ГОЛЬ НА ВЫДУМКУ ХИТРА ....

                   

  ( об особенностях  национальной кухни   современной татарской литературы.)

  

         

                 

В прошлом 2011 году журнал «Казан Утлары»  организовал в честь юбилея Габдуллы Тукая конкурс «Сенной Базар»  на сатирические произведения, назначив   солидные премии примерно  такие же, какие выпадают на ежегодный конкурс творцам татарской пьесы.  Название конкурса откликается знаменитой сатирической поэмой великого татарского поэта. Следует отметить, что пьесы-победители  уже существующего конкурса могли  подняться на сцену,  могли и не подняться, но их  публиковали еще и в литературном журнале «Казан Утлары»  и выплачивали автору в довесок к премии  и гонорары.  Хотя смысл  мероприятия, со стороны государства на мой взгляд было выявление новых талантов и прокладывание таковым путь на большую сцену , в победителях  как правило оказывались знакомые все лица: ныне покойный Туфан Миннуллин, царство ему небесное, Зульфат Хаким,  Батулла и.т.д …

Впрочем, давайте  вернемся к новому конкурсу . Сатирические  произведения самого  разного жанра в русле нового состязания опубликованные на страницах  журнала  также  были помещены и на сайте интернета (матбугат ру). Больше всего пользователи паутины обратились к поэме  Гатиной Лейсан, студентки КФЭИ которая участвовала  на конкурсе под  псевдонимом «Сейлян,( открыли 26632 раз, восторженных комментариев   526). Другие конкурсанты набрали голосов на порядок меньше , к примеру произведением победителя конкурса Зульфата Хакима пользователи интернета поинтересовались 1645 раз,  оставили  18  коментариев . По итогам, как  уже было сказано, на первое место журнал  вывел пьесу Зульфата Хакима… На втором месте оказались двое : Лейсан Гатина  и Батулла, произведение которого  почему то не было размещено на сайте… Я далек от мысли,  что список победителей были определены заранее, еще до объявления конкурса, куда случайно затесалась никому неизвестная студентка   со своей убойной, актуальной   поэмой «Что говорят сельские учителя после закрытия школы?»,  вызвавший неподдельный интерес среди татарских  читателей… Но  количество  все же отражает качество и по  моему 1 место по праву должна была достаться молодой талантливой даме, без всякого проявления рыцарства  членов жюри, состав которого не был даже объявлен…Не знаю  что за контингент  выносил  решение о победителях , по крайней мере  моего мнения, члена СП  РТ  никто не спрашивал. По условиям конкурса лимит на публикацию был определен 15 листов, а пьесе  Зульфата Хакима предоставили 25 листов журнала. Кроме того в условиях конкурса на сатирические произведения пьеса как жанр не упоминалась, ибо драматическое произведение на мой взгляд считается законченным после его постановки на сцене , согласно трактовке  режиссера. В довершение, эта пьеса уже участвовала в другом, специальном  конкурсе «новая татарская пьеса» за 2010 год и заняла  там  2 место и было удостоена соответствующей премии.  Не хочется  верить  в то,  что  весь смысл этих самых конкурсов, а также публикаций на страницах журнала , особенно бесконечных романов на три номера, что в наш век  является анахронизмом, сводятся только к банальному освоению выделяемых бюджетных средств  узким кругом лиц      , братьями ( чуть было не написал братками )   по литературе…   Веское слово могли  бы сказать тут профессиональные критики, чтобы не оставалось место  досужим разговорам. Но, в последние годы критика как жанр  исчезла со страниц литературных журналов, а  под ее маркой   во всю потчуют читателей  хвалебными  статьями, кажется  с учетом ранжира , исходя из   регалий автора, титулов, мандата , степени приближенности к телам важных персон и .т.д..…

            Ведь раньше как было, просочилась, в печать статья критического содержания, жди официальной реакции, сообщения о принятых мерах,  сдвигах в лучшую сторону... А нынче хоть кол теши на голове тех, кто вроде должен быть в ответе за всякие безобразия, ни ответа тебе ,ни привета... Хотя иногда  бывают и исключения и с самым неожиданным образом. К примеру в опубликованной мною статье “Синтезатор”(ЗП №32, 17-23 ноября 2011 года.)  речь шла о негативных моментах   в деятельности  находящихся под  эгидой писательской организации татарских литературных журналов . В частности там было заявлено и о том, что“ обезьянничание графоманов под Навои, Хайяма, путем рифмования на старинный восточный лад афоризмов, что в Интернете пруд пруди и выдавание таких поделок  за достойную поэзию и выдвижение на награждение премией Тукая и даже получение высокой награды оными, ничего общего  с подлинным творчеством не имеет...” И вот в № 12 того же года в журнале “ Казан утлары” кульбит, кажется дан старт на необъявленное состязание именитых литераторов Татарстана уже по созданию пословиц, поговорок ,афоризмов собственного пошиба. И не просто так, а как бы запатентовав, путем  включения  фамилии автора в  название жанра. И пошло поехало после “баттализма” от Фанзамана Баттала, “батуллизмы” от Рабита Батуллы, “гаффаризмы” от Ахата Гаффара, “каримизмы” от Камиля Каримова, “лябибизмы” от Лябиба Лерона в 2012 году... (Только Зиннур Мансуров  отклонился от общего вектора,  не решился  назвать свои афоризмы “зиннуризмами”...  )

          Так что, знай наших, кажется удалось таки  переплюнуть  москвича Зуфара Фаткутдинова, которому в США за успехи в упомянутом жанре отлили золотой бюст. Он ведь  обозначил свои перлы “афоризмами и максимами ХХ века”, не додумался назвать гениально и просто как наши  местные  – “зуфаризмами”...

          Уважаемый читатель, перебирая эти строки   может подумать , что я над ним подчушиваю... Отнюдь.  Чтобы не оставить белых пятен , разрешите представить собственные переводы “батуллизмов”, жемчужин,  извлеченных из глубин  творческой мысли известного татарского писателя, лауреата Тукаевской премии,  издавшего многотомник,  также прославившегося  изданием тафсира Корана, что было опубликовано и в журнале “Казан утлары”, если не ошибаюсь в течении 2-х лет...  Ну, не чудо ли,  не владея арабским языком осилить такое? Мэтр объявил свой подвиг просто : он пользовался несколькими тафсирами ранее опубликованных на татарском и турецком языках и как бы вывел их к единому знаменателю. По версии апоголетов  тафсиры на татарском языке  до него страдали сухостью изложения, а ему удалось   переложить все на  литературный язык...  Тут, для  читателя   необходимо дать некоторое пояснение. В мусульманской умме  принято считать, что, Коран ниспосланный Всевышним  на арабском языке перевести на какой либо другой язык априори невозможен, ибо,  переводчик это всего лишь человек, которому свойственно ошибаться изначально . Что Коран - на все века, когда как перевод отражает конкретный период, и любое слово в нем может обрести совершенно  иной смысл по истечению  времени, по мере приобретения человечеством новых  знаний,   и.т.д... Поэтому переложения  Корана на другие языки  принято считать тафсирами (комментариями), а не переводами.

          Нашлись не только апологеты , но и критики тафсира Батуллы. В частности корифей и старейшина татарской филологии, литературы , знаток исламского богословия, знаменитый фантаст, человек железной воли Адлер  Тимергалин, который, еще будучи студентом 2 курса за распространение листовок, что заканчивалась словами  “Смерть Сталину!”   в 1950 году был арестован и познал прелести порядков периода  культа личности на своей шкуре. В заточении молодой Адлер познакомился с видными русскими учеными, у которых он получал уроки по разным наукам( включая генетику) , жертвуя продуктами питания , присылаемыми ему из дома. И дальнейшее его образование легла на надежную основу.

       Одним из камней пртеткновения в изложении Батуллы Адлер ага посчитал замену слово “яратты” на “яралтты”. Он утверждает,  со ссылками на авторитетные источники, что до сих пор все исламские богословы –татары писали только “Аллах яратты”( Аллах сотворил) Он обращает внимание  и на стихи Тукая,  что легли в текст татарской  народной песни “Тафтиляу”, где черному по белому написано “яратты”относительно Раббе (Аллаха). Смысл словосочетания   “Аллах яратты”  - Аллах сотворил, а “яралтты”означает – зачал и поскольку  в Коране утверждается , о том, что Аллах сотворил мир из ничего, то речь  о какой- либо зачатии идти  не может, заключает он...Лично меня также  шокирует подмена свойство  Создателя  на свойство Зачинателя, творения на функцию... Да и Рафаэль Мухаметдинов, постоянный автор “Звезда Поволжья” в своей статье "Любителям открывать Америку в  Коране"(http://www.tatartime.com/?p=9149) отметил отсебятину в том самом труде...

         Есть, на мой взгляд  и другая опасность  методологии писателя Р.М.Батуллы, ведь  могут появится его  сподвижники в упомянутом ключе. А что,если   взять несколько книг турецких и татарских авторов  по кулинарии и на   их  базе издать собственную  о тюркской кухне книжицу , не обязательно только суммируя  изложенные рецепты, но и  импровизируя.... Не думаю, что подобным способом дело может дойти до  создания на татарском языке  новых книг  по математике или сексологии... Хотя, чем черт не шутит...

           Прошу прощения за некоторое отклонение от темы, ведь речь  шла об афоризмах –изотопах... Так вот, отведайте- ка уважаемые читатели “батуллизмы”, опубликованные в журнале “ Казан утлары” в 2011 году в №12 , в моем дословном переводе :

·                     Раньше у женщин волосы были длинными, а ум коротким, нынче и волосы и ум стали короткими. Раньше мужчины были бородатыми-умными, теперь же не бороды, ни ума.

·                     В России перестройка(узгэртеп кору) невозможна, в России возможна  только неизменное крушение ”( узгэртмичэ кыру).

·                     В  России доброта всегда в дерьме, а дерьмо на троне.

·                     Чтобы заполучить “Тукая” (  видимо имеется ввиду Тукаевская премия.), или нужно написать злое произведение, или жениться на способной добиться (твоего) награждения .

·                     Каждый ребёнок, стреляя из игрушечного пистолета желает  убить человека по настоящему.

·                     На Рынке самый ценный и ходовой  товар – Татарский язык. Есть разбогатевшие на распродаже родного языка. Самых прытких бизнесменов  следуют занести в Книгу Гинесса.

·                     Только напялив на голову тюбетейку татарином не станешь, но и растоптав свою тюбетейку не станешь русским.

·                     Если бы женились только по любви, то в мире не насчитовалось бы не только 7 миллиардов, но и 70 человек.

·                     Батарея ( видимо отопителная) – в холодах холодная, а когда тепло грячая штука.

·                     Любовница – жена другого .

·                     Корова –биоустройство с одноразовым питанием для  трех разового доения.

·                     Женщина –это, ради равноправия с мужчиной закурившая, ставшая пить водку, снявшая штаны и натянувшая брюки  существо.

·                     Волк потерявший  волчью сущность, становится шапкой.

           Лично я готов поспорить   по любому  умозаключению  мэтра  .. Скажем, мне  кажется, что шапкой становится  тот волк, который  остается волком, несмотря ни на что. Таких подстреливает за вознаграждение. А те, какие становятся шавками, рулят нашей жизнью,   кусают, или тявкают на нас... Хотя тут есть один нюанс.  Можно спорить ежели жанр – афоризм. Но  это “батуллизм”, и выходит, что все в ажуре...  (Кого интересует, “баттализмы”, “гаффаризмы”, “каримизмы”, “лябибизмы” , они все выложены на сайте Матбугат ру.) Не знаю почему, но завсегдатаи сайта Матбугат ру слишком сурово отнеслись  описанному зачинанию. Одна участница форума даже означила сие новшество непотребным термином- новоязом “бугизмом”, что в переводе  означает “экскрементизм”. А я рад за эти “измы”, ибо получился , нет не проверка на вшивость, а добровольное прохождение теста на проф. пригодность , в  русле требований редакционной политики “Казан утлары” которую спровоцировал уважаемый сатирик Фанзаман ага Баттал...Да и любой преподаватель  по логике или этике может для себя выставить  оценки уважаемым писателям , а при желании и однародовать через “окно прорубленной в свободу” , то есть обратиться в независимую газету, каким является в Татарстане “Звезда Поволжья”.А если честно, авторство всех этих "афоризмов", вернее тупизмов можно было бы  Козьму Пруткову, выдуманному писателю братьями Жемчужных и Алексеем Толстым... 

                  “Казан утлары” в 2012 году снова выдала роман на три номера( чуть не написал в три короба), на этот раз Марата Кабирова, у которого за короткий срок  до этого уже увидели  на страницах того же журнала  два объемных произведения , оставившие  хорошее впечатление у читателей. А вот последний, третий роман под названием “Единственный и неповторимый” был принят  неоднозначно. Сужу по  откровенным высказываниям на сайте “Матбугат ру”.  Лично мне понравилась начало произведения. Отмечу, что концовка  с началом также имеет схождение... И я далек от мысли, представить сей роман в образе “куклы”, муляжа денежной пачки, где только первые и последние листки - банкноты, а все остальное –нарезанная бумага. Хотя в середине романа автор слишком уж долго водит своих читателей, словно Иван  Сусанин , по болотистой зыби.  Особенно ярко запомнился  эпизод, как сельчанин с сельчанкой  занимаются  любовью на навозной куче. Другой сельчанин, который вышел ночью с заботой  о  своей корове, которая должна была вот-вот отелиться, обнаруживает их, но не мешает действу. И тогда тот мужик позорно уходит , игнорируя протесты партнерши, не достигнув должного результата, “эстафету” подхватывает хозяин коровы и добивается благодарности не совсем знакомой дамы. Оказывается у нее  был день рождения и она по этому поводу “расщедрилась” и не отказывает весь вечер никому из желающих...  Роман изобилует  пикантными,  захватывающими на любителя, картинками...Но и сюжет свежий для татарской прозы, события в романе развиваются после попадания  героев на остров, оторванный от внешнего мира, расположенный недалеко от Санкт Петербурга.

          Тут остается только выразить восхищение редактору и его сотрудникам, за то что, имея  преклонный возраст все же шагают они со временем, потчуя  своих читатей,  надо пологать в основном  своих сверстников и сверстниц  вдоволь и такимы явствами духовной пищи... Я однажды упоминал уже в “ЗП” №32 (23-29.08.07) в статье “Сломанные часы про рассказ Искандера Сирази “Брак на небесах”, которую опубликовал “Казан утлары”,  где речь шла о прелюбодеянии молодого  муллы с  девушкой, пришедшей в мечеть для изучения Корана, во время пятничного намаза... В той статье я писал, что  мусульманам разных полов, если они не близкие родственники оставаться наедине запрещено шариатом, что девушек читать Коран обучают не муллы,  а абыстаи. Но как говорится, обух плетью не прошибешь,  журнал имеет право устанавливать свою планку на вкус, на интеллект  и  аршин на этику...

             Марат Амирхан  также не ударил в грязь лицом в публикуемых один за другим, своих,  исторических как он их представляет, романах. А вот отведайте- ка один маленький отрывок из под его пера :  “Гаухэршад, что есть  в своем арсенале ласки, все выложила. Не комплексовала,не постеснялась: целовала, обнимала, лизала, поглаживала. Булат бек и сам не перекладывал пустое в порожное..”. Нет, это не отрывок из рапорта сержанта милиции с описанием про житие  вокзальных бомжей. Тут речь  не идет  про уличных собак, и эти строки не из дневника  про случку ценных животных работника зоопарка. Писатель Марат Амирхан так описывает  семейные отношения царских особ Казанского ханства состоящих в законном браке, освященных никахом, о которых русские летописцы упоминали   бережно , с трепетом , как и пологается  их сану...

          В другом  романе Марата Амирхана “Альвидаг” ( Прощание), также опубликованном в журнале “Казан утлары”   есть забавный эпизод, о том, как  Сафа-Гирей  хан устраивает учение для охраны своей жены Сююмбике...

         И вот на этом самом месте, позвольте мне уважаемые читатели вспомнить один  армейский анекдот.

            Один генерал, проснувшись видит как  солдат , который служит при нем в качестве деньщика чистит его китель  от блевотины. Генералу становится стыдно, и он желая навесить лапшу на уши служивого, начинает рассказывать о том, как  вчера остановил одного пьяного лейтенанта, и как того внезапно   вырвало.

-       И что сделали с ним , -интересуется солдат.

-       Посадил на гаупвахту на десять  суток, - не моргнув, чеканит генерал.

-               Маловато дали, - угрюмо замечает солдат.

-               Как так? – грозно удивляется генерал.

-       Потому что этот лейтенант еще испоганил ваше галифе  изнутри, -заявляет солдат.

            Какое отношение имеет  этот  заурядный анекдот к роману  Марата Амирхана  спросит  уважаемый читатель. На мой взгляд, если бы, генерал нашего анекдота устраивал  по пьяни подобные учения для безопасности своей жены, но удалым солдатам раз в неделю или в месяц  удавалась украсть ее  на время , скажем до утра, и про это снять сериал, это было бы и интересно и поучительно и походило бы на правду..... Лично меня автор романа не убедил     в оправданности такого включения, раз царицу так и не разу не похищали в жизни...

           Роман Марата Амирхана  прихватывает кроме ханских и сегодняшние дни. Автор, царицу Сююмбике декларативно объявляет ровней то Жанна д Арк, то Клеопатре, не вкладывая в ее уста достойные речи,  обеспечивающее  равенство ее ума и сердца с  упомянутыми историческими личностями,  красноречие, жесты  которых в изложении  западных писателей  магически завораживают и вызывают восторг у Его Величество  Читателя. Автор в своем романе не забывает упомянуть про журнал “Сююмбике” , где сам сотрудничает  и сравнивает его дорогостоящим камнем на перстни, видимо подразумевая под  образом перстни народ татарский.... Как говорится, кто бы сомневался... Одним словом, татарскому читателю авитоминоз не грозит, ибо с овощами и фруктами, имеется  ввиду морковка  и клюква, все в порядке ... “Но в остальном, прекрасная маркиза”, как поется в песенке  Леонида Осиповича Утесова,  “ все хорошо, все хорошо...”

           Исторический роман в моем представлении, это рассказ путешественника  в пространстве и во времени.  Он, кроме увлкательного сюжета скажем про любовь в качестве морковки,  должен нести читателю интересную информацию про то время,  во многих областях. Возмем для примера роман турецкого писателя  Орхана Памука “Меня зовут Красный”.  Есть там эпизод, когда  двух художников допускают в  хранилище  султана трофейных богатств  и роскошных подарков  ,  доставленных из самых разных стран. Действие происходит в 1578 году...  Художники обнаруживают и ценный подарок Московского царя, где то в углу,   в пыли ... По неволе приходит на ум, не взятка ли оно , не причина ли, не цена ли  возвращения турецких войск , отправленных для защиты Казанского ханства, на полпути .. Орхан Памук дотошно описывает там множество вещей, а также  картины художников, не забыв даже про малейшие оттенки. Он также в деталях представляет   жуткую  казнь, модную  того времени и актуальных  для художников...Там   описаны  обычаи, обряды, законы, и даже допросы с пристрастием. Из романа   брызжет  дух и  палитра описываемого времени во всей красе и ужасе. Иными словами,  чтобы создать исторический роман  размером в кирпич, автор обязан  перебирать гору с Кавказ, или “кирпичей” ,достаточную для сооружения “Айя Софии”, мечети “Султанахмет” или хотя бы башни, в нашем случаи,  Сююмбике... Нашим писателям , в том числе и исторических романов есть с кого брать пример... Я в своем  “Синтезаторе” выражал негодование  тому , что романы лауреата нобелевской премии Орхана Памука не доходят до татарского читателя на его родном языке. Ну вот , в газете “Ватаным Татарстан” вышла статья Ркаила Зайдуллы, (который также был был упомянут в “Синтезатор”е), где он сообщает  о выходе книги под названием “Прекрасные турецкие рассказы”   в котором дается и отрывок  из романа “Меня зовут Красный” Орхана Памука... Одним словом сдвиги имеются  и на любой вкус..

          Внимательно прочел воспоминания Туфана Миннуллина, в №№ 1,2,3   журнала за 2012 год.  В 2011 году он в первом и втором полугодии публиковал там юмористическое произведение  под названием “ Приключения Мингаза”  . Изюминкой той повести является момент, когда у старика Мингаза при измерении давления молодой медсестрой манометр зашкаливает , а когда замер делают пожилые дамы из медперсонала, тогда у него  все в норме и эту загадку  врачи никак  разрешить не могут... Не знаю почему, но на сайте Матбугат ру,  по этим самым  “приключениям”  некоторые  участники обсуждения психанули. Но бог   с ними,   а также с  юмором, он нынче специфичен, коснемся  воспоминаний Т.А.” Миннуллина “Изменение” ( сам о себе)”. Он  предупреждает, что его детище –не мемуары. Конечно, у автора, имеющего интересную биографию есть что черпать.  А опасность в том, что могут последовать его примеру , те у кого нет биографии и у журнала может появиться соблазн создания потока под негласной  рубрикой "Бахвальства самохвала"... Понятно что, кому нечего сказать, могут наговорить сколько угодно и писать бесконечно, тем более  что, журнал не на хозрасчете, а  на государственном содержании и платит  гонорары исходя из  количества опубликованных страниц...       
      Жизнь есть жизнь, бывают взлеты , падения  и попадания в дурацкие положения. Но автор не пошел на поводу у вкуса обывателя, тут он только молодцом и на белом коне.... Узнал в воспоминаниях  много интересного, хотя  надеялся  на большее. Оказывается это его рук дело  разделение пишущих на “народные” и видимо на простые...( Во время приватизации в Татарстане и с акциями предприятий было сотворено нечто подобные, кому то достались привилегированные, а кому -то обыкновенные). Хотелось выяснить подоплеку  краха журнала “Мирас” так сказать из первых рук. А также интересовался узнать,   по какому принципу  подбирался состав делегации во время первого визита Минтимира Шариповича в Турцию.  Там , из числа писателей поехал не председатель СП РТ и не его заместитель, то есть не тот, кому положено по должности,  а народный любимец, талантливейший писатель Мухаммат Магдеев... Там нежданно очутился и руководитель Муслюмовского района Хафизов Гариф Хафизович, который также был в фоворе у населения  района и здорово  походил  на американского политика Генриха Киссенджера .   Мне кажется  они, по крайней мере эти двое  выиграли “тендер” на состав делегации из - за своей  аристократической внешности... Ходили слухи, что некоторые претенденты   на эту поездку, оказавшись не у дел из-за своих колхозных физиономий,  писали   куда- то жалобы...
          P . S . Кстати, на "Сенном Базаре" принял участие и Ваш покорный слуга, стихами,   и мне журнал предоставил не 15 , как было оговорено по условиям конкурса , а два листа. На мне сэкономили 13 листов . Для кого? Остается лишь догадываться... Может  быть некоторые мои стихи не представляли какую либо художественную ценность или страдали недостаточностью юмора или сатиры?  Ляпнув такое, можно обидеть   известный всей стране сатирический  журнал   "Чаян" , который охотно  публикует  их.

         ( фото из газеты "Татарстан яшьляре", имеется  также в Матбугате ру)

СЕЗГӘ ЯЛГАН , МИҢА ЧЫН ....

                                         

            Ял көне булды бу хәл...Иртәнге сәгать уннар булгандыр,  хатын шимбә көн калага кунакка киткәннән файдаланып торырга иренеп  ,  диванда  ята идем,   ишегемне шакыдылар.  Ә  шакучы  бимазалаганга уңайсызланып түгел, ә хуҗаларча кылана  ...Кем булыр бу?  Эшкә кирәксенсәм телефоннан шалтыратырлар иде...Урынымнан  гына ,

-       -     Ачык,  керегез ! –дип кычкырам.

Ахрысы  мосафирым  саңгыраурак,  тагын да таләпчәнрәк кылана.

Нихәл итмәк кирәк, мыгырдана-мыгырдана  җылы юрган астыннан чыгып , трусикчан  ишеккә юнәләм. Шайтан алгыры, гомер булмаган хәл ишекне бикләп йоклаганмын ... Җитмәсә ачкычны да ике  тапкыр борып...Кем шакуын сорап та тормый  ачып җибәрүем була  ,  җиле белән  бәреп ега язып, бусагадан   шкаф сыман  бәндә атлап керә... Аңа  чандыр гәүдәле, иреннәре юка, битендә карга чукыр ите дә юк, гәүдәсе  сорау билгесенә ошаган икенчесе тагылган...

-         -   Ни  кирәк сезгә ? – минәйтәм.

-          Сорауларны  монда  син түгел, ә мин бирәм,  -ди  явыз карашлы  юка йөзле  Һәм кесәсеннән кызыл тышлы таныклык чыгарып  борыныма тери.

-       -   Стоп ,- минәйтәм. - Бу минем биләмә.  Процессуаль кодексны ипилек-тозлык кына беләбез ...

-        -          Алай,   бик күп тә белгәч, безнең белән китәргә туры килер. Монда гына аңлашып булыр дигән идем, хөрмәт йөзеннән. Шампан шәрәбы шешәсе белән танышасың килә инде алайса .

-          -          Кулга алырга ордерыгыз  бар штүли?- дим, каушый төшеп.

-         -    Бездә ордерның ниндие кирәк шундые булуын  аңларга тиеш идең кебек. Интернетка эленгән хокук саклаучылар турындагы хикәяң  дә синең файдага сөйли.  Анда бит син безнең братны  бик тә аңлап , белеп тасвирлагансың... Шулай   булмаса , бераз  башкачарак  да сөйләшер  идем мин  син фәкыйрь белән...  Яшермим, ошады  бәяның ,  аскы агымнары бар, хәбардарлар  гына   асылын аңларлык ике катлы урыннары байтак. ... Ә нигә  берәр әдәби журналда   чыгартмадың? Хәер,  сорап торам тагын , андагылар  бит хәзер хокук сагындагыларны адәм актыклары итеп сүрәтләүгә генә махсуслашты..

-           -  Түрдән узыгыз , рас минем язганнарны ошаткач.  Бәлки кухняга гына ? Әрмән конъягым бар...

-          -     Равил Шәрәфи “Американ” спектаклендә  әйтмешли: “лимон белән булса ярый”. 

                     Юка йөзле кырыс бәндә юлдашына борыла һәм ,

-         -     Контакт урнашты, бар, машинага чыгып  көт, кирәгең  чыкса чакырырмын, - ди.   

            Чәчле керпе энәләре сыман тырпаюлы алынган  әзмәвер   әмергә берсүзсез буйсынып, чыгып китә..  Кухня өстәле артына  урынлашабыз, конъяк  уртлыйбыз, лимон телеме чәйнибез.

-   Шәп яшисең , -ди яңа танышым, тел шартлатып . - Йортың иркен, түшәме биек, ризыгың киң...Кирәкмәгән төшкә борын тыгып,   тормышың чәлпәрәмә килер дип тә шөлләмисең  инде?

-       -   Бәлки аңлатыбрак сөйләрсез? –минәйтәм.  Һәм бушаган рюмкаларны     кабат тулыландыра  башлыйм. Әмма кул нигәдер җиңелчә калтырана  башлаган икән,  затлы эчемлек өлешчә өстәлгә турылана һәм җәелә...

-          Йә, йә. Артык дулкынлану кирәкми, -дип тынычландырырга ашыга яңа танышым.-  Әлегә баш ярылып күз чыкмаган.

-          Кайда, кемнең юлына аркылы  төшкәнмен  соң , әгәр сер булмаса?

       Юка йөзле пиджагы куеныннан “Татарстан яшьләре» газетасының  быелгы 6 март санын тартып чыгара.

-         - Синең мәкаләме?

-        -    “Мәдрәсә” кирәкме?” дигәне  минеке  шул, -  дим, каушый төшеп.-   Тик анда ваххабитлар өчен белем учагы ачуны даулау юк ләбаса, сүз һәвәскәр журналистларга  һөнәр чарлау почмагы  булдыру турында гына.

-          Ә язма азагында  Тукай премиясе белән беррәттән “Туңкай” премиясе булдыру хакындагы  тәкъдимеңне кая куйыйк ?

-          Соң, бу бит юмор...

-          Юмор?

-          Ярый, сатира булсын... Нишләптер тамак кибеп китте. Бәлки тагын берәрне йотып куярбыз?

-          Ә кем каршы?...

       Янә уртлыйбыз  алга килгәнен һәм тагын лимон кыерчыгын чәйнәштерәбез...

Кунагым тамак кыра  һәм  ,

-          Ә хәзер боргаланмый гына әйт, каян белдең , кем әйтте сиңа “Туңкай”премиясе хакында?- дип сорый, тавышын күтәрә төшеп һәм кара коелып. -  Әйт, кемнәр лаек  инде  андыйга?

-          Туң сүзеннән чыгып караганда -   рухи отморозоклар дип гоманларга була, түрәләр катында күңелсез поза тотучы графоманнар  өчен дә бата, -дим , аска карап.

-          Бар да дөрес...  Ләкин бу бит  минем фантазия генә!

-         -    Монда фантазиянең   ни катнашы  булсын?

-         -     Әллә сез шундый  бүләк бар димәкче буласызмы?

       Мин, ярдәм эстәп  коньяк шешәсенә  күз ташлыйм, һәм аның буш икәнен шәйлим. Суыткычка барып аннан алъяпкыч”ына “Токай”  дип язылган шәрап алып киләм.

-         -   Ә  син шундый  бүләк  юк дисең инде ?- ди , әңгәмәдәшем, ирен чите белән генә  явыз көлемсерәп.

          -  Туктагыз әле...    Бәлки  моны да “Тукай” шәрабы диярсез?

-        -   Ач,  әвәле. Ни икәнен татып карагач  аныкларбыз.

Шәраб шешәсе яртылаш бушагач,  мәсъәлә ачыклана  төшә. Кунагым раславынча  мин мөһим серне фаш итә язганмын, имеш. ..Асылда Тукай һәм Туңкай атлы ике премия  бар һәм бүләк  тапшыручы вазифалы  милләттәшнең татарчаса такы-токы,  бераз тыңкышлыгы шарт,  имеш.  Аның  кайчак  ни  дигәнен  тантанада катнашучылар , шул исәптән  журналистлар да әлегә кадәр  аңышмаган  һәм күпчелек  бары тик Тукай премиясе генә бар дигән фикердә ныгыган, янәмәсе.   Ә чынлыкта  Тукай премиясен  халык  сөеклеләренә, ә Туңкай дигәнен түрәләргә сөйкемле күренүчеләргә бирәләр, янәмәсе...  Соңгысын  алучылар  гавәм хозурында  тураеп, тырпаеп, кукыраеп  йөри һәм  уздырыштан үз-үзләрен мактаган мемурлар-истәлекләр язарга  да һәвәсләр  имеш...       .... Хатын кайтып уятканда   төшке аш вакыты  узып киткән  иде инде... Теге кунак чынлап та килгәнме, юкмы , очына чыга алмадым. Ихтимал килгәндер,  йокыдан  торып япа- ялгыз  ике төрле эчтәлекле  шешә бушатуыма  ышанасым килми...Хатын да мин сөйләгән белән ризалашты, һич бер үзеңне калдырыр хәл юк,  маҗарага тап булырга гына торасың, -диде... Апрельнең беренче якшәмбесе көнне бу хәл... Тәрәзәдән карап калдым “Ока” машинасына утырып киткәннәрен. Бистәбез мәдәният йорты каршындагы халык театрына йөрүче һәвәскәрләр булмадымы бу, дип шикләндем дә әле...

СИҢА ИРЕК КУЙСАҢ ....

                              

        Соңгы вакытта матбугат аша да, хатлар язып та фәкыйрегезгә карата ризасызлык белдерүләр ешаеп китте. Гаепләүләр уртак, мин язучыларны яратмыйм, аларны аяк астына салып таптыйм, имеш...Берочтан чишенеп җырлаучы артистларга тел тидергәнем өчен дә эләккәли. Дөрес, хуплаучы, яклаучыларга да кытлык юк анысы, әмма элеп алып селкеп салырга укталучылар активлыгын гелән җавапсыз калдыра килсәң, күпчелек укучылар  күңелендә “дәшмәү –ризалашу билгесе”, дигән нәтиҗә борынлавы мөмкин... Ә икенче яктан караганда , “аклануга дучар итү, яртылаш гаепле ясауга ирешү,  өзми куймый гаепләүләргә күм, ни дә булса барыбер ябышачак, еллар узгач, аның хакында шундый бәхәсләр барды бит дип булса да искә алачаклар”, кебек өйрәтмәләрдән гыйбарәт тарихи ядькәрләр бар... Элегрәк турыдан туры килгән хатларга миннән җавап бертөрлерәк , әйтик менә мондыйрак эчтәлектә була торган иде :

    “...Әдәбиятыбыз ифрат авыр дәвер кичергән бер вакытта бәгъзе язучыларыбызның газета битен тутырып,  мәхәббәттә аңлашуга тиң макташуларын язуымны таныйм.  Бу –факт. Әгәр дә мин   шулай төчеләнеп  үзара макташуларыннан чыгып аларны,  һәм шуларны яклаган өчен сезне  уртак исемлеккә каулап “зәңгәрләр” дип белдерсәм, бу  “яла ягу” булыр иде... Кыек атып туры тидерсәм дә эш харап, мине шәхси тормышка тыкшынуда гаепләргә нигез туа. Ләкин минем язмаларда криминал юк, юмор, сатира, тәнкыйть” жанрлары рөхсәт иткән кысалардан чыкмыйм …”

      Хатлардан уртак сөземтә борынлый: мин әйбәт түгел... Чит илдә яшәүче мәшһүр бер милләттәшебезнең, “әйбәт булса җәннәткә китсен!” дигән , гел “әйбәт”  булып, милләт файдасына бармакка бармак сукмый, тик  шәхси мәнфәгатьләрен кайгыртып яшәүче вазифалы милләттәшләребезне күздә тотып әйтелгән гыйбәрәсенә ышыклану да ике яклы . Шул гыйбарәсе өчен   мөхтәрәм затны ислам тәгълиматын санга сукмауда гаепләп чукый башлауларына сәбәп булуыңны  көт тә тор... Кем әйтмешли, ашның өрелесе тәмле,  апрельнең бересе ямьле, ә сүзнең дөресе гамьле. Ниһаять минем адреска уртак эчтәлекле барча хат юллаучыларның мантыйгын ачарга сәләтлесе килеп төште.   Укучылар өчен дә кызык булыр дип  аны  мөхтәрәм укучыларым игътибарга тәкъдим итәм :

              “ ...Әйт әле Зарипов, син нишләп язучыларны яратмыйсың, ни өчен син аларны  тапыйсың?  Беләбез, син инде Тукайның “Тәнкыйть – кирәкле шәйдер” дигәненә елышырга махсуслаштың...Бер тапкыр хәтта, мәрхүмнәр турында “ яки  тик яхшы, яки бер ни дә” ( о покойнике либо хорошо, либо ничего) дигән латыйннардан ук калган борыңгы кагыйдәгә ышыкланып, “мин, милли әдәбият –сәнгатебезне күмәргә ашыкмау һәм шуның өчен тәнкыйть жанрын яшәтү ягында”, дип тә күзгә төтен җибәргәләдең...Имеш синең һәр тәнкыйтьчел мәкаләң тиешенчә, җиткелекле мисаллар китереп  дәлилләнгән, янәмәсе син язучының шәхесенә орынмыйсың, ә бары тик аның язган әсәренә генә бәя бирәсең... Менә шунысы үтерә дә инде аның. Бит  язган әсәр , газиз балаң кебек : үзеңә әйткәнгә түзеп тә була, ә балаңа тел тидерүчене, хәтта әйткәне дөрес, гадел булса да, мәңге гафу итеп булмый, өзгәләп ташлыйсы килә! Безнең олпат бер язучыбыз затлы журналыбыз битләрендә әлеге жанрны ачыктан-ачык кирәк түгел, дип санавын белдерде һәм “әле аны безгә кем таккандыр” дип  сукранудан да курыкмады . Менә син, төрмә турында әсәр язучыга һич югы баланда пешерттереп тест уздырылсын, андагы жаргонардан хәбардарлыгы махсус сүзлек ярдәмендә тикшерелсен дисең, имеш ул  андагы опер ни майтара, камера бусагасыннан узгач  мәхбүс  нинди сынаулар уза кебек һич кирәкмәгән сорауларга тотлыкмый җавап бирергә тиеш. Янәсе, үзе баланда шупырмаучыга, кемдер сөйләгәннән чыгып , бер яклы карашка  таянып , әлеге учреждениеләргә кереп тә карамаган, һәм андагы исләрне иснәмәгән тоймаган көе әсәр язу- теманы профонацияләү... Ә кайда бар соң бездә нәрсәнең булса да очына чыгу? Яисә асыл һөнәрилек? Кай өлкәдә? Ни өчен язучы гына ак карга сыйфатында гомуми вәзгыятьтән тайпылырга тиеш? Менә син тарихи роман язучыларга каныгасың, имеш үзләре тасвирлаган чорлардагы  төзелеш, архитектура үзенчәлекләреннән бихабәрләр, әсәрләрендә  иҗтимагый катламнарга хас кием үзенчәлекләре исәпкә алынмый, чор сулышы сизелми. Ат турында язалар, ә токымы, дирбиясе ниндилеген  белмиләр. Имеш шул замандагы аш-су , эчемлекләр турында да мәгълумат ташка үлчим. Имеш ул чорда киемдә хәзерге сыман дөньякүләм бертөрлелек булмавын төрле-төрле илләрдән килгән сәүдәгәрләр өс башын тасфирлап аңлатып булыр иде.Янәмәсе, тарихи романнар да  вакыт һәм пространстводагы сәяхәтнамә, һәм аларның төп кыйммәте үзенчәлекле кызыклы тарихи ачышлары, аңны-рухны баетырдай мәгълүмат йөге җиткерүдә. Ә безнекеләрнең бар белгәне бер өзлексез , өзелгәнче инде җепкә калган бармакларын имү...Син хәтта, фәлән рәссам ясаган Сөембикә портретын роман авторы алдына куеп, киемнәренең нинди, кайлардан кайткан  тукымалардан, нинди фосонда тегелешен, ханбикәнең прическасын,алка-йөзекләренең тиңсезлеген,  ничек бизәнгән булуын бәйнә-бәйнә тасвирлатып тест уздырырга кирәк, дип тә лаф ордың. Сиңа ирек куйсаң,  70-80 еллардагы инженерлар турында роман язучыдан логорифм линейкасында  дүрт гамәл эшләттерергә, анысын ерып чыкканнарына уртасындагы шуып йөри торган тасмасын әйләндертеп, синус, косинусларын  таптырырга да күп сорамассың. Арифмометрның ни икәнен сораштыруыңны да көтәргә була.   Син хәтта шуңа барып җиттең,хәзерге детектив фильмнарда өске һәм аскы якка  кәгазь акча -банкнот, ә урталыкка  шул үлчәмдә туралган кәгазь тутырып ясалган  пачкалар белән  алдау эпизодлары еш күрсәтелә, хокук саклаучылар андый алдавыч муляжларны “кукла” дип атый, дип керешеп, бәгъзе әдипләребезнең зур күләмле әсәрләрен  шундыйларга төрдәш дип тә расларга маташтың! Имеш башындә ярты, азагында ярты хикәялек нәрсәдер бар,  ә урталыкка жанрга һәм сюжетка бәйсез  сексуаль кәртиңкәләр белән ашланган-сипләнгән  чүп-чар дыңгычланган... Күктән җиргә төш, Зарипов. Без бит авыл малайлары. Сөтне көлке бәягә җыйганга күрә авылдаш аңа су әстәргә мәҗбүр, ләбаса! Язучы да күктән төшмәгән, ул да – авыл баласы. Мөгаен син  шәп  дип санаган әсәреңне чыгара алмагансың да, үтең купкан, шуңа бәйләнәсең яшәү җаен тапкан каләмдәшләреңә. Ә бит  бер мәкаләңдә, тапкырлау таблицасын любей дурак белә, бүлү таблицасын белү мөһим , дип куык очырганың булды.  Миннән сиңа акыл, үз киңәшеңне үзең тот,  һәм язучыларыбызны тынычлыкта калдыр!”  Менә шундый хат.  Әлбәттә  автор аноним булып башка берәүнең адресын һәм исемен күрсәткән булуы да мөмкин. Шуңа күрә  әлеге гыйбрәтле хатның авторын һәм адресатын  атарга  базмадым. Бәйләнергә генә торалар бит, сак булу хәерле...

ТЕЗДӘГЕЛӘР ТЫЗ ДА БЫЗ ...

  ...Шулай туры килде, җөмһүриятебезнең бер районында ярыйсы гына дәрәҗәле агайның юбилей кичәсенә очраклы рәвештә килеп эләктем. Юбиляр, пенсиягә озатмый, төшемле  кәнәфиеннщн яздырмавы  өчен  каладан килгән түрәсе( хуҗасы дию  урынлырактыр?)каршына килеп,  чәчәкле-чуклы рәхмәтләрен яудырганнан соң,  артык дулкынланудан тынына буыла язып бер кавым сүзсез торгач,  иңрәп сулыш алды һәм нотыгын  :

-       Әллә алдыгызда тезләнимме ?! – дип ,  очлады...

           Мондыйларның кул астындагыларга ниләр күрсәтергә корылышлылыгын Мәнди анасы да аңлый булыр... Үз теләге белән түбәнсенүе өчен үчне кемнән дә булса  кайтармый да булмыйдыр?...Әлеге әфәнде, һәм аның кебекләр, конкрет бәндә аягы астында туфрак булуларын гавәм күз алдында һичбер уңайсызлану тоймый күрсәтүләрен , боларның үз түрәләре   мәскәүләр катында шулайрак  кылануыннан киләдер  дип аңлыйсы микән?...Кул астындагыларга үзенә карата да шундый табыну  эстәү ишарәсе дә бармы икән бу йөзсезлектә?Ислам тәгълиматының  бәндәне Алланың колы дип тәгаенләвендә, атеистлар аңлатканча  кимсетү  түгел, ә аны яклау, коллыктан аралау максаты канунлаштырылган.  Аллаһ бәндәне милкем дип игълан иткән икән,  димәк башка берәүнең  ул милеккә хуҗа булу хокукы, дәхеле  юк дигән сүз. Һәм Аллаһ  колы   бәндә алдында  тезләнергә дә тиеш түгел, әгәр Хак Тәгаләне бар һәм бер дип белсә. Шундый риваять тә ишеткән бар, кайсыдыр мөселман иле патшасы  күп мәчетләр, мәдрәсәләр  салдыра, дин юлында  байлыгын   кызганмый сарыф итә , әмма   бәхетсезлекләрдән башы чыкмый. Мин бит  Син дип тырышам, нигә  мине гел җәзалыйсың, дип фөръяд итә бу бер мәлне  һәм Күкләрдән   җавап  ирешә :

-       Син, минем колларымны җәберлисең...

Кыскасы, бәндә алдында тезләнү –имансызлыктан.

         Әлбәттә, һичкем хатадан хали түгел, ә  аклану ягына ифрат  дәрәҗәдә маһирбыз.  Бәгъзеләр өчен аклануның  баганалы юлы –  башкаларны  кәҗә, тиле, кырый   калдыру, аларны даими түбәнәйтү хисабына калку күренергә чапалану.. Аерылышкан парларны гына алыйк, ара өзелү сәбәбен  һәр як үзенчә  шәрехли һәм кайсын тыңласаң, шуныкы дөрес кебек. Шома адвокатларның  җинаятьчене судан ак, сөттән пакь ,ә корбанын гаепле итеп калдырыру осталыклары  әдәбиятта, фильмнарда чагылыш таба.   Торгынлык елларында  шабашчылар белән  “уртак тел табучы” азу ярган колхоз рәисләре бар иде. Болар, килмешәкләргә караганда шундый ук хезмәт өчен ун тапкыр кимрәк  хакка бил бөккән һәм очы күренмәгән мохтаҗлык  шартларында тормышында яктылык тапмаудан яшел елан белән дуслашуга мәхкүм   колхозчы авылдаш-милләттәшләрен  булдыксызлыкта фаш итәргә яратты,  аларны җай чыккан саен, эш өстәле артында утырганда да, мөнбәрдән торып да,  иштәшләре арасында да,  үзенә ун тапкыр  хасрак тискәре сыйфатларда, хөрәсәнлектә, караклыкта, аумакайлыкта, булдыксызлыкта  гаепләүгә, хакәрәтләүгә, хәтта  кул күтәрүгә  корылышлы булды. Гаепле эзләү һәм табу Русиянең яшәү рәвешеме әллә? “Кем гаепле?” “Нәрсә эшләргә?” - дигән сорауларга Русиядә җавапларны гомер бакый эзлиләр дип тасдыйкълап калдырган атаклы классиклар.  Җавапларга  кытлык юк  анысы...Әлбәттә инде теләсә кайсы дәвер өчен беренче номерлы гаепле тәгаенләнгән , ул  –татар. Аның  “иго”сы. Бу җәһәттән ватаныбызда безне яһүдләр белән бер баскычка куялар, һәм яхшы компаниядә булуыбызга горурлансак та ярыйдыр.  Аннары –төрлеләр, чорына карап патша һәм алпавытлар, дворяннар, кулаклар, кулак иярченнәре, руханилар, корткычлар, космополитлар, фашистлар, коммунистлар, демократлар, бюрократлар, кавказ чырайлылар, олигархлар...  Зурабов,Чубайс, Лужков...  Европалыларның да кайчандыр  руслар ,һәм алардан үрнәк алуга хирыс безләр сыман “кем гаепле?” дигән сорауга җавап эзләп изаланган чаклары  булган.  Хакимияткә, байлыкка ирешүчеләренең гади халыкны хөҗерләнеп таптау-изүләре хакында аларның әдәбиятында, тарих китапларында мәгълүмат җитәрлек. Америка индеецларына, Австралия аборигеннарына геноцид уздыру , Африка халыкларын эшче хайван сыйфатында файдалану өчен әзерлек мәктәбен ауропалылар үз илләрендә үткән. Теләсә нинди кабәхәтлекне, эшәкелекне, гөнаһны чиркәү , акча алу(индульгенция) бәрабәренә кичереп торуны җайга салган  булган. Яшәү өчен бер нинди яктылык күренми, үзара өзлексез сугышлар, бозыклык,черү, таркалу котырган бер заманда, ягъни 16 нчы гасырда бәхәсләр җәелеп китә : берәүләр бөтен юньсезлекне попларга сылтый, аларны утка атарга өнди ,бәгъзеләр кара халыкны гаепли, попларны юк итсәк, кара халык арасыннан тагын да комсызрак поплар рекрутланачак диләр. Менә шунда Мартин Лютер атлы монах “меа  kulpa” , “минем гаебем,  мин гаепле,  җанымдагы явызлыкны, нәфесне җиңми торып берни дә булмаячак!”, -дип белдерә. Карл Маркс  әлеге белдерүне “монах миендәге революция” дип бәһәли һәм Ауропага яңа чор тууының сәбәпчесе дип саный. 

              Әйе, без дә “кем гаепле?” дигән сорауга җавап эзлибез. Бәгъзеләр Явыз Иванны битәрли, хакимиятне орыша, байларны сүгә яки милләтчеләрне каргый, динчеләребезне дә өлешсез калдырмый. “ Бөтенесенә татар үзе гаепле, татар анасын сатар”  кебек ,кемдер, алларында, графоманлыкларын күздә тотып, махсус төшереп калдырган “фикер”не үзләренеке сыйфатында  ничәмә еллар инде гәҗит-журналлар аша  әтрәгәләм каләмзатларыбыз, халкыбызның туган телен җуймаган өлешенә  йоттыруларына да күнектек. Ә бит бу, милләт сатып сәяси һәм матди капитал туплауга махсуслашкан маңкорт түрәләр өчен бәя биргесез чишелеш. “Татар башын татар ашар” дип күтәрелеп бәрелүче  “зыялыларымыз” әнә шундый түрә ялчылары, шуларның   алтылы чыбыклары...  Кем гаепле?  Ни аяныч, арабызда Мартин Лютер кебек , “мин гаепле” диюче табылганы юк.  Ә  милләтнең бүгенге хәле өчен “мин гаепле” дип теләсә кайсыбыз  әйтә ала һәм хаклы да булачак.

          Гаеплелек касәфәте иңдерүнең җимешләре аяныч. Милләттәшләребезнең  газиз балаларына уздырыштан әллә ниткән  әтрәгәләм исемнәр куюы хакында “Т.Я” бер генә тапкыр язмады.  Европадагы фәхешханәләрдә хезмәт күрсәтүче туташларга , ата-анасы биргән дин кушкан исемнәр урынына , шунда файдаланып торуга лаек  курчакларга хас атамалар бирелә дип укыган бар. Шундый исемнәрне мулла чакырып та куша башладылар түгелме?...Әйтерең бармы :Эльвина, Эвелина, Амила, Алиналар баса ләбаса Татарстанны...  Ә ир балаларга Тузикка тартымнары  ябыштырыла .  Шөкер, матур, затлыларын куючылар  да бар,   ислам кануннарын төгәл үтәп яшәүче бер   танышым  улына Мөхәммәтфатыйх дигән исем  куйдырды авылыбызда .

                  Гаеплелек касәфәте  халкыбызны милләтеннән, туган теленнән, гореф-гадәтләреннән тайпылдыра,кешегә хас исемнәрдән яздыра,  хуҗасы  алдында  коерык болгаучы эт көненә турылый. Бу сынауны  башка  төрки халыкларга күчереп арканлау омтылышлары белән дә очрашабыз. Төркияне, төрек халкын 1915 нче елны әрмәннәргә карата геноцид уздыруда гаепле итеп калдыру хәрәкәте дөньякүләм дәрәҗәдә канат җәя.. Быел, Франциядә әрмән халкына карата “геноцид”ны танымау өчен  җинаять җавапчылыгы кертү хакында канун кабул ителеп, аны  президент Саркози раслаган да иде. Ягъни Франциягә килгән һәм әрмәннәргә карата ватаннары җинаять кылды дип санамаган, моны кире каккан һәр төрек, президентын да кертеп ,  җинаятьче  санала һәм хөкемгә тартыла ” дигәнне аңлата торган закон иде бу.  Франциянең Конституцион суды  әлеге законны  кире какты һәм  гамәлдән чыгарды. Әмма , мондый канун проектын  көн тәртибенә кабат меңгерү омтылышына әлеге карар нокта куймый. Төрекне гаепле ясау , төрек халкына гаеплелек касәфәте сеңдерү юнәлешендәге дәгъвә Төркиянең үз эчендә дә туктамый һәм бәгъзе төрекләр, шәхси мәнфәгатьләрен алга куепмы,  милләтләре өчен моның нинди нәтиҗәләргә китерәсен төшенеп җиткермичәме,  әлеге “гаеп”не тануны хуплый... Шул ук вакытта әзербайҗаннар  Хуҗалы шәһәре халкын  геноцидка дучар итүдә әрмәннәрне гаепли. Әрмәнстан исә гаепне кире кага. Төркия  дә геноцид фактын танымый, 1915 елда   дәүләт буларак  ил язмышы, исән калу-калмавы  хәл ителүен,  Антанта илләре, шул исәптән бүген гаепләүче мантиясе киеп алган Франциянең дә  Төркия биләмәсенә басып керүен һәм шул шартларда   баскынчыларны христиан кардәшләр дип теләктәшлек күрсәткән җирле әрмән халкын фронт участокларыннан ил эченә депортацияләү мәҗбүрияте алдында калуны  ассызыкларга азаплана.                Берәүнең дә капчыгы буш түгел. “Оккупациядән күргән зыян” ны СССР дәвамчысы Русиядән эзләп алу хыялы  балтыйк буе илләре сәясмәннәренә тыңгы бирми. Украинада да , Русиягә карата  да гаеп тануга кагылышлы  таләпләр яңгыраштыра.  Сергей Сибирцев атлы автор бәянында, быелның 12 мартында “Полемика” басмасындагы интервьюдә  украин сәясмәне, Украина республика партиясе рәисе урынбасары “Украина Русь”  иганә фонды башлыгы Ростислав Новоженец, “әгәр  совет хакимияте чорында 20 дән 30 миллионгача украин юк ителгән икән, Россия ким дигәндә әлеге корбаннар өчен берсенә 100 мең доллар исәбеннән чыгып түләргә тиеш, -дип белдерде. “Монда оригинальлек күрсәтү юк. Башка халыклар үзләрен рәнҗетүчеләр белән шулай эш йөртә. Богаудан арынган халыклар, бәйсез дәүләтләр сыйфатында элеккеге оккупантлардан конпенсацияләр, китергән зыянны каплауны таләп итәләр.   Бу очракта мин  һәрвакыт яһүдләр үрнәгенә мөрәҗәгать итәм. Алар үз  дәрәҗәләрен белеп,  хокукларын мөкәммәл  рәвештә яклый беләләр. Мәгълүм ки, Холокост вакытында Израиль дигән дәүләт  юк иде. 1948 нче елны Израиль дәүләте  барлыкка килде  һәм Германия алдына   үтерелгән һәр яһүд өчен 100 миллион доллар түләү мәсьәләсен куйды.Асылда ничә миллион яһүд үтерелүе хакында бәхәскә кермим. Әмма яһүдләр 6 миллион дигән планка куйды һәм һәркайсы өчен 100 мең .Һәр халык шулай эшләргә тиеш.Украин дәүләте дә шулай эш йөртергә тиеш, асылда  шулай  булган булса”, -дип искәртә Новоженец. “ Һәр үтерелгән яһүд өчен  түләү  тулаем алынгач, алар инде һәр рәнҗетелгән яһүд өчен компенсация таләп итәләр. Әйтик бер онык әтисе –әнисеннән бабасының ничек үлүе турында ишеткән, һәм шуңа борчылу аңа әхлакый травма ясаган. Израиль , кабаттан компенсацияләр “саву” өчен  Германиягә массакүләм эзләп алу  таләпләре әзерли. Ә ни өчен СССР урынын алган  , аның активларына гына түгел пассивларына да ия булырга бурычлы Россиягә башка мөнәсәбәт ? Алыгыз бездән Чернобыльне, СССР вакытында Чернобыль  булган өчен түләгез. Түләгез Әфганда һаләк булган егетләребез өчен, Соловки өчен түләгез. “Кызыл террор” өчен түләгез. “ Бөек Ватан”  дигән аталыштагы сугышта украиннарның пушка ите булганы өчен түләгез. Барлык корбаннар өчен түләгез һәм Россиянең нинди икәнен күрербез.Бернинди Россия бюджеты да моңа түзмәячәк”, -дип дәвам итә сәясмән...

            Хәлбуки ,интернетта рус милләтчеләре тарафыннан яһүдләрнең үзләрен гаепләүче мәгълүмат та шактый гына. Австрия, Швейцария һәм Германиядән соң чират Русиягә  җитәргә мөмкин булуын күздә тотып, кисәтү җәһәтеннән  эленәме алар, белгән юк.  Яһүдләргә карата  гаепләүләрне   дәлилләү мөмкинлеге ничектер, суга сәнәк белән язылган булуы да ихтимал, ә менә Россиядә, монархия чорында яһүдләргә каршы кабул ителгән дистәләрчә законнар белән шул ук интернет аша һәркем таныша ала....Янә килеп русның мәшһүр классиклары да  яһүдләргә карата илдә уздырылган  золымны  гадәти  хәл санап үз әсәрләрендә теркәп калдырганнар. Җөмләдән А.С.Пушкинның мәшһүр  “Капитан кызы” әсәрендә гусар полкы ротмистры Зурин яшь Гриневны бильярд уйнарга өйрәтә. “Бу, - гаскәриләр өчен зарур нәрсә, -ди ул. –Походта берәр төбәккә килеп төшкәч, нишләргә әмер бирәсең? Һаман-һаман жидларны  кыйнау да кызык түгел... Шушы җәһәттән Тургеневта, Достоевскийда , Лесковта башка классик әдипләрдә  дә  мондый тасвирламаларның  җан өшеткеч  үрнәкләре дә очраштыра...

        ...  Компенсациягә ирешү, түләү таләп итү  өчен иң әвәле  көчле булу , дөньякүләм финанс системасы штурвалына якын тору шарттыр? Җөмләдән Америка индеецларына,   Әфганстан халкына берәү дә компенсация түләргә җыенмый кебек ...Безгә дә  309 нчы закон кебек “игелекләр” белән генә кәнәгатьләнергә туры килә.  Кем әйтмешли, колның зары ишетелми... Ул гаепле... Кол булудан да зур гаеп юк.  “Тезләнимме?” дип  хөҗерләнүче  түрә-коллардан да җирәнгечрәк нинди  күренеш булуы мөмкин бу якты дөньяларда?...  Җырларыбызның җыр , әдәбиятыбызның әдәбият булудан чигенүләренә дә һәр эргәне иярләгән  “тезләнимчелек” , ә тагын да төгәле- имансызлык  сәбәп... Пролетариат юлбашчысы В.И.Ленинның “бетерсә , безне бюрократия генә бетерәчәк” дигәне раска чыкты. Милләтебезне  дә  “тезләнимчелеккә” күнгән  милли бюрократия кыерлый...

            Кемнәргәдер үпкәләп, куенда таш саклап яшәү, судлашуларга өмет багълап манту хыялы саф күңелле, уңган һәм талантлы халкыбыз өчен төс түгел. Якташ президентыбыз япь яшь Никифоровны министр дәрәҗәсенә күтәргән иде.  Тезләнгәне өчен түгел, ә талантлы булганга күрә. Инде ул –Русия министры булды. Талантларга юл ачыла башлау әйбәт фал, хакимияттән “тезләниммечеләр” китә башлауга  алхәбәр буларак, күңелләрдә өмет уята...