп алып киттеләр.
Ягъни Войнович әсәре бармактан суырып түгел, ә чын тормыштан алып язылган. Романда язучылар, хәрбиләр сыман, төрле рангларга бүленештә. Монысы да бүгенгебезгә аваздаш сыман. Мәсәлән, Татарстанда “халык язучысы” дигән статус ярдәмендә каләм ияләрен сортларга аеру Войновичның сатирик әсәре инде дөнья күргәч, кануный җирлектә тормышка ашырылды. Янә килеп, “Москва 2042” романында язучылар, көн дә эш урынына килеп, сигез сәгать эшләп кайтып китәләр. Соңарсалар, яки берәр көн килми калсалар аларга карата чара күрелә. Бездә дә бер әдип депутатыбыз язучы эшчәнлеген айлык эш хакы каралган вазыйфа итү зарурлыгы турында бер интервьюсында әйткән иде, рәхмәт яугыры. әсәрдә күп кенә язу­чыларның хезмәт хакы алып калыплаган иҗат җимешләре укучыларга барып җитү мәҗбүрияте каралмаган. Бездә дә, кибет киштәләрен читләтеп узып, ягъни заруриятне санга сукмыйча, кайбер авторларның тудырганнары турыдан-туры китапханәләргә юл алу хокукына ия. һәм аларны кем дә булса укыячагы суга сәнәк белән язылган.
Владимир Войнович әсәрендә язучылар барысы да илбашы турында гына, аны гына мактап язуга мәхкүм. Бездә дә бу юнә­лештә тәҗрибәләр юк түгел. Байтак авторларыбыз шушы ысулга махсуслашты һәм бер-икесе, ялгышмасам, Тукай бүләге лауреаты һәм халык язучысы статусына да ия бугай. һәм бу очракта икенчеллекнең беренчеллекне тәэмин итүенең безнең шартларда да раслануы ярылып ята.
Войнович әлеге әсәренә кагылышлы бер интервьюсында чынбарлык көтелгәнне күпкә уздырды дип белдерде. Чыннан да, Кемероводагы сәүдә үзәгендәге янгында дистәләрчә сабый балаларның харап булуы үзе генә дә ни тора.
Владимир Войнович бакыйлыкка күчте... Киләчәгебезне, алда ниләр күрә­чәгебезне аның кебек күзаллаучы әдипләр тумый калмас дип өметләник. Кү­ренә ки, татар әдәбияты өчен дә антиутопия зарур жанр икән. Андыйга әдәби мәйдан бирү мәсьәләсе генә үзенең чишелешен көтә. Мөмкинлек табылмаса русчага, яки башка бе­рәр телгә тәрҗемә итәргә мөмкин. Войновичның “Москва 2042” романы да, киң катлам ил укучысына барып ирешкәнче, әвәл немец телендә Германиядә басылып чыга.Даими адрес: "Т Я", 29 август

Каҗә бистәсе күрке

Бензин бәясе күтәрелгән саен электр поездында йөрүнең уңай яклары ачыла тора. Чөнки билет хакы чагыштырмача кыйммәт түгел, ГИБДД хезмәткәре каршы чыгып таягын болгамый, бөкеләрдә тилмерәсе юк, тизлек тә җиткелекле — экспресс дигәненә утырсаң сәгать ярымда, гадәтиендә ике сәгать эчендә Шәмәрдәннән Казанга, аның да үзеңә уңай тукталышыңа барып җитәсең, вагон түрендәге монитордан рекламалар караштырып барып вакыт узганы сизелми дә кала. Гадәти дигәнендә тукталышлар ешрак әлбәттә, рекламалар чылбыры да ничәнчедер әйләнешеннән соң ялкыта башлый, ләкин һәрдаим пассажирлар алмашынуы көтелмәгән төзәтмәләр кертеп, эчпошыргыч бертөрлелеккә канат җәяргә ирек куймый. Көн кыздыра башлау сәбәплеме, кайчан гына тез турлары ертык-пыртык джинс киюче туташ вә ханымнар, җәйнең эссе көннәре рәхәтен күреп калыйк диптер күрәсең, барысы да диярлек трусикка күчеп беткән. Уртадан узар өчен юл калдырып, ике яклап тезелгән, дерматин белән тышланган өчәр пассажир утырышлы эскәмияләрне шундый “трусиканкалар” биләвен нур өстенә нур дияргәдер бәлки? Юк-юк та ара-тирә шорта кигән йонлач ботлы ир затлары да күренгәли. Пассажирларның күбесе колагына тыңлагыч кабырчыклар элгән, хәтта йокыга талганнары да мышнап нидер тыңлый. Йокыдан уяулар исә нигездә күршеләре белән түгел, ә телефонын эшкә җигеп, ерактагы кеме беләндер сайраша, чыдап кына тор.
Мәчетебез мулласының ярамаган нәрсәләргә багу гөнаһ дип куркытуын истә тоткан хәлдә, күбрәк тәрәзәгә карап барырга тырышам, чөнки салонның кай тарафына күз атсаң да ялтыр ботлардан күз чагыла. Күрше рәттәге бер туташның, төз аякларын төрлечә сузгалап бара торгач, кыска итәге-япкысы тәмам ачылып, аның итәк астыннан ни дә булса кигән-кимәгәнлеге табышмак булудан туктады. Хуш, буй-сыннары зифа, чибәр кызлар яшьлек җүләрлеге белән шулай кылансын да, каян килеп, кая китмәгән, әмма ләкин куй сарыгыныкыдай мул арт санлы, бүксәләре алга ташып чыккан, алпан-тилпән атлаучы ханым, апа вә әбиләрнең дә тормыштан “артта калмаска” тырышулары, Мөслимнең Хираҗ агае әйтмешли, “үде бер роман”. Александр Дюманың “Сильвандир” романында бай һинд хатынының, тол калгач, мәрхүм ире белән бергә яндырылырга карар кылуы турында кыйсса бәян ителә. Бу хакта сөйләүче француз әңгәмәдәшенә “беләсеңме, аларда шундый мода, ә хатын-кыз өчен модадан калышу җанны фида кылуга тиң” дип аңлата. Күрәсең, әлеге аңлатма чорга карап искерми, бүгенге көн өчен дә ул актуаль кала.
Электр поездыннан Әмәт станциясендә төшеп калып, икенчесенә, җир астыннан чаба торганына күчеп утырам. Барасы җирем Кәҗә бистәсе күрке — Татарстан газета-журналлар нәшрияты бинасы. Биредәге вагоннарда реклама күрсәтүче экраннар әллә ничә, кая борылсаң да котылу юк һәм экрандагы актер-актрисаларның киенүләре пассажирларныкына иш: чишенүгә таба.
Мондый көн киләчәге турында Рей Брэдбэриның 1953 елны, халык егылып китап укый торган чорда басылып чыгып, бик күп бүләкләргә лаек булган “Фаренгейт буенча 451 градус” исемле фәнни фантастик әсәрендә бәян ителә. Романда янгынчылар янгын сүндерүгә түгел, ә киресенчә, яндыруга корылышта. Хәер, бездә дә бер-бер артлы каплаулы базарлар, сәүдә үзәкләре янгалап тора һәм аларны ниткән янгынчылар оештырганы бәлки кайчан да булса аныкланыр әле.
Әлеге әсәрдә торак стеналарының телеэкраннарга әйләнүе бәян ителә. Бездә дә бит бүген күп кенә өй вә фатирларда, кайсы бүлмәсенә узсаң, анда бер кеше дә бумаган очракта да эшләп торган зур-зур экранлы телевизорларга юлыгасың. Әсәр геройлары телефон аша туктаусыз кемнәр беләндер өзми-куймый гәпләшә. Монысы да бүгенгебез өчен таныш картина. Төп герой ир, хатының игътибарын җәлеп итеп элемтәгә керер өчен, урамга чыгып телефон аша чылтыратырга мәҗбүр. Ә бер көнне, хатыны аның хәле турында кызыксынгач, авырып китүен әйтеп, бер стакан су белән дару китерүен үтенә. Хатынның колагында плеер кабырчыклары һәм ул ире белән сөйләшкәндә, радиодан колагына ирешкән музыка ритмында тирбәлгәләп ала. Менә ул бер стакан су китерә. Иренең гаҗизлектә “ә кайда дару?” дигән соравына, “акырма миңа!” дигән җавап күндерә. Кыскасы, бар да бездәгечә, бүгенгечә, гадәти...
Америка язучысы романында барлык затлы китаплар, ягъни хакыйкый классиклар иҗаты дәүләт тарафыннан яндыруга хөкем ителә. Ә кешеләрдә көтү инстинктын гына куәтләү өчен төрле спорт бәйрәмнәренә, чараларына зур игътибар бирелә. Ягъни, бәндәләрнең физик яктан гына сәламәтлеген кайгыртып, рухи бөлгенлектә, мокытлыкта бәхетле итү программасы тормышка ашырыла. Ә бит бездә дә, әйтик, футболчыларга һәм хоккейчыларга акыл ирешмәслек хаклар түләп, халыкны көтү дәрәҗәсенә каулаучы чаралар, бәйрәмнәр тулы хутка азу яра. Физик сәламәтлегебезне дә кайгырту юк түгел. Әле бер танышым Казанда дәваланып кайткан иде, табибларны мактап бетерә алмый. Сөйләвенә караганда, акчаңны жәлләмәсәң ак халатлылар пациентлары янында биеп кенә торалар һәм, әгәр шыттырмаган булса, чөнки моңа ышануы кыен, табиб ике бармагын күрсәтсә — ике, биш бармагын тырпайтса биш мең тамызасы, янәсе.
Бездә дә бүген яхшы әсәрләр сер булып кала, бигрәк тә яшь буын өчен. Оныттырыла. Татарча күңелгә хуш җырлар да сирәк яңгыратыла. Затлы ризыкны антисанитария хөкем сөргән шартларда тәкъдим иткән сыман килеп чыга чүп-чар арасында ару дигән җырлар яңгыраштырып куюы. Тукай елы дип зурлап игълан ителгән чорда гына булса да Заһидулла Яруллинның “Тукай маршы”ның, халык хисабына, бюджеттан финансланучы, өзми-куймый “Без —Татарстанда беренче!”— дип үз-үзен рекламалаучы радиобыздан яңгырамавы да аптырашта калдырды. СССР чорындагы затлы “Татарстан” радиосында җаваплы вазыйфалар башкарган язучы Җәүдәт Дәрзаманның “Казан сөйли” дигән китабында бәян ителгән, фондка кертелгән рухи байлыкларны, Рэй Брэдбери тасвирлаганча, ниндидер янгынчылар юк итмәгән булса ярый ла. Тын алырга да кыймый онытылып тыңлаган әдәби әсәрләр, радиоспектакльләр һәм чын тавыш белән чын инструменталь музыка озатылышында башкарылган халкыбыз җырлары, шулай ук хакыйкый һөнәр композиторлар белән чын шагыйрьләр иҗат иткән гүзәл җырлар, ягъни ул чор истәлекләре һәм ядкарьләре байтактан колакка чалынмый.
Әсәрдә бер төркем карткоры зыялылар бөек иҗади казанышларны күңелләрендә “фотографияләп” (чөнки китап табылса, беттең, ул кешене харап итәчәкләр) уңайлы көннәр килүен көтә. Кешеләрне кеше булудан тайпылдыру корылышындагы вәзгыять ахыр чиктә фаҗига белән очлана: сугыш башлана, шәһәрләр бомбага тотыла һәм дөньякүләм танылган иҗат җимешләрен күңелләрендә бикләгән укымышлы төркем, үзләренең кирәкләре чыгачагына өметләнеп, җимерек калага таба кузгала.
Әлбәттә, тормышның үз төзәтмәләре бар. Фантаст әдип язганнар бездә бергәбер кабатланып тормышка ашмаган. Баксаң, затлы китапларны яндыру мәҗбүри түгел, хаким партиягә тугры хезмәтләре өчен исем, титул-премияләр биреп, өреп кабартылган авторларның чүп-чарларына киң юл ачып, яхшы әсәрләргә юл бирмичә, ә чыкканнарын юк-барга күмеп калдырып та була икән. Татарстанда, бәгъзе авторларның китапларын, зарурлыкларын китап кибетләре аша тикшереп тормый гына китапханәләргә уздыру практикасы кануни җирлектә хәл ителгән.
Язучылар берлеге әгъзасы — мин фәкыйрьнең дә кайбер әсәрләре Татарстан китап нәшриятында чират көтә. Шәхсән баш мөхәррир үзе алып калып, компьютерына да керткән иде аларны. Әсәрләрнең күбесе газета-журналларда басылган, редакторлар кулы вә иләге аша узган, аларда нәшир өчен хәвеф-хәтәр юк ягъни мәсәлән. Аннан соң күп сулар акты, нәшриятның генераль директоры алмашынды, ә йөк, атаклы рус мәсәлчесе язганча, һаман үз урынында. Әлбәттә, тәэсирле таныш-белешләрең аша эш йөрткәндә уңай нәтиҗәгә ирешер идең диючеләр очраштыра. Тик изге максатка хәрам юл белән килү кешене бизәми ләбаса. Аннары, үзеңнән көчлеләрдән ярдәм теләнү дә матур түгел. Дөрес, “бетлелеккә” тест (“тест на вшивость”) уздыру хакына вакыт-вакыт андыйлардан ярдәм сорау үзен аклый да торгандыр. Иткән игелекләре дәрәҗәсеннән чыгып алар каршында үзеңнең бәяңне чамалар өчен. Әйтик, аю хезмәте күрсәтсәләр үзеңнән астыртын гына көлгәннәренә төшенәсең һәм мондый “дуслар”дан шыпырт кына ерагаюны кайгыртуың хәерле. Ярдәмнәре ихлас икән, димәк, әле “бетләмәгәннәр”. Әмма мине һәм кайбер дусларымны бу мәрәкәнең механикасы да кызыксындыра. Кемнәр, ниткән персонажлар катнаша икән дәүләт хисабына китаплар чыгару һәм урнаштыру мәрәкәсендә? Максатка хәрам кертми ирешү форсаты калганмы? Әллә мондый хокуккка ирешү өчен Язучылар берлеге әгъзасы булу гына җитмиме, депутат булу кирәкме? Исем-титуллар хәлиткеч роль уйныймы? Ришвәт бирү, откат уены уйнаулар турында ук фаразлыйсы килми. Алай да журналист тикшерүе үзенең катгый сүзен әйтеп, кайбер шик-шөһбәләргә урын калдырмаса ару булыр иде. Кайчандыр һәр катын Татарстанда чыгучы газетажурнал редакцияләре биләгән, коридорларында саф татарча сөйләшүләр тынып тормаган, Кәҗә бистәсе күрке булган мәгърур бинаның маңгаена бүген “Татмедиа” дигән мөһер сугылган. Йә Хода, “Казан утлары” монда юк икән инде, ике катка ия булган “Ватаным Татарстан” да күптән китеп барган. Башкалары да каядыр аткарылган микән? Тукай иҗат иткән әкияттәге кәҗә белән сарык язмышын кабатламыйдыр ич милли матбугатыбыз берәмлекләре? Миңа “Татарстан яшьләре” газетасы аеруча газиз, ул элек биләгән сигезенче каттан төшепме, төшерелепме, нәшрият бинасында каядыр сыену почмагы тапкан, парад ишегеннән түгел, ян-яктагы уемнарның берсеннән керәсе диделәр. Һәр ишектә махсус форма кигән каравылчы ханымнар тора икән, бар да рус милләтеннән булып чыкты ахрысы, берсенең дә “Татарстан яшьләре”нең кайдалыгыннан хәбәре юк. Узып баручылардан сораша торгач, кайчандыр татар мәгънәләре галәмендә искиткеч зур урын биләгән редакциянең кайдалыгын аныклый алдым. Әмма сак вазыйфасындагы ханым, документ калдырып эчкәре узуга риза-бәхил түгел, чыгып алсыннар дигән шарт куйды, генераль директорның фәрманы шундый дип чатакама килде. Ни аяныч, кесә телефонымны онытып калдырганмын, ә боларның эчке телефоныннан җиде сандагы номерны җыю каралмаган ахрысы, өч сан җыюга пипелдәү башлана.
Иртә уңмаган, кич уңмас, байтак еллар элек әсәрләремне алып калган китап нәшрияты хәдименә кереп (анысы да янәшәдә генә урнашкан), аны юкка йөдәтеп йөрүдән фәтва чыкмас дип, тәртәләрне кире бордым. Аркам белән тоям, кайчандыр СССР чорында үз күргән, үз иткән бина бөтенләй үгигә әйләнгән дә беткән, битараф карашлы тәрәзәләре өчен мин фәкыйрь әллә бар, әллә юк. Анда әле кайчан гына дәүләттән бәлеш кисәге өчен көрәшеп түгел, ә ихлас иҗат белән үзләрен раслаган, милләт сөеклеләре Мөдәррис Әгъләм, Флүс Латыйфи, Зөлфәтләр эшләгән иде. Әле ярый Исмәгыйль Шәрәфиев татар милли басмаларының хиҗрәтен күрми китте. Ихтимал, татар каләмзатларына Рэй Брэдбери тасвирлаган фантастик вәзгыять бүгенге чынбарлык янәшәсендә әллә ни шаккатарлык булып тоелмыйдыр да. Кайчандыр, сүзе үтә торган агайларның “ярдәм кирәкмиме” дигән сорауларына, “үзем очына чыгам” дип кәперәеп, ялгышканмын күрәсең. “Талантлы авторларны нәшрият үзе эзләргә тиеш” дип тә ычкындырдым бит әле җитмәсә. Эзләделәр ди, тот капчыгыңны. Фантастика, фәнни фантастика жанрыннан дөм мәхрүм калган, геройлары бер оядан чыккан әдипләре сыман охшаш, уртак кысада бер төслерәк уйлый торган, “фәлән агайның яки түтинең өшкерелгәннәре” дулкынында чәбәләнүче “лирик әдәбият” һәм “фанерачылар” башкара торган Хак Тәгаләне, һәртөрле бакча җимешләрен телгә алучы, сандугачны каенга кундырып сайратучы, әледән-әле “сагыш”, “язмыш”, “ялгыш” сүзләрен әвеш-тәвеш китерүче такмакчыл “кайнар хит”лар хуплана, шундыйлар өчен генә җайлар калдырыла, табыла, оештырыла бугай бүгенге рухи кыйммәтләр җитештерү-калыплау һәм “табынга кую” эргәсендә.
Күптән түгел, алда телгә алып үткән тәэсирле, кәттә вазыйфалы танышларым табигать кочагында ел саен уздыра торган мәҗлесләренә янә дәштеләр. Аларның кызып-кызып кәрт сукканнарын карап торып хозурландым. Узган ел өстен чыгучылар быел биреште, исәп егерме җидегә уналтыга җиткәч, Казанның иң атаклы остасы сарык итеннән шактый саллы бәягә әзерләгән әкәмәт тәмле шашлык табынга килү сәбәпле, уен туктатып торылды. Шунысы аяныч, күптин күп маллар казганган, балалары җылы урыннарга урнашкан дәрәҗәле агайларның кычкырыша-кычкырыша дүрәк калуларына алданып, быел да гозеремне әйтергә онытканмын. Баксаң, халыкны дүрәк калдыруда ат уйнатучылар үзләре дә дүрәк калуга сусыйлар икән. Ә бәлки яшьлекләрен сагыну галәмәтедер бу? Акылга дүрәк калмый гына ирешүләр юктыр ул. Халыкны дүрәк калдыру һәм үзләре дә калу ихтималын күздә тотып, аутотренинг белән шөгыльләнү дип тә фаразлап буладыр әле артык җитди кадрларның шаукымлы шау-шулы кыланмышларын... "Т Я" 16 август, 2018 ел