ҖЕТЕ ЯШЕЛ ТИЗ УҢМАСМЫ?

                      

                          Яшь чагында кызлар булды телебездә,

                          Аракыдан баш тартмады беребез дә...

                          Кинәт кенә әүлиягә әйләндек без,

                          Анализлар биреп йөргән көнебездә...

         

                                                                    Ләбиб  Лерон

             

           Кем әйтмешли,   ай күрде, кояш алды, ямьле рамазан ае да  узып   китте.  Татарстанда ураза тоту вакыты сәгать ярымга  үзгәртеп корылган 2014 нче елдан бирле, Хак тәгалә ярдәме белән  һава  салкынча торганга күрә,  яңача ураза тоту  быел да  авыр булмады.Матбугатта , VI республикакүләм ифтар уңаеннан  ТР Диния нәзарәте рәисе, мөфти Камил хәзрәт Сәмигуллинның чыгышындагы ”әлхәмдүлиллаһ, яшәгән җирлегебезнең климатик һәм географик үзенчәлекләренә бәйле рәвештә ураза бездә  19 сәгать дәвам итә”, дигән җөмләсе,  мөфтиятне ул җитәкләгән чорда җөмһүриятебездә  ураза вакыты үзгәртелүен, озынайтылуын ассызыклауны  күздә тотты  булып аңлашылды...Хәлбуки, мин фәкыйрьгә   ниткән климатик үзенчәлек турында сүз  баруы һәм климатик үзенчәлекнең  ураза вакытын озынайтуга нинди дәхеле -катнашы барлыгы гына аңлашылмады...  Һәм  географик үзенчәлек  дигәндә нәрсә күздә тотыла икәнлеге дә сер булып калды... Туган үскән җиребезнең  кай төше кайчан географик һәм климатик яклап ничек  төрләнүе хакында  фәнни ачышлар  ясалуы хакында хәбәрләр ишетелмәде шикелле...

            Ураза тоту вакыты-тәртибе  үзгәрешен хупламаучы, танымаучы  яки танырга теләмәүче мөселманнар да бар, бигрәк тә элек-электән, атеизм котырган дәверләрдә дә дингә тугъры калучы өлкәннәребез арасында...Шул исәптән мин үскән Юлбат авылында да һәм гомер сөргән Шәмәрдән бистәсендә дә андыйлар юк түгел... Бу хакта мин 2014 нче елны “Татарстан яшьләре” газетасының  4 сентябрь санында басылган “Кояштан ник куркабыз?” исемле мәкаләмдә   искәрткән идем инде...Әлеге  мәкалә “Матбугат ру” сайтына да  эленеп, эчтәлеге уңаеннан кызык кына фикер алышулар барды. Әңгәмәдә катнашучы  берәүнең,  “Татарстан глобусы” буенча ул шулай тиеш, дип теш агартканы да онытылмый... Озын сүзнең кыскасы, мәкаләдә язылганнар белән килешүчеләр байтак булды,  сыңар ризасызлык белдерүче  дә очрамады, Хак Тәгалә бар иткән кояштан өркүне куәтләүчеләр дә табылмады...

            Шәҗәрәмдә берничә буын дин әһелләре торган ( ә Фәхретдин атлы ерак бабам Шиһабетдин Мәрҗанинең әтисе белән хат алышкан, бу хакта Шиһабетдин Мәрҗанинең1989 елны кабат нәшер ителгән “Мөставадел - әхбәр фи әхвали Казан вә Болгар”  китабында  329  биттә  язылып, оригиналда 176 биткә сылтама куелган) нәсел вәкиле буларак мин фәкыйрь күңеленә дә,   “динне авырайтмагыз” дигән хәдискә чапырыш   яңалык,  яшермим,  хуш килмәде. Дөрес аңлаган булсам ошбу карарны уздырганда мөхтәрәм Җәлил хәзрәт тә энтузиазм күрсәтмәгән  һәм Саба районы мөгътәсибе  дә бөгелеп төшмәгән...

          Совет чорында халыкка хилаф  карарлар  “хезмәт ияләренең күп санлы  хатлары, мөрәҗәгатьләре, теләкләре  нигезендә”, дигән кереш җөмлә ышыгында кабул ителгән. Бу яңалыкны гамәлгә ашыру зарурлыгын дәлилләү уңаеннан  да ниндидер хатлар телгә алына...Әмма дини басмаларда да , ирекле матбугатта да, интернет сайтларында андый хатлар күзгә чалынмый... Янә килеп ниндидер  астрономия галимнәренең дә бу яңалыкка нигезләмә тудыра торган язмалары  очрамады...Хәер, фараздан, андый галим табылган очракта да,  капма-каршы фикер белән чыгыш ясаучы башкалары авызларына су кабып торырлар , дип кем кистереп әйтә ала... Тик  бу хакта да  ниндидер фикер алышулар баруы   матбугаттта да,  интернет форумнарында  да чагылыш тапмады. Халыкара танылган  дин галиме, үз чорында  мөфти булып торган атаклы Риза агабыз Фәхретдинов та мондый үзгәреш зарурлыгы турында ләм-мим бер ни язмаган.  Һәм аннан алдагы һәм  соңгы мөфтиләрне дә бу мәсъәлә борчымады, тәҗеллеге көн тәртибенә  менмәде... Әлеге ноу –хауны  тәҗеллеген дәлилләү өчен  Татарстанның кайда урнашачагыннан  хәбәре юк һәм була да алмаган  “ибн Фәлән” тегеләй  әйткән, “ибн  Төгән” болай әйткән дигән ык-мык сылтамалар белән генә ерак китеп булмый, ләбаса...  Аяныч ки, кесәләрендә рәсми журналист таныклыгы йөртүчеләребезнең берсе дә күптән түгел мөфтилек иткән Габдулла, Госман, Ильдус  хәзрәтләрнең әлеге  үзгәрешкә карата мөнәсәбәтләрен, фикерләрен  өйрәнеп,  журналист тикшерүе уздырмады...   

 

           Алай да танылган журналист Искәндәр Сираҗи язмаларында   дин әһелләре дөм  үги ителми...   Әйтик, быелның16 апрелендә “Азатлык  радиосы” сайтында  Искәндәр Сираҗи белән корылган әңгәмәдә,  ул чыгарган “Сираҗи сүзе” газетасында,  аның хәзерге мөфти хәзрәткә мөрәҗәгате турында сүз бара. Минем игътибарны    журналистның , “Сез үзегез "татарлар өчен традицион булган ислам" хакында сөйләргә яратасыз, үзегез безнең өчен генә түгел, хәтта Төркиянең үзендә дә артык ортодоксаль саналган, Урта гасырларда торып калган Исмәгыйль ага тәгълиматын таратасыз,” дигән җөмләсе уйга салды.. Ураза тоту вакытын үзгәртү  матавыгы әлеге расламага барып чыкмыймы  икән алай-болай?... Искәндәр Сираҗи мөрәҗәгатеннән   җан тынычлыгын алган янә бер өзек китерү дә урынлы  булыр төсле: "27 мартта Русиянең динара шурасында исламга, мөселманнарга, республикабызга бик зур зыян салырдай чыгыш ясадыгыз – ниндидер "ваһһабчылык"ны канун нигезендә тыярга өндәдегез.... Моңа үз башыгыз җиттеме, әллә чиркәү тирәсендә йөрүче берәр "дустыгыз" киңәш бирдеме?”Ягъни , әлеге  ачынып әйткән реплика, вакыт  үзгәртү турында  карар  ниндидер “киңәш”кә , басым ясауга буйсынып тумады микән, дигән  гөманга да урын калдыра  ... Янә килеп, төнге клубларга бару ниятендәге гөнаһлы мөселманнар өчен  генә кулайдыр ул иртәңге намазның төн уртасында тәмамлануы...

        Рамазан ае башланыр алдыннан  “Хозур” телеканалындагы мөфти хәзрәт үзенең чыгышында   җәмәгать намазларын кыскарак  тотуны хуплавын белдереп, моны физиология белән бәйләп  сөйләгән иде... Хәлбуки, кайбер имамнарыбыз ул башлаган озынайту тенденциясенә үз өлешләрен кертергә атлыгыпмы,  киресенчә, озынрак укуны хуп күрә... Алар, гавәм алдында үзләре кабатларга яраткан“әмирләрегезгә буйсыныгыз” дигән хәдисне “миңа буйсыныгыз”, мин әйткәнгә күнегез”  дигән мәгънәдә  генә аңлап,  үзләренә дә кагылуын танырга  атлыкмыйлар... Әйдәгез, бераз гына арифметиканы искә төшереп алыйк ... Тәравих намазына килүче ураза тоткан мөселманнар иң әвәле ике рикагать мәчет намазы,  аннары җәмгысе алты рикагатьтән гыйбарәт( дүрт фараз, ике сөннәт  ) ястү намазы укыйлар. Аннары   егерме рикагать  тәравих намазыннан соң,    өч рикагать витр намазына чират җитә. Аннары  озаклап, тәсфилле дога кылына. Әнә шуларга  ураза тоткан 19 сәгатьне кушкач,  һәм  мәчеткә бару кайтуга юлга киткән вакытны да өстәсәң, егерме дүрт сәгать җитмәсә дә ни гаҗәп?  Физик эш белән шөгылләнүче мөселманнар өчен боларны  утыз көн буе җиңеп чыгу өстәмәләрсез дә  ансат түгел... Шуның өстенә мәчет имамы, әлбәттә изге нияттән чыгып,  бу чорда “Тәбәрак” сүрәсен  чыгу  аерата саваплы, дип  белдереп,  тәравих намазларын  шуның хисабына бүселдерүне җайга салса, ә иң азактан   дистәләрчә пункттан гыйбарәт, эш кушу сыман  бәйнә-бәйнә тасдыйкълаулы, ләүхелмәхмүздә язылганнарны  яңартуны  кайгырту мәллә, дип торышлы су буе озынлыгында дога белән сипләүне гадәт итсә, хәлдән тайганчы  “амин”, “амин”,  дип түзүдән гайре чара калмый.......Хуш, әлеге номер үтә икән, димәк киләсә елга  тәравих намазлары кысасында , утыз көн дәвамында тулаем Коръән чыгу планлаштырылу көтсә дә ни гаҗәп, тагын да мулрак савап җыю форсаты ачыла, ләбаса... Ураза вакытын, аннары тәравих намазын, аннары соң дога кылуны  озынайтуны   үзенчәлекле садизм, мөселманнарны интектерү, алардан көлү ниятеннән, дип бәяләргә исәбем юк, киресенчә, андый тырышлык , хактан да  савапны гына арттыра  торгандыр.... Аннары шулкадәр күп аятьләрне күңеленә бикләгән имамның ирешкәннәрен диндәшләренә җиткерәсне килүен  тәккәбберлек чагылышына сылтап гаепкә алу да гадел булмас..

          Миңа имамнарның  изге гамәлне тегеләй үтәсәң 27 тапкыр арта , болай да итсәң янә 700 гә тапкырлана ди-ди , гел гел күңелләрне шәхси файда артыннан чаптырырга  маташу  да гаҗәпсендерә. Яхшылыкны  исәп-хисап  корып, шуның хәтле савап эшлим  дә оҗмахка  якынаям, дип түгел, ә күңел чакыруы, йөрәк таләбе белән, азагын уйлап  тормый  кылу   игелеклеләрәк булмый микән? Йомран, әрләннәргә хас инстинктка буйсынып акча, байлык туплауга корылышның, шәхси файда өмет итеп савап эшләү комарына ялгануы   матур түгел...Габдулла Тукайның, “оҗмахка да керәсе килми, чөнки анда ибне адәм бар” , дигән шигъри юлы, әнә шундый, комарланып, шәхси мәнфәгатьне алга сөреп оҗмахка ирешүчеләр компаниясенә эләгүгә җаны тармаудан чыгып язылганга охшап тора...

           Мөхтәрәм Җәлил хәзрәтең , бездә кайберәүләр  баш юк килеш, каш керфек төзәтә башлый, дигән гыйбарәсе бер дә истән чыкмый...Мисал өчен  бер җомга вәгазендә мунчада бисмилла әйтергә ярамый, дигән фикер тәгәрәтелде. Тәһарәт, госел тәһәрәтен мунчада алганда бисмилла әйтмичә генә алырга тиеш, булып чыга...Янәмәсе анда җен пәриләр... Үзең салган йорт түбәсе астына ванна бүлмәсе яки мунчасы   булган, яки ихтасында  мунча җиткезгән кеше җен-пәриләрне пропискага кертүче булып чыга...Ә ни өчен ул үз биләмәсендәге “өйдәш”ләрдән шыкаеп бисмилла әйтмәскә тиеш ди? Әле җитмәсә җеннәрнең  кайберләре ислам динен тота, һәм алар намаз  кыла, дип тә сөйлиләр түгелме соң,  мәчетләребездә?...Ислам тәгълиматы кешенең иреген чикләп аны тар кысаларга кауламый. Анда, гамәлләрнең, фәлән төрлеләрен  кылсаң,  гөнаһлы да саваплы да  саналмый, төгән төслеләрен  кылу  хупланмый( гөнаһ та санаолмый),  ә фәлән-фәләннәрне кылу гөнаһка керү дип, котегорияләргә бүленгән. Ә безнең җете яшел дәгъвәтчеләр  бөтенесен бер чыбыктан сөреп, ак һәм кара төсләрне генә калдыра, ярый һәм ярамыйга бүлә, һәм ансат кына үз хозурына килгән бәндәләрнең  кеше булып кына яшәү мөмкинлеген чикләп  әүлиялыкка  ирештермәкче...

            Ә бер    җомгада  ишеткән  Дәҗҗал турындагы вәгазь  гомумән һушны алды... Имеш, ахырзаман алдыннан Хак Тәгалә  кешеләргә, ачлык, ялангачлык, чирләр, башка бәла-казалар  төяп шул затны җибәрә. Дәҗҗал , күркәм кеше кыяфәтендә килә һәм туктаусыз ишелгән бәлаләрдән  араларга вәгъдә биреп  кешеләрне үз артыннан иярергә димли. Әмма,  аңа иярмәскә кирәк, ди мулла...Күпләр, бигрәк тә хатын-кызлар , балалары хакына  ияреп ялгышачаклар, имеш.... Менә сиңа кирәк булса, балалары хакына аналарның утка суга керүләре  хилаф гамәл, имеш... Хет көл, хет ела.. Иң аяусыз атеистлар  да нәкъ менә шул дулкында тарих дәвамында  динне кире кага. Алар фикеренчә , җир йөзендә гаделсезлекләр адым саен, сугышлар,  төрле әшәкелелекләрнең исәбе хисабы юк, һәм рас Хак Тәгалә  Җиргә барысын да, шул исәптән  явызлыкны да яраткан һәм юллый икән, димәк ул  үзе  явызлык чыганагы булып тора... Хикмәти Хода, рәсми  дәгъвәтчеләребез шундыйлар тегермәненә су коя  башлаганмы?  Әллә алар, кем әйтмешли, “бергә  гомергә”ме соң?... Язучы  Георгий Климов, журналист Александр  Невзоровларның , дин җитәкчеләре  киемнәре  погоннарын каплый,  дип белдерүләрендә хаклык бар микән әллә соң? Яки динебез сагына алынганнарның  халык теленә менгән үтә дә гыйбрәтле  тарихи  әңгәмәдән хәбәрләре бөтенләй юкмы? Анысының кыскача, якынча эчтәлеге болай:           

       Университет аудиториясендә  Хак Тагаләне явызлыкны яратучы буларак явызлыкка чыгаручы профессорга ,бер студенты,

-Суыклык бармы? – дигән сорау бирә.

-  Бар! –ди  атеист  профессор.

-                     Ялгышасыз, сэр, суыклык юк,  җылылык юклыкны без шулай тамгалыйбыз, ди студент. Аннары,

-          Ә караңгылык бармы? –дип сорый.

-          Бар! – ди профессор, бу юлы тотлыгыбрак.

-          Караңгылык ул   яктылыкның абсолют булмавы, -  ди студент һәм,

-          Ә  явызлык бармы?  - дигән өченче соравын тәгәрәтә.

-          Ничек инде явызлык булмасын, ул һәр кайда, -ди  профессор.

-                     Явызлык ул күңелләрдә Аллаһ Тәгаләнең  юклыгы, -дип җавап күндерә студент.  Ул студент    Альберт Эйнштейн була ...Гомере азагында да ул, галәмдә бик зур Куәт бар һәм ул Куәт мәхәббәт, яктылык та җылылык та, кешеләрнең үзара тартылулары да аннан, Хак Тәгалә Мәхәббәттән гыйбарәт, дип язып калдыра...

        Миңа калса, Туфан Миңнуллинның Әлдермештән Әлмәндәр” исемле моңсу комедиясендәге сыман ниндидер  Дәҗҗалны кешеләргә  эшәкелекләр кылырга дигән  фәрман белән Җир йөзенә командировкага озату ышандырмый...Кешеләрнең күңелләре белән ихтыяри Хак Тәгаләдән китүләре явызлыкны “сәхнәгә” чыгара... Илебездә Үктәбр  түнтәрелешенән соң мәчет, чиркәү  манараларын кисү , күңелләрдән динне каулау ачлык, сугыш афәтләренә, ГУЛАГ золымына, эчкечелеккә, җенси бозыклыкларга, сабый балаларны киң алымда ятим калдыруларга, моңарчы  күз күрмәгән, колак ишетмәгән әшәкелекләргә юл ачканы якын тарихыбызда гына ләбаса...

          Әмма ләкин дини тормышыбызда уңай үзгәрешләр дә шактый...Тиздән мин яшәгән Шәмәрдән бистәсендә  өченче мәчет ачылырга тора... Гөрләп эшләп торган ике мәчетнең берсендә көн саен, ә икенчесендә берничә тапкыр ифтар мәҗлесләре узды. Мәчеттә укылган байтак намазларда Төркиядән килгән затлы, тирән белемле  кунак,  Коръәнхафиз имам торды. Быелгы кунагыбызның исеме Адәм, Коръәнне яттан беләм дип намазларны озын озакка сузмады, кыска - кыска аятьләргә генә мөрәҗәгать  итте, тәравих намазлары  һич тә ялкытмады, киресенчә күңелләрне сафландырды, нурландырды...

         Быел да гает көнендә, Америкадан кунакка кайткан бистәдәшебез Мәдинә ханым Әпсәләмова  сабыйлар өчен  сый-хөрмәтле, бүләкләр өләшүле кызыклы уенлы- бәйгеле бәйрәм - мөселман сабан туе уздырды... Һәм бу  язмада Шәмәрдән тарихында якты  сәхифә саналырлык  янә бер күңелле вакыйганы искә алып үтү урынлы булыр төсле. Мәдинә сеңелкәшнең әнисе Алсу ханым Фазлый кызы – Җәлил хәзрәтнең  мәктәп укытучысы. Җәлил хәзрәт , узган ел бистәбез мөселманнары белән очрашуга килгәч,  Алсу ханым аңа зал түреннән гавәм арасыннан торып инглиз телендә сәлам биреп , нәрсәдер тезде...Җәлил хәзрәт аптырап калмады,  саф инглизчә  җавабын күндерде....
 "Татарстан яшьләре", 2018, июнь.