ХАТЫН – КЫЗ РОМАНЫ

Җәлил хәзрәт бер вәгазендә, ир-атларга мөрәҗәгать итеп, хәдискәме, ниндидер фәлсәфәчегәме таянып, тормыш тәҗрибәсеннән чыгыпмы, анысы хәтердә калмаган, "хатын-кызда аждаһа һәм фәрештә яши, кайсын уятасың , шуның белән яшисең, дигән иде...Телефон аша сөйләшкәндә, әлеге фикергә, "кайсы көнне кайсын уятасың, шул көнне шунысы белән яшисең" дигән нәни генә төзәтмә өстисе килүемә ул көлемсерәп, бу бит бер уен көлке генә инде , дип куйды... Хатын-кызлар турында атаклы язучылар, философлар тарафыннан чордан чорга берсеннән берсе үткен һәм кызыклы фикерләр әйтелгән.... Хатын-кыз акыллыракмы, ир-атмы? Бу сорауга җавапны да уенын-чынын кушып инде бик күптән эзлиләр...Үзләрен дөнья кендеге дип санаган европалылар да байтак чорлар хатын-кызның физик мөмкинлеген һәм акыл дәрәҗәсен ир-атныкыннан кайтыш, дип санаган.Хатын-кызның иҗтимагый тормышка лаек биләмәсен Германия кайзеры Вильгельм II “к” хәрефенә башланган өч сүз (кinder, кuche, кirche) белән тамгалап чикләгән һәм шуны Европада кайчандыр канун дәрәҗәсендә хакка чыгарганнар. Ул сүзләр бала, кухня, гыйбадәтханә дигәннәрне аңлата. Мин бу сорауга җавапны ирекле "Татарстан яшьләре" газетасында , 2014 нче елның 29 сентябрендә басылган шул исемдәге мәкаләмдә, әлеге җөмләдән керешеп эзләгәнмен һәм үлчәү тәлинкәм хатын кызлар файдасына авышкан... Ул мәкаләдә радиация турында гыйлемгә ирле-хатынлы физиклар Мария һәм Пьер Кюрилар нигез салуын, бу икәүнең кайсы акыллырак булган дигән сорау борынласа, Пьер – бер, ә Мария ике тапкыр Нобель премиясе лауреаты булуын искәрткәнмен, бүгенге чорда татарның иң шәп шагыйре кем дип сорасалар, ике дә уйламыйча, Саҗидә Сөләйманова, иң талантлы һөнәри композиторлар , дип кызыксынсалар, Сара Садыйкова һәм аның дәвамчылары Мәсгудә Шәмсетдинова, Луиза Батыр-Болгари, дип җавап бирәчәкмен, ә иң бөек җырчыбыз кем иде дип тәфтишләсәләр, Фәридә Кудашева дими хәл юк, дип тә өстәгәнмен... Күптән түгел үзем сыман төзелеш институты тәмамлап, үз һөнәре буенча эшләүче Алсу кызым туган көнемә бүләк иткән Мария Корелли атлы авторның "Иблис сыкравы" исемле китабын укыгач, дөнья әдәбиятында хатын кыз язучының бик биек урын биләвенә төшендем.. 19 гасыр азагында Англия классигы Мария Корелли (чын исеме Мэри Моккей, 1855-1924) романнары урын алган китаплар, тиражлары , сатылышы буенча, чордашлары,атаклы Конан Дойл, Уэллс, Киплингларны , өчесенекен бергә кушылышта артта кадырган икән... Хатын-кыз авторларны китап сөючеләр җитди кабул итмәвен үз җилкәсендә татыгач, ул әсәрләрен ир-ат автор исеме белән тәкъдим итә башлый. Ә Россиядә, авторы Брэм Стокер дип күрсәтелгән китабы, тәүге тапкыр, 1903 елны нәшер ителә. Рус телендә "Иблис сыкравы" исемле романы урын алган китабының беренче тиражы күпме булгандыр, ә менә 2025 елның маенда басылганының өстәмә тиражы 40000 тәшкил итә... Кызык, бүген кайсы илнең, кайсы халык классигы китабы , чит илдә шундый тиражлар җыярлык рухи егәргә ия икән?...Тикмәгә генә шуның тышында нәни хәрефләр белән "чорларны үзгәрткән китап", "буыннарны берләштергән язучылар" дигән искәрмәләр чагылыш тапмагандыр... Әсәрнең төп герое, үзен даһи язучы санаучы, әмма нәшрият редакторлары якын итмәүче ,язганнарын гел кире боручы , очраклы хезмәт хаклары алып юксыллыкта тормыш кичерүче Джеффри Темпст көтмәгәндә мәрхүм туганынының миллионнарына ия булып, аңа чиксез мөмкинлекләр ачыла, һәм ул иң югары даирәләрнең сөеклесенә әйләнә. Китабы тиз арада басылып чыга, аны иң затлы газета– журналлар аша , иң атаклы, шул эштә азу ярган тәнкыйтьчеләр , әлбәттә кызыксындыру чараларыннан мәхрүм калмыйча , күккә чөеп мактарга, рекламаларга керешәләр.... Хәлбуки роман резонанс тудырмый.. сатылу дәрәҗәсе дә авторның күңелен күтәрерлек булмый. Романда, аныкы гына түгел, артыннан этеп күтәрелүче, макталучы башка танылган авторларның китаплары сатылышы әлләкем түгеллеге тасдыйкълана. Ә тәнкыйтьчеләр тарафыннан даими орышуларга дучар талантлы хатын-кыз Мэвис Клерның китапларын көтеп алалар, егылып укыйлар, тиражлары артканнан арта тора. Джеффи Темпст шул ханымның бер әсәрен уку белән, үз иҗаты аныкыннан шактый түбән баскычта торуын төшенә, бу хәлгә үтә ныкъ үртәлә,борчыла, ярсый, һәм конкурентының иҗатын хурлап, уңны сулны онытып мәкалә яза, шуны, чит исем астына качып, иң популяр журналда бастырып та чыгара... Ә бер мәлне, аларның юллары кисешә ,һәм әлеге Джеффи Темпс талантлы ханымнан үзе язган романны ничек бәяләве турында кызыксына. Мевис Клер елмаеп - балкып, Романыгызны укыдым әйбәт язылган, ә мәкаләгез тагын да шәбрәк иде, -дигән җавап күндерә... Әдипләр язмышына кагылышлы әлеге гыйбрәтле әсәрдә кайбер язучыларның дәрәҗәләрен төрлечә, шул исәптән югары даирәләрнең рәсми чараларында катнаштырып өреп кабартулар , аларны үз өлкәләрендә махсуслашкан тәнкыйтьче каләм ияләре төркеменнән даими мактатулар, репутацияләренә күләгә төшерми торган ысулда, матди агымнар турылаулар аша да хәл ителүе тәсфилле бәян ителә... Инде кем әйтмешли, үзебезнең бәрәннәргә әйләнеп кайтыйк. Бездәге, ирекле матбугат битләрендә дөнья күргән мәкаләләрдә, язылучысы ташка үлчим , китапханәләргә тагу аша гына асралучы басмаларда нинидер бәйгеләр узды, дип , яңа, яшь талантлы авторларны аякка бастыруны, үстерүне күздә тотмый гына, һаман һаман бер үк авторларга, язганнары ни илкүләм, ни регион дәрәҗәсендә резананс тудырмаган, ни сатылышы, ни интернетта ачылышы, сәхнә әсәре булганы анда күтәрелүе аша зарурлыклары расланмаган шартларда, беръюлы өчәр, дүртәр премия өеп бирүләрдә, баксаң әллә ни яңалык юк икән бит...Күрәсең иблис үз вазифасын һәр чорда һәм илдә, төбәктә җиткелекле, төгәл башкара .. Ни аяныч, дөреслеккә хыянәт итмәү корылышындагы ирекле газеталарыбызның сафлары сирәгәя бара. Баш мөхәррире Рәшит Әхмәтов вафат булгач «Звезда Поволжья» озак яши алмыйча балкуыннан туктаган иде , инде 105 яшьлек "Татарстан яшьләре" дә үзенең хушлашу хатын бәян итте...Үзенчәлекле, бәйсез "Безнең гәҗит" тә тансыклатып, айга бер генә килә хәзер...Инде ансыз да калмасак иде. Татарның милли галәме тараюы өчен кемне, кемнәрне "котларга" соң? 1920 нче елны чыга башлаган, милли казанышыбыз булган "Татарстан яшьләре"нең яшәүдән туктавы белән ул басманы даими алдыручы, анда 350 дән артык язмасы басылган мин фәкыйрьнеме?" Шундый "котлау" ирешсә, "без булдырабыз!" дигән җавап бирергәме? Почта чыгымнары , биләгән торак мәйданы өчен аренда хакы артуны сәбәп , яки чара, дип башны аска ияргәме? СССР чорында ия булган торак мәйданыннан мәхрүм калуны, эшнең башы санап , моңаергамы? Интернет аша "Матбугат ру, "Татарстан яшьләре" , дип кереп андагы чорлар дәвамында теркәлгән берсеннән берсе кызык язмаларын уку, хәтердә яңарту мөмкинлегенә дә нокта куелыр микән инде, дип сызланыргамы? " Иблис сыкравы" романы үтә үзенчәлекле әсәр, анда хәрам малларның, хәрам юл белән дәрәҗә казануларның буылдыргыч җан тынычсызлыгы китерүе кисәтелә. Янә килеп, уйнаш аша дәрәҗәләргә ирешкән чибәркәйләрнең үлем белән тартышкан мәлләрендә төс кыяфәтләре шөкәтсезлеккә күчешен тасвирлаулар да тетрәндерә...Нил елгасы буйлап яхтада сәяхә барышында теге һәм бу дөнья арасында калу, зифа буйлы чибәр ир кыяфенә кергән иблиснең , тышкы кыяфәтенә таң калып һәркем иң гүзәл дип санаган ханым мәхәббәтеннән , чын йөзе коточкыч булуын күрүе сәбәпле баш тартуы, читкә кууы...да битараф калдырмый... Әлеге әсәр кахарманы язучы ханым Мэвис Клер үзен тәнкыйтьләүчеләрнең исемнәре белән тамгалап күгәрченнәр асрый. Ә кошлар шул исемгә күнегә, җавап бирә. Ул аларга орлык ашата һәм орлык өчен үзара сугышуларын көлемсерәп күзәтергә ярата.... Ирексездән, Мэвис Клеерга бүгенге прототип Гүзәл Яхинага да андый кошлар асрау артык булмас иде, -дигән уй күңелне сыдырып узды.. Гүзәл Яхинаның Россиянең иң югары өч әдәби премиясенә лаек булган, күп телләргә тәрҗемәдә бик күп илләргә таралган, бәясе һәм тиражы зурлыгы аша Форбс китабына кергән беренче романына , шуның буенча төшерелгән миллионнар яратып караган фильмга үчегеп, ярсып кадалучы ир-ат язучылар мәрәкәсе дә яңа түгел, ә баналь кабатлану, үзенчәлекле плагиат сыман кабул ителә. Әларга кушылган хатын-кызларның да кемлеге, ниндилеге әлеге романда аяп тормый ачып салынган..Мэвис Клер үзенә ябырылучы хатын- кыз тәнкыйтьчеләрне "әдәбият бакчасында үзләрен әдип санаучы итәкле карачкылар", намуссыз каләмзат ир атларны "дрессировка узган һәм киендерелгән маймыллар", дип тамгалый,.әдип булу һәм әдип булып күренү икесе ике нәрсә, дип белдерә...Бүген дә , ил дәрәҗәсендә димим, Татарстан киңлегендә аһ итеп укырлык бер әсәре юк хәлдә текә язучыга сабышып, түш киереп, бүксә кагып, театр куеп йөрүчеләр юк түгел .... Саҗидә Сөләйманованы өч тапкыр Тукай бүләгенә тәкъдим итеп, өч тапкыр аны исемлектән сызучы ир– ат һәм иҗатчы саналучылар гамәле дә ошбу фикерне куәтли... . Әлбәттә мондый романны татар теленә тәрҗемәдә асрамадагы әдәби журнал битләрендә күрү мантыйкка сыймас кебек. Җирле "даһи"лар моңа юл куймас ,дип фаразлыйм...

Күңел нечкәргән минутларда...

28 июль 2016 ел Татарстан яшьләре “Ихлас” нәшрияты Мөдәмил Әхмәтовның “Кайту” исемле китабын чыгарып, әдәби табынга куйды. Мөдәмил дусның иҗади үрнәкләре бик нәни тиражлы (100 данә) китап аша булса да дөньяга чыгуы барыбер дә куанычлы хәл. Беркөнне минем дә җанны ниндидер сагыш биләп алды. Бәлки улымның Казандагы эшен ташлап, Санкт-Петербургка барып урнашуы суккандыр. Кем беләндер сөйләшәсе килә. Сөйләшердәй, хәлне аңлардай кеше – Мөдәмил юк. Якты дөньядан китеп барды лабаса. Аптырагач, интернетка кереп, Мөдәмил Әхмәтов дип язсам, “Безнең мирас” журналының аңа багышлап урнаштырган альманахына юлыктым. Шундагы язмалар белән танышкач, күңел бераз тынычланды. Шунда Фәннүр Сафин, Нияз Акмал, Эдуард Мостафин, Зиннур Насыйбуллин һәм башка шундый атылган йолдыздай балкып алган шагыйрьләребезнең иҗади үрнәкләрен дә чын шигъриятнең ни икәнен оныттырмау хакына “Һәфтияк Шәриф” калынлыгындагы китап шәкелендә булса да әдәби табынга чыгаргалап торасы иде дип уйлап куйдым. Инде Мөдәмилнең язылып та, югалу сәбәпле, китабына керми калган ике хикәясе эчтәлеген сөйләмәкче булам. Ул аларны миңа укыган иде. Беренчесе менә мондыйрак булып истә калган. “Мөслимнең Ык күпере башында машина көтеп торучылар арасында чуар күлмәк кигән, яулык япкан, бите кояшта янып каралган бер әби. Тик машиналар ул кул изәгәнгә түгел, ә чибәр кызлар катында туктый. Кызлар китә тора, ә ул кала бирә. Менә бер дәү йөк машинасы аны узып туктый һәм әбигә кул болгый. Әби, бу минем оныгым микән әллә, мөгаен, шулдыр дип, абына-сөртенә алга уктала. Баксаң, шофер егет әби артында торган туташка дип туктаган икән, “бетмәс монда әрсез алабайлар” дип сукранып, әбине кабинасы ишеге төбеннән читкә этә-төртә, сөйгән кызына кабинага менәргә булыша. Аннары, машинасын яман акыртып, тузан өермәсе куптарып кузгалып, күпергә барып керә. Һәм күпер җимерелә. Бөтенләй түгел, бер ара адымда гына.. Әле бу Ык күперенең агач чагы, имеш. Урып-җыю чорында азга да юл өзелү түзеп тормаслык хәл, бу хакта хәбәр тиз арада район җитәкчелегенә барып ирешә. Озак та үтми урынга райбашкарма рәисе килеп җитә. Мөдәмил аны шул вазифадагы гайрәтле җитәкче Гариф Хафиз улы Хафизов гәүдәләнешендә күзаллыйм, дигән иде. Һәм җитәкче “ә” дигәнче эшне оештыра. Ул юл читендә моңаеп һәм бөкшәеп торган, бу якныкы түгеллеге кояшта янган чыраена чыккан әбине күреп ала, аның катына килә, хәлен сораша. Әби Казахстанда, бала карарга китеп, байтак еллар кызында яшәгән. Оныклар үскәч, анда сыймый башлаган һәм туган ягына, төпчек улына кайтырга ниятләгән икән. – Казахстанның кайсы өлкәсеннән? – дип кызыксына җитәкче. – Анда сафхуз дигән җир бар, – дип җавап күндерә әби. Әбинең йөрәк шаяргалый икән, валидолым бетә, нишләрмен дип куя якты йөз күрсәтүчегә. Гариф агабыз, борчылмагыз, “миндә бар” дип, машинасыннан алып, үзе өчен тоткан даруын аңа суза. Җитәкче мосафирә карчыкның кайсы авылга юл тотканын ачыклый. Баксаң, ул аның салгаларга яратучы улын да, улының пырдымсызрак хатынын да белә икән. Авылда әбекәйгә көн булмаячагын Гариф агабыз чамалый һәм бер милиционерга аны Мухан авылындагы картлар йортына урнаштырырга куша. “Шунда яшәп тор, малаең белән киленең Башкортстанга кунакка киткәннәр иде, алар кайткач, үзем илтермен”, – дип тынычландыра. Исәбе әлеге гаиләгә ниндидер матди ярдәм күрсәтеп, әбинең гаиләгә кабул ителүен уңайлау... Милиционерның прототибы Ильяс исемле участок инспекторы дигән иде Мөдәмил. Бар иде шундый үзешчән сәнгать йолдызы, һавадан “чирәм йолкып” бии, урында сикереп сальто ясый, йөзеннән елмаю китми торган погонлы ир-егет Мөслимдә... Картлар йортына урнаштыруның мәшәкате күп, медицина комиссиясе узу кирәк, вакытлы прописка алу, тагын әллә ниткән кәгазьләр... Ильяс бу киртәләрне ничек кирәк алай уза һәм әбине картлар йортына көнендә урнаштыра. Аннары Мөдәмил картлар йортындагы тәртипләрне бәян итәргә керешә. Борынга нинди исләр бәрүеннән башлый, һәм персоналның үз карамакларындагы карт-корыга карата төксе мөнәсәбәтен җепкенли. Персоналны да аңлап була, баксаң, анда олы вә кече йомышын астына гына үтәп ята торган, яки акылы бик үк камил түгелләр дә бар һәм шикаять юлларга остарган бәлачеләре юк түгел, имеш... Әбинең исә нык сагынган, төшләренә кереп йөдәткән үз авылына кайтасы килә. Ул аның кай тарафта икәнен дә аңыша, иртән җәяү чыгып китсәм, кич барып җитәрмен, дип исәпли. Китешли, картлар йорты биләмәсендәге кишер түтәленә кармак салып балык тотмакчы булып утыручы исәр карт белән шактый кызык һәм гыйбрәтле әңгәмә кора. Аннары, бисмилласын әйтеп, тәвәккәлләп авылына төбәп кузгала. “Балыкчы” карт бер мәл түтәлдә ялтыравыклы нәрсә күреп ала. Баксаң, карчык райбашкарма рәисе бүләк иткән даруын төшереп калдырган икән. – Әһә, селәү (суалчан) салырга әйбәт булды әле бу, – дип исәр карт ихлас күңелдән куана... Тартманы ачып, дару төймәләрен түтәлгә сибә...” Тагын бер хикәясе “Толым” дип исемләнгән иде. “Чишмәләр типкән, таллар баскан мең кошлы сазлыклы үзәнендәге болынга кичләрен яшьләр уенга чыга торган була. Авылның иң гүзәл кызының йөрәген ике егет яуламакчы. Көрәштә дә, җыр-биюдә дә ярыша болар. Кыз, ниһаять, берсен сайлый. Икенчесе төнлә кыз йоклаган келәткә үтеп керә һәм аңа кагылмый-орынмый гына чәч толымын кисеп алып чыга. Шул толым киселү аркасында үзара сөешүчеләрнең арасы бозыла. Толымны кем, ничек кискәнен беркем белми. Ара төзәлергә өлгерми, гашыйк егетләрнең икесе дә сугышка китә. Икесе дә исән кайта. Кыз чит якка вербовка белән киткән, адресын беркем белми. Әсәр азагында, көндәшләрнең берсе үлем түшәгендә ятканда, хәл белергә кергән икенчесе аңа толымны тапшыра... Ә инде яшь чакларында болар кич чыккан болын юк, ул су астында калган, анда плотина корылган. Плотина коручы ПМК җитәкчесен Мөдәмил миңа охшатып тасвирлаган. Сулык зур, киң, иркен, анда вак балыклар сикерешә, эреләре чуптырдап куя, үрдәк-казлар йөзә, бөҗәкләр тыз-быз килә, акчарлаклар кыйгачлап оча. Карап торырга бар да соклангыч һәм әйбәт кебек, ә асылда берөзлексез җан кыеш бара”. Шулай төгәлләнә иде хикәя... Кем белә, бәлки Мөдәмилнең югалган хикәяләре табылыр. Яки берәр талантлы якташы аны мотивлары буенча кире торгыза алыр? Мин тырышып карадым, барып чыкмый... Мөслимчә уйлый һәм фикерли алу өчен шул төбәкне ярату гына җитми, анда туып үсү дә шарттыр, күрәсең...

ЯНӘ 4 ЮЛЛЫКЛАР

****** Яшь чакта бәхет эзлисең Табасы килә аны Ә картайгач сагынасың Эзләнүле чакларны... *** "Булдырабыз" , дип кылтаеп, Көндез чыра яндырмыйк, Якты киләчәгебезне Кара көнгә калдырмыйк... *** Яшьлектә хыяллар алгысыта Йөрәгеңдә ялкын кабына Үзең хыялланган очрамаса, Ятлар хыялланган табыла... *** Дөнья матур, яшәү кызык, Тормыш -бүләк... Һаман җитми.Булган саен Кирәк күбрәк... *** "Башта кияр нәрсә булмый, Аннан барыр җир калмый..." ...Хатын-кызлар сукрануын Тик хатын-кызлар аңлый... *** Җилгә оча тырышлыклар, Хыял, өмет, вәгъдәләр.... Спектакль тәмамлангач, Төшерелә пәрдәләр... *** Ачуланышкан чакларда Кат-кат телем сөрлекте.... Кемнең кем икәнен әйтү Ача үзең кемлекне... *** Элек бар да әйбәт булган, Хәзер хәлләр яман... Шушы фикер бөтерелә Һәр заманда, һаман... *** Ахмакларны орышасы килә Уңлап -сулап; Ятлар ахмаклыгын тиз тоясың, Үзеңнекен соңлап... *** Сәяхәтнең бар кызыгы, яме - Башка дөнья күрү. Сәяхәтнең иң күңелле мәле- Өйгә кайтып керү... *** Киләчәкне бераз чамалыйбыз, Чөнки ул бүгенгә тоташкан ... Үткәннәр -табышмак. Тарихчылар Үзгәртәләр аны тоташтан... ** Хезмәт хакың җитсен дисәң , Көн- төн эшлә армый-талмый. Шулай казгансаң, акчаны Туздырырга вакыт калмый... *** Йокың туйган, тамагың тук, өстең бөтен, Тормыш дәшә, күктән кояш җылытканда. Бабай булу хыялларыңа чик куймый, Әби ире булуыңны онытканда... *** Тәнебезгә кемнәрнең бар, ниткән хакы? Ярмыйча кабергә юл юк, закон каты... Сөякне кискәли, ача баш капкачын, Бүксәне ярып актара , ак халатлы... *** Яраткан остазыңны күрүгә, Укучы чагыңа кайтасың; Татар теленнән укытканына, -Исәммесегез! - дип әйтәсең.... Күтәрелдек, дип исәпли Төптән өскә калкучылар, Агым уңаены йөзеп, Чырайлары балкучылар... *** Ришвәт алмау бездә гаеп, Булдыксызлык үрнәге. Намуслы санала, алып, Вәгъдәсен үтәгәне... *** Ятлар хөкеме маңгайга ора, Якыннарыңныкы бавырга Ятларны гафу итүе ансат, Ә якыннарыңны, авырдан.... *** Учак булып дөрли гомер, Күз камаша; Бәхетле мизгел– очкыннар Күккә аша... *** Хөрәсәнлек шундый нәрсә, Очмый, бармый, шуышмый Ялкаулыктан арганнарга Бер нинди ял булышмый *** Сөйләшәсең гүя автоматта, Бер өзлексез җанны сагыш талкый Шулкадәр тиз уза айлар, еллар Ахры алар бездән кызык тапмый... *** Кардәшләрне онытмыйбыз, Һәм карамыйбыз кырын Кунакка бармый да булмас, Үзләре килмәс борын... *** Маймыл улы үскәч маймыл була Чучка - була дуңгыз, Кеше улы җиде юл чатында - Вариантлары чутсыз... *** Текә түрәләр сүздә Ятларга үчегәләр Ә үзләре , нишләптер Лондонга күченәләр.... *** Алыштыргысыз кадрны Югары үстермиләр, Үз урынынына таман,дип, Бер кая күчермиләр... *** Тыңлаучы колак табылса, Авыз сүздән бушамый, Барсы да сине яратса, Бу күпләргә ошамый... *** Көйсезләр көй көйләми Текмәүче җөй җөйләми Популяр язучыларны Язучылар өнәми... *** Күп сөйләшмә, юлдашыңның Кем икәнен белмәсәң, Ашаган чакта бигрәк тә, Тончыгасың килмәсә... *** Татар сәнгатен күтәрә Милли мэтрлар. Югарылыкны билгели Миллиметрлар... *** Депутатлар нәрсә карый, Нишләп һаман кыймыйлар? Акча кешеләрне боза, Алар шуны тыймыйлар... *** Кешеләр өере аяу белми, Өергә каршы чыгучы сирәк, Ә аны юнәлтә белер өчен Көтү көтү тәҗрибәсе кирәк *** Әллә ниләр колакка ирешә, Ачу чыга кайчак, гел, һаман... Нахагына әле түзеп була, Хагын ишетүе бик яман... * * * Була оча торган балыклар да , Була очмый торган кошлар да, Ихтирамга лаек дошманнар да, Җанга хуш җилкуар дуслар да... *    *     *              Хатын-кызны чишендереп,             Ясаганнар  иде  “мисс”,             - Чишендерү-минем эш, - дип,              Килеп җитте кризис. Берәрсенең яңагына орсаң, Икенче яңагына да кундыр, Нәтиҗәдә күңелең, ә аның Ияге урынына утырыр... *** Бар да булыр, көтик, -ди-ди, Үз үзеңне алдалыйсың, Чират озынайган саен, Әле бар да алда , дисең... *** Һәркемгә дә ярый иде, Аны күпләр таный иде Ул күпләр теленә менде, Очкылык тотудан үлде... *** Якын дус -иш ир-атларга Кайчак килә әйтәсе, - Көнеңне әрәм уздырма, Кичен өйгә кайтасы!... *** Песи тик үз артын ялый, Кешедән үрнәк алмый... Эт өчен дә хуҗа гизиз, Шуңа артыңнан калмый.... *** Учак булып дөрли тормыш,күз камаша; Бәхетле мизгел– очкыннар күккә аша... Ут булгач, төтенсез булмый, күзгә керә Һәр кеше, үз көе белән гомер сөрә *** Пенсияңә күп калдымы ? Бар әле. Шактый... Тормышлар ничегрәк соң? Чебеннәр мактый... *** Эшләргә яратучылар Эшне табып тора, Андыйларга төрле яктан Гозер явып тора... *** Ахмак үзен акыллыга саный, Акыллыны чутлый җүләргә, Авыз ачып торсаң ул чамалый Колагыңа токмач эләргә... *** Илдәшләр дә кичтән шәп сыйлангач Иртән, көзгесендә маймыл күргән; Ә инглиз Дарвин бер күрүгә, Ачыш санап, патентка йөгергән.. *** Арып талгач ,киң сулыйсы килә Иркен басуларда, кырларда Бар акчаны эшләп табып булса, Омтылмаслар иде урларга... .. *** Җиңү шатлыгы кичерер өчен, Җиңел кирәк түгел, читен кирәк. Дөреслекне ахмаклар да әйтә, Ә ялганлар өчен зиһен кирәк... *** Кемнәр нинди генә әсәр өчен Алмый бүген Тукай бүләген... Жюридәгеләрне, мәҗбүр итеп, Шуларны укыту, теләгем... *** Йодрык селки, ора нәгърә, Калыкканда мөнбәрләргә... Кыланмышы мисле маймыл, Акылы мантыйктан аймыл... *** "Шедеврлар басыла" -дип, Мөхәррирләр саташа, Бишәр йөз битле романнар Чүп сүз үрчетү аша... *** Мул уңыш аласы килеп, Һәркем бакчасын ашлый; Тормышта төрлесе була, Картайгач, булмый башлый... *** Беркая да барып, җитәлмисең, Тәвәккәлләп чыгып китмәсәң; Ялкаулыкка да ирешеп булмый Атаң-анаң ярдәм итмәсә... *** Операция бәясен белгәч , Йөрәге ярсып типте.... Медицина мөмкинлекләре киң Пациентныкы чикле... *** Егетләр кызларны яулый, Кыз егетне яр итә Диванда ир -атлар ауный, Хатын-кызлар ял итә.... *** Батыр ир хәләл җафетен Курортка да озата; Хәтта мөгезле булудан Ул курыкмый пычак та... * *** Мәхәббәт һәм нәфрәт гел янәшә, Алар бергә, чиктәш; ...Мәхәббәттә рия адым саен, Нәфрәт һәрчак ихлас... ** Түрә күрә, бер мәл астагылар Этләр сыман аңа өрә башлый... Бүтән юл юк, үзара өзешсен өчен Ул аларга сөяк-фәлән ташлый... *** Үлгәнче бит әле яшисе бар, Яшисе бар әле, үлгәнче.... Үлгәч тә ансат котылулар юк, Тәнеңне яралар, күмгәнче... *** Клиникалар тирәсен мин еш урыйм, Юкарталар кесәне дип, авыр сулыйм..... "Медиклар һәм мидәкләр» , дип бәян яздым, Инде "Акча эчәкләр", дип роман сырлыйм.. *** Милиция полиция булып куйды, Медикларга бу яңалык ошамады. Педагоглар мыек астыннан елмайды, Ә елмайтты медикларның пошаманы.... *** Гашыйк идем аңа, Искә алам гелән... Күп озаттым аны, Күз карашым белән... *** СССР да "Мәскәү" агы ( 2 сум 87тиен*), 300 грамм 2 сум 10 тиенлек колбаса ( 63 тиен*)...." Мәрхүм дус сеңдергән телефон номеры (2-87– 63) Искә төшеп, җанны моң баса.. *** Мин әйткән туташлар ник ошамый? Берсе куркыныч, ә берсе җүләр... Ягъни үзең куркак, зәвыгың юк... ...Алар бары үзенчәлеклеләр... *** Шахмат,фигуралары йөреше Кырыйга , алга һәм артка да Ә пешкалар алга гына бара, "Ашалу" янаган чакта да.... *** Үзләре чыгарган законнарны Атлап узаргамы, абынусыз, Алар каршысында нигә әле «Халык хезмәтчесе" кагылгысыз.?.. *** Урна аша ирешәсе килә Күңел куандыргыч мандатка... Һәр өлкәдә, хәтта шигърияттә Ул меңгерә, бугай ак атка... *** Депутатлар нәрсә карый, Нишләп һаман кыймыйлар Акча кешеләрне боза, Ник соң аны тыймыйлар? *** Барып төртеләсең килми, икән, Димәк, вакытында туктау кирәк... Бәхетле булып күреним дисәң, Иң киме-туйганчы йоклау кирәк; *** Ярма тармасында шактый зур сан, Әйтә ничә грамм икәненме?... Тиеннәрдә бәясенме ача? Әллә бөртекләре исәбенме?... *** Шигырьләремне басарга Тешләре үтәр микән? Яки инде алар күптән Төшеп беттеләр микән?... *** Түрә күрә, бер мәл астагылар Этләр сыман аңа өрә башлый... Бүтән юл юк, үзара өзешсен өчен Ул аларга сөяк ташлый... *** Үлгәнче бит әле яшисе бар, Яшисе бар әле, үлгәнче.... Үлгәч тә ансат котылулар юк, Тәнеңне яралар, күмгәнче... *** Хурлыгы да зурлыгы да ерак йөрми Ә бәхет килә дә китә, сагыш китми Дөньяңны оныттырырлык мизгелләрне Күңелеңнән юдырырга гомер җитми... *** Сәламәтлеккә зарарлы, дигән тамга Хәмер , сигарет каплары капкачында... Охшаш кисәтүләр әлегә очрамый Торт, йә телевизор тартмасында.. *** Мәхәббәт һәм нәфрәт гел янәшә, Алар һәрчак бергә, алар чиктәш; ...Мәхәббәттә рия адым саен, Нәфрәт һәрчак ихлас... *** Мине бер кая да сайламыйлар. Үзем бертуктаусыз сайлыйм . Сайлаучы булып сайландым микән? Төбенәчә аңлый алмыйм.... *** Кеше һәрнәрсәгә күнегәчәк Бкраз гына түзсә, әзрәк сабыр итсә. Ә бит кышсыз калу да бик мөмкин, Депутатлар шундый карар кабул итсә... *** Яраткан остазыңны күрүгә, Укучы чагыңа кайтасың; Татар теленнән укытканына, -Исәммесегез, - дип әйтәсең.... *** Клиникалар тирәсен мин еш урыйм, Юкарталар кесәне дип, авыр сулыйм..... "Медиклар һәм мидәкләр» , дип бәян яздым, Инде "Акча эчәкләр", дип роман сырлыйм.. *** Милиция полиция булып куйды, Медикларга бу яңалык ошамады. Педагоглар мыек астыннан елмайды, Ә елмайтты медикларның пошаманы.... *** Гашыйк идем аңа, Искә алам гелән... Күп озаттым аны, Күз карашым белән... *** СССР да "Мәскәү" агы ( 2 сум 87тиен*), 300 грамм 2 сум 10 тиенлек колбаса ( 63 тиен*)...." Мәрхүм дус сеңдергән телефон номеры (2-87– 63) Искә төшеп, җанны моң баса.. *** Мин әйткән туташлар ник ошамый? Берсе куркыныч, ә берсе җүләр... Ягъни үзең куркак, зәвыгың юк... ...Алар бары үзенчәлеклеләр... Хатын-кыз иягенең дә урысчасы , "Подбородок" була-ягъни, сакал асты... ...Ә кемнәрдер камил туган телебезне сатып, Нәсел нәсәбен ияртеп шакаллашты.... *** «Дать батога!» , диләр, гаярь руслар, "Батог" – русның тукмау чарасы... Безнеңчәдән дә тәрҗемәлиләр, Тукмауга турылап мәгънәсен... *** Тәнебезгә кемнәрнең бар, ниткән хакы? Ярмыйча кабергә юл юк, закон каты... Сөякне кискәли, ача баш капкачын, Бүксәне ярып актара , ак халатлы... *** Утта янмый , суда батмый, дип тә, Төшерергә мөмкин күңелне, "Экскремент", дигән төшенчәне Шул сыйфатлар ача түгелме?... *** Йокың туйган, тамагың тук, өстең бөтен, Тормыш дәшә, күктән кояш җылытканда. Бабай булу хыялларыңа чик куймый, Әби ире булуыңны онытканда... *** Тормыш итәр өчен якты кирәк , Йолдыз күрер өчен - караңгылык... Юмарт булып яшәү күңеллерәк, Тынычрак, яшәү саран булып.... *** Сайлау кичеп, урна аша, Хыял тормышка аша; Кем шәп урынга урнаша, Урлаша да, урлаша... *** Дөнья тарихы золымнан гаеп тапмый, - Цивилизация юлы, дип исбатлый; Аныңча, җиңелгән - кыргый, җиңгән - хаклы, Ә кан койган яу башлары - бөек, затлы... *** Ятып калганчы кал атып,, Яшә тормыш ямен татып, Йөрмә бушлай акыл сатып, Беркайчан да һәм һәракыт!.. *** Камыт киерткәннәр икән Инде авыр сулама, Бәла ялгыз гына йөрми, Чират -тәртә, дугада... *** Эт сугарып йөрисең , дип Хатын бүген "хуплады», Беразга «корыны бушка Аудартудан» туктады... *** Өскә күтәрелгәннәргә Яный аска түнтәрелү, Төпкә төшеп җиткәннәргә Бердәнбер юл- күтәрелү... *** Кеше- атомнар тукылышындагы Молекуларның җыелмасы, Ирешкән байлыклары да шундый, Хыялына ничек кенә уелмасын... *** Сайлау кичеп, урна аша, Хыял тормышка аша; Кем шәп урынга урнаша, Шыпырт кына урлаша... *** Дөнья тарихы золымнан гаеп тапмый, - Цивилизация юлы, дип исбатлый; Аныңча, җиңелгән - кыргый, җиңгән - хаклы, Ә кан койган яу башлары - бөек, затлы... *** Ятып калганчы кал атып,, Яшә тормыш ямен татып, Йөрмә бушлай акыл сатып, Беркайчан да һәм һәракыт!.. *** Камыт киерткәннәр икән Инде авыр сулама, Бәла ялгыз гына йөрми, Чират -тәртә, дугада... *** Эт сугарып йөрисең , дип Хатын бүген "хуплады», Беразга «корыны бушка Аудартудан» туктады... *** Өскә күтәрелгәннәргә Яный аска түнтәрелү, Төпкә төшеп җиткәннәргә Бердәнбер юл- күтәрелү... *** Әдәбиятны кауласа графоманнар, Медицинаны кайгыртса шарлатаннар, Фәндә түш һәм бүксә какса профаннар, Түрдә тамыр җибәрәчәк ренегатлар.. *** Өч тиенлек вуз тәмамлап, Үзен саный зыялы, Урап узу җаен юллый Хезмәт дигән кыяны..... *** Зур уңышларга ирешү Бик күпләрнең хыялы.. Хыялларны суга сала Ялкаулык ихтыяры... *** Редакцияләр катында Язучылар урала, Алар саны арта тора, Ә тиражлар уала... *** Эш эшләүчеләр нык кими, Кая бакма -зыялы Бавр да урап узмак була Хезмәт дигән кыяны..... *** Ялганнарын тоткаласаң, Бүтән алдамыйлар... Гел дәшми генә уздырсаң, Дөрес аңламыйлар... *** Текә түрәләр җай белән, Рәхәт чигеп гомер итә.... Җәһәннәмдә дә аларны Иң җылы урыннар көтә... *** Бәхеткә тиенер өчен Артык акыл кирәкми; Акылсызлыкта да ямь аз, Рас башың бар, кирәк ми... *** - Һаман баш авырта дисең, Табибка күрен, иркәм! - Диңгезгә күренеп кайтсам, Чирем чигенмәс микән?... *** Аны ни сатып, ни тартып алып булмый, Вакытны һәркем үзенчә сарыф итә, Банк процентлары да аңа кунмый, Ул туктап тын ала белми, уза-китә.... *** Затлы әсәрләргә юлны яба Асрама басмалардагы мөхәррият Әтрәк-әләм өчен мөһим түгел Төпле белем, камил акыл, изге ният... *** Клиникалар тирәсен мин еш урыйм, Юкарталар кесәне дип, авыр сулыйм..... "Медиклар һәм мидәкләр» , дип бәян * яздым, Инде "Акча эчәкләр", дип роман сырлыйм.. * "Татарстан яшьләре", №25(12347) 28 июнь 2018 ел, "Медикләр һәм мидәкләр", Рөстәм Зарипов *** Милиция полиция булып куйды, Медикларга бу яңалык ошамады. Педагоглар мыек астыннан елмайды, Ә елмайтты медикларның пошаманы.... (редакция өчен генә: Милиция полиция булып үзгәргәч, медиклар педиклар дип үзгәрмәгәе дип борчылуы күздә тотыла) *** Чиновниклар үрчи һаман, Җенси юл белән түгел, Адаштыралар зиһенне, Чуалттыралар җебен.. *** Тәнебезгә кемнәрнең бар, ниткән хакы? Ярмыйча кабергә юл юк, закон каты... Сөякне кискәли, ача баш капкачын, Бүксәне ярып актара , ак халатлы... *** Кайда соң без? Башта түгел, Азакта түгел, уртада... Үз көебезгә барабыз, Вакыт җиткәнче туктарга... *** Пальма маен ашарга ярый , дип Раслый табиблар министрлыгы.... Хәмер, тәмәкегә, зарарлы, дип Тамга суктыруы – горурлыгы... Рөстәм Зарипов, Саба, Шәмәрдән *** Гашыйк идем аңа, Искә алам гелән... Күп озаттым аны, Күз карашым белән... *** Кеше кош түгел түгелен, Ул да оча вакыт- вакыт.. Әйтик, очып барып төшә, Кошларның халәтен татып.... *** Каядыр барасың килсә, Әвәл китәргә кирәк, Барып җитеп, эш пешмәсә, Кайтып китәргә кирәк.... *** "Бер "Мәскәүски" ак ( 2 сум 87тиен*), 300 грамм 2 сум 10 тиенлек колбаса ( 63 тиен*)...." Мәрхүм дус аңлаткан телефон номеры (2-87– 63) Искә төшеп, җанны моң баса.. (* СССР чоры бәяләре) *** Әтрәк-әләм асыл затны Пычрату корылышында... Шулай язган Максим Горький Гомере борылышында... *** Мин әйткән туташлар ник ошамый? Берсе куркыныч, ә икенчесе җүләр... Ягъни үзең куркак, зәвыгың юк... ...Алар исә үзенчәлеклеләр... *** Уттай яндым, ул боз иде, Язмышыма күндем... Мәгъшукам эри башлагач, Сүрелдем дә сүндем.... *** Дәвалап бетереп булмый Йөрәгеңнең ярасың, Соңгы ноктаңа җиткәнче Барасың да, барасың... *** Йокың туйган, тамагың тук, өстең бөтен, Тормыш дәшә, күктән кояш җылытканда. Бабай булу хыялларыңа чик куймый, Әби ире булуыңны онытканда... ** Хатын-кыз иягенең дә урысчасы , "Подбородок" була-ягъни, сакал асты... ...Ә кемнәрдер камил туган телен сатып, Нәсел нәсәбен ияртеп шакаллашты.... *** «Дать батога!» , диләр, гаярь руслар, "Батог" – русның тукмау чарасы... Безнеңчәдән дә тәрҗемәлиләр, Тукмауга турылап мәгънәсен... *** Чорлар алмашынган саен Итәк кыскара бара, Юкка чыгуы да мөмкин, Табылмаса бер чара.... *** Әдип актыклары сырлый роман... Фанерачы җырчылар үзәкне өзә, Күсе рухлы түрәләр типтереп яши, Димәк безнең кораб әле йөзә... *** Дүрт аяклы чорларына кеше Кайтырга омтыла, күр әле... Икәү йөк күтәрү, кочышулар Шул фикерне раслау үрнәге ... *** Хыяллар ирекле, белми чикне, Өмет офыклары исә чикле; Аска карап йөрү оныттыра Кояшлы, айлы, йолдызлы күкне... *** Хатынымның һәр әйткәне Минем өчен закон; Законнан тайпылган саен Чара күрә хатын... *** Әгәр хак дөресен ачып салсаң, Кем борчылыр, кемдер көләчәк, Ә кемнәрнеңдер ялагайлары Урап алап, чәң-чәң өрәчәк... *** Халык укымый , -ди каләмзатлар, Ә укырлык әсәр язмыйлар .... Холкымны авыр саныйлар, әмма Алтынга тиңләргә базмыйлар... *** Әни , ул гел күзләремнән күзен алмый, Мине ярата бугай ул егет! Бәлки башка карар җир тапмыйдыр?.. Кызым , ашавыңны бераз кимет.... *** Акыллы башка да ахмак уйлар Сирәк-мирәк кереп чыккалый, Күңелкәен акккан суга ташлап, Дөрләп янган утка тыккалый...