ЯНӘ 4 ЮЛЛЫКЛАР

*** Сайлау кичеп, урна аша, Хыял тормышка аша; Кем шәп урынга урнаша, Шыпырт кына урлаша... *** Дөнья тарихы золымнан гаеп тапмый, - Цивилизация юлы, дип исбатлый; Аныңча, җиңелгән - кыргый, җиңгән - хаклы, Ә кан койган яу башлары - бөек, затлы... *** Ятып калганчы кал атып,, Яшә тормыш ямен татып, Йөрмә бушлай акыл сатып, Беркайчан да һәм һәракыт!.. *** Камыт киерткәннәр икән Инде авыр сулама, Бәла ялгыз гына йөрми, Чират -тәртә, дугада... *** Эт сугарып йөрисең , дип Хатын бүген "хуплады», Беразга «корыны бушка Аудартудан» туктады... *** Өскә күтәрелгәннәргә Яный аска түнтәрелү, Төпкә төшеп җиткәннәргә Бердәнбер юл- күтәрелү... *** Әдәбиятны кауласа графоманнар, Медицинаны кайгыртса шарлатаннар, Фәндә түш һәм бүксә какса профаннар, Түрдә тамыр җибәрәчәк ренегатлар.. *** Өч тиенлек вуз тәмамлап, Үзен саный зыялы, Урап узу җаен юллый Хезмәт дигән кыяны..... *** Зур уңышларга ирешү Бик күпләрнең хыялы.. Хыялларны суга сала Ялкаулык ихтыяры... *** Редакцияләр катында Язучылар урала, Алар саны арта тора, Ә тиражлар уала... *** Эш эшләүчеләр нык кими, Кая бакма -зыялы Бавр да урап узмак була Хезмәт дигән кыяны..... *** Ялганнарын тоткаласаң, Бүтән алдамыйлар... Гел дәшми генә уздырсаң, Дөрес аңламыйлар... *** Текә түрәләр җай белән, Рәхәт чигеп гомер итә.... Җәһәннәмдә дә аларны Иң җылы урыннар көтә... *** Бәхеткә тиенер өчен Артык акыл кирәкми; Акылсызлыкта да ямь аз, Рас башың бар, кирәк ми... *** - Һаман баш авырта дисең, Табибка күрен, иркәм! - Диңгезгә күренеп кайтсам, Чирем чигенмәс микән?... *** Аны ни сатып, ни тартып алып булмый, Вакытны һәркем үзенчә сарыф итә, Банк процентлары да аңа кунмый, Ул туктап тын ала белми, уза-китә.... *** Затлы әсәрләргә юлны яба Асрама басмалардагы мөхәррият Әтрәк-әләм өчен мөһим түгел Төпле белем, камил акыл, изге ният... *** Клиникалар тирәсен мин еш урыйм, Юкарталар кесәне дип, авыр сулыйм..... "Медиклар һәм мидәкләр» , дип бәян * яздым, Инде "Акча эчәкләр", дип роман сырлыйм.. * "Татарстан яшьләре", №25(12347) 28 июнь 2018 ел, "Медикләр һәм мидәкләр", Рөстәм Зарипов *** Милиция полиция булып куйды, Медикларга бу яңалык ошамады. Педагоглар мыек астыннан елмайды, Ә елмайтты медикларның пошаманы.... (редакция өчен генә: Милиция полиция булып үзгәргәч, медиклар педиклар дип үзгәрмәгәе дип борчылуы күздә тотыла) *** Чиновниклар үрчи һаман, Җенси юл белән түгел, Адаштыралар зиһенне, Чуалттыралар җебен.. *** Тәнебезгә кемнәрнең бар, ниткән хакы? Ярмыйча кабергә юл юк, закон каты... Сөякне кискәли, ача баш капкачын, Бүксәне ярып актара , ак халатлы... *** Кайда соң без? Башта түгел, Азакта түгел, уртада... Үз көебезгә барабыз, Вакыт җиткәнче туктарга... *** Пальма маен ашарга ярый , дип Раслый табиблар министрлыгы.... Хәмер, тәмәкегә, зарарлы, дип Тамга суктыруы – горурлыгы... Рөстәм Зарипов, Саба, Шәмәрдән *** Гашыйк идем аңа, Искә алам гелән... Күп озаттым аны, Күз карашым белән... *** Кеше кош түгел түгелен, Ул да оча вакыт- вакыт.. Әйтик, очып барып төшә, Кошларның халәтен татып.... *** Каядыр барасың килсә, Әвәл китәргә кирәк, Барып җитеп, эш пешмәсә, Кайтып китәргә кирәк.... *** "Бер "Мәскәүски" ак ( 2 сум 87тиен*), 300 грамм 2 сум 10 тиенлек колбаса ( 63 тиен*)...." Мәрхүм дус аңлаткан телефон номеры (2-87– 63) Искә төшеп, җанны моң баса.. (* СССР чоры бәяләре) *** Әтрәк-әләм асыл затны Пычрату корылышында... Шулай язган Максим Горький Гомере борылышында... *** Мин әйткән туташлар ник ошамый? Берсе куркыныч, ә икенчесе җүләр... Ягъни үзең куркак, зәвыгың юк... ...Алар исә үзенчәлеклеләр... *** Уттай яндым, ул боз иде, Язмышыма күндем... Мәгъшукам эри башлагач, Сүрелдем дә сүндем.... *** Дәвалап бетереп булмый Йөрәгеңнең ярасың, Соңгы ноктаңа җиткәнче Барасың да, барасың... *** Йокың туйган, тамагың тук, өстең бөтен, Тормыш дәшә, күктән кояш җылытканда. Бабай булу хыялларыңа чик куймый, Әби ире булуыңны онытканда... ** Хатын-кыз иягенең дә урысчасы , "Подбородок" була-ягъни, сакал асты... ...Ә кемнәрдер камил туган телен сатып, Нәсел нәсәбен ияртеп шакаллашты.... *** «Дать батога!» , диләр, гаярь руслар, "Батог" – русның тукмау чарасы... Безнеңчәдән дә тәрҗемәлиләр, Тукмауга турылап мәгънәсен... *** Чорлар алмашынган саен Итәк кыскара бара, Юкка чыгуы да мөмкин, Табылмаса бер чара.... *** Әдип актыклары сырлый роман... Фанерачы җырчылар үзәкне өзә, Күсе рухлы түрәләр типтереп яши, Димәк безнең кораб әле йөзә... *** Дүрт аяклы чорларына кеше Кайтырга омтыла, күр әле... Икәү йөк күтәрү, кочышулар Шул фикерне раслау үрнәге ... *** Хыяллар ирекле, белми чикне, Өмет офыклары исә чикле; Аска карап йөрү оныттыра Кояшлы, айлы, йолдызлы күкне... *** Хатынымның һәр әйткәне Минем өчен закон; Законнан тайпылган саен Чара күрә хатын... *** Әгәр хак дөресен ачып салсаң, Кем борчылыр, кемдер көләчәк, Ә кемнәрнеңдер ялагайлары Урап алап, чәң-чәң өрәчәк... *** Халык укымый , -ди каләмзатлар, Ә укырлык әсәр язмыйлар .... Холкымны авыр саныйлар, әмма Алтынга тиңләргә базмыйлар... *** Әни , ул гел күзләремнән күзен алмый, Мине ярата бугай ул егет! Бәлки башка карар җир тапмыйдыр?.. Кызым , ашавыңны бераз кимет.... *** Акыллы башка да ахмак уйлар Сирәк-мирәк кереп чыккалый, Күңелкәен акккан суга ташлап, Дөрләп янган утка тыккалый...

КОНКУРСЛАР АША КӨН КҮРЕШ

Татар-информ мәгълүмат агентлыгының татар телендә чыга торган Интертат атлы электрон газетасында быелның 14 ноябрендә журналист Рузилә Мөхәммәтованың "Язучылар сөйләшә:"Курыкмыйча исемләп әйтәм - әсәрләрнең иң яхшысы минеке иде!" исемле саллы язмасы дөнья күрде. «Менә дигән шәп әсәрләр язылып дөньяга чыкмый ятадыр – иҗатчылар конкурска бирергә дип көтәдер», – дип борчыла Язучылар берлегенә җыелган язучылар.", дип башлана мәкалә.. ( https://intertat.tatar/news/yazucylar-soilasa-kurykmyica-isemlap-aitam-asarlarnen-in-yaxsysy-mineke-ide-5869501) Әлеге утырышта катнашучыларны, алган исемнәре, бүләкләре, титулларыннан, фотодагы кәнәгать, горур кыяфәтләреннән чыгып бакканда җирле язучыларның каймагы дисәң дә ярыйдыр. Фикер алышуларның рухи кыйммәтен өлешчә күзаллау хакына, анда яңгыраган кайбер фикерләрдән өзекләр китерү артык булмастыр..... Әлфәт Закирҗанов: Конкурста җиңеп чыккан әсәрләрне мин нигездә дөрес бәяләнде һәм татар әдәбиятында кызыксынып укыла торган әсәрләр барлыкка килде, дип саныйм. Зөлфәт Хәкимнең беренче конкурста җиңгән әсәре – игътибар итегез – сугыш вакыйгаларына бүгенге көн күзлегеннән яңача караш. Дания Заһидуллина: Икенче конкурста Зөлфәт II урын алды. Камил Кәримов: Гафу, бүлдерәм, диалог булсын. Зөлфәт Хәким дигән язучыбыз нинди генә конкурста катнашса да, профессиональ җиңүче. Ул гел җиңүче булачак, чөнки аннан уздыру өчен, ай-яй, үсеп җитмәделәр. Дания Заһидулллина: Беренче конкурска килгән әсәрләрдән Рүзәл Мөхәммәтшинның «Лаләләр» хикәясе һәм Зөлфәт Хәкимнең «Бер сәгатьтә ничә мизгел бар?» романы бик югары планка куйды. ... Рүзәлнең гаҗәеп хикәя иде, Зөлфәт Хәкимнең романы да бик шәп иде. Икенче конкурста Зөлфәт Хәким тагын роман белән катнашса да, икенче романы беренчесеннән күпкә кайтышрак тоелды, һәм мин аның II урынны алуын дөрес дип саныйм. Вакыйф Нуриев:  Ә быел I урын алган романның теле белән азапландык – дөресен әйтим. Бер вакыйганы йомгаклап бетермичә икенчегә күчүләр, буталып китүләр... Укыганда шактый чәч агарттык. Дания Заһидуллина: Конкурста тел ягыннан камил булган әсәр гомумән юк! Камил Кәримов: Монда җиңүчеләрне һәм җиңелүчеләрне чакырасы булган... Рабит Батулла: Җиңелүче мин бит инде. Әлфәт Закирҗанов: Рабит абый, «мин җиңелүче» дидең. Нинди әсәр белән катнашкан идең – сер түгелдер. Җиңеп чыккан әсәрләрне укыдыңмы? Берәрсен булса да. Фикерләрең ничек? Рабит Батулла: Берәрсен булса да укыдым. Сүз әйтергә дип түгел, I урынны алырга өйрәнергә дип килгән идем. Ринат Нуруллин: ... Күләмле әсәр язган кешегә бик кыен: повесть язсаң, конкурс шартлары буенча аны 2 данәдә бастырырга кирәк. 100 битне 2 данәдә бастырсаң – 200 бит, битен 3әр тәңкәдән санасаң да, әсәрен конкурска бирү өчен кеше акча чыгара. Шуңа беренче 3 урынны гына бирү дөрес әйбер түгел. Рабит Батулла: Кайбер кешеләр романнарында җенси мөнәсәбәтләрне тәфсилләп сурәтләү белән шөгыльләнә. Бер әсәрдә хатын-кызның әйтергә ярамаган җирен «сандугач оясы кебек» дип сурәтләгәннәр. Сандугач оясы гел шырпы гына бит ул, аның уртасында гына мамык була. Минем бакчага сандугачлар оялый, әллә, минәйтәм, шулаймы икән дип, аларның ояларын чыгып карадым... Камил Кәримов: Элек Әмирхан Еники, Нәби Дәүли, Гомәр Бәшировлар, саный китсәк, күп алар – профессиональ язучылар – үз язганы белән тамагын туйдыра ала иде. Яшерен-батырын түгел – бер китапка бер «Жигули» тия иде. Әсәрең «Казан утлары»нда чыкса, диңгез буена барып кайтып була иде. Хәзер без ялынып акча табабыз да, конкурс оештырабыз. Гүзәл Әдһәмова: Курыкмыйча исемләп әйтәм – үсмерләр әдәбияты буенча иң яхшысы минеке иде! Әлфәт Закирҗанов: .. Үзеңне үзең мактамасаң, кем мактасын? Илсөяр Иксанова: Конкурс урынына гонорар дисәк, ул барыбер гонорарга китмәс, урыны табылыр. Шуңа болай дип карарга ярамый. Конкурсларда да 100 процент объективлык була алмый, субъективизм керә. Ркаил Зәйдулла: Бездә фәнни-фантастик жанр да юк. Чөнки аны яза алучы юк – нишлисең инде. Камил Кәримов: Бүгенге көннән караганда конкурсларга никадәр акча әрәм ителә. Мин әйтер идем: әйдәгез, шул приз фондын «Казан утлары»на, «Мәдәни җомга»га биреп, аларның гонорарларын арттырып булмыймы? Язасы килмәгән кеше барыбер язмый. Кемнәр җиңәсен дә чамалыйбыз. Шушы урында әлеге әңгәмәгә карата ирекле, үз көнен үзе күрергә сәләтле матбугат чараларында чагылган, кемнәргәдер саллы керемнәр китерүче конкурс – бәйгеләргә кагылышлы фикерләрне искә төшерү артык булмас кебек. "Безнең гәҗит"тә, 2022, №35 (7 сентябрь) басылган "Каеннан балан җыйганда" исемле язмага туктыйк. «Казан утлары»ның 2016нчы елның 3нче санында жюри рәисе буларак «Кыска бәяннар конкурсы белән бәйле уйлар» исемле мәкаләсендә әдәби бәйгеләрдә 1-2нче урынны алучылар язган әсәрләргә жюри рәисе Дания ханым соклануын яшерми. Күптән түгел Әрмәнстандагы Гюмри хәрби базасында рус солдаты Валерий Пермяков җиде кешелек әрмән гаиләсен атып үтерде. Ул яхшы солдат булган, армиягә теләп барган, нормативларны бишкә генә үтәгән. Кылынган җинаятеннән соң аның акылга зәгыйфьлеге ачыкланды. Менә шундый янәшәлектә бәйгедә икенче урын яулаган Зөлфәт Хәкимнең, армиягә омтылып та, акыл камиллеген тикшерү белән бәйле кыенлыклар кичерүе турындагы «Сәер никрут» әсәренең сатирасы тәҗеллеге,югары бәяләнүе иң киме хәрбиләр өчен, йомшартып әйткәндә, аңлашылмый. Ул авторның иҗаты белән мин азмы күпме таныш. Аның исерекләр яшәгән колхозга килеп чыккан галәм кунаклары турындагы "Кишер басуы" исемле пьесасын карагач, Евгений Шатьконың шулай ук сәрхүшләр яшәгән колхозга килеп чыккан галәм кунагы турындагы "Пришелец" атлы әсәре искә төшкән иде.Хәер, "Казан утлары" журналында 2004-2005 елны язылган «Пегас кашына микән?», "Төрле төрле уйласак та" исемле мәкаләлремдә , әлеге җыенда аңа премияләрне китереп бирәләр иде , дип искә алынган Туфан Миңнуллин язган, 91 яшькә җиткән картның намазлыкка басасы урында урыс авылына барып эчеп кайтып бакчада үле турындагы Әлдермештән Әлмәндәр" әсәренең Энсон Хайнлайн хатыны белән бергә язган "Явызлыктан өрекмәм" әсәренә (аның буенча төшерелгә "Знакомтесь, Джо Блэк» фильмын интернетка кереп карап була) аваздашлыгы да искәртелгән иде...Кем белә , драматургиядә андый аваздашлыклар гадәти күренештер?.. Мәкаләдә Батулла агайның бу бәйгедә беренче урын яулаган «Ике җүләр» әсәре дә телгә алына. Ә менә Рузилә Мөхәммәтова катнашкан һәм тасвир иткән әлеге утырышта ул чираттагы бәйгедә премиядән мәхрүм калуына нәүмизлек белдерә, үзен "җиңелүче" дип атый, менәтерәк... "Безнең гәҗит"тә, 2015 ел №10(11 март) басылган "Гаделсез ярыш мәгънәсез була"исемле мәкаләдә Камал театры сайтында "Яңа татар пьесасы» атлы конкурста Зөлфәт Хәкимнең беръюлы 3 премия алуы хәбәр итү искә алына . Янә шул язмадан бер өзек китерү урынлы булыр дип уйлыйм: «…2011нче елда Габдулла Тукай юбилее уңаеннан «Казан утлары» журналы «Печән базары» исеме астында сатирик әсәрләргә, ел саен уза торган театр бәйгесе сыман саллы премияләр билгеләп, ярыш оештырган иде. Анда катнашкан әсәрләр, журналда басылудан тыш, интернетка да (матбугат ру) эленде. «Сәйлән» исеме астында чыгыш ясаган КФЭИ студенты Ләйсән Гатина әсәренә интернетта утыручылар 26632 тапкыр мөрәҗәгать итеп, соклануларын белдергән 526 шәрехләмә калдырганнар. Башка конкурсантларга игътибар азрак күрсәтелгән. Әйтик, конкурс җиңүчесе итеп игълан ителгән Зөлфәт Хәким әсәре белән 1645 тапкыр кызыксынганнар һәм 18 шәрехләмә калдырганнар. Һәм барысы да мактап та түгел. Шулай итеп, беренче урынга, инде әйтеп узылганча, журнал Зөлфәт Хәким пьесасын чыгарды. Икенче урынны Ләйсән Гатина һәм әсәре интернетчылар хөкеменнән читтә калдырылган Батулла игълан ителде. Конкурс шартлары буенча катнашучыларга максимум 15 бит мәйдан бирелә диелгән иде. Зөлфәт Хәкимгә 25 бирелгән. Җитмәсә, әлеге әсәр, 2010нчы елда узган «Яңа татар пьесасы» конкурсында катнашып, икенче урынны алган һәм бүләкләнгән булган… Конкурста авторларның әллә кайчан язылган һәм бүләкләнгән әсәрләре белән дә катнашуы бәйгене мантыйктан читләштерә сыман»... "Безнең гәҗит"тә 2024 ел, май,№5, басылган "Безнең бәйге" исемле мәкаләдән нәни бер өзек : Социаль челтәрдә " Шау-шуны әдәбият белгече КФУ галимәсе Миләүшә Хабетдинова чыгарды" , дип башланган язмага юлыкканым булды. Анда Миләүшә ханым "Казан утлары"нда басылып чыккан "Хәл бу ки" исемле әсәрдә Русияне Пидороссия дип "зурлауга" ризасызлык белдерә.Хәзер чит ил агенты дип кабул ителгән Азатлык Радиосы сайтында ( 30 январь 2020 ел) басылган интевьюсендә ул әлеге әсәрне телгә алып ни өчен каршы булуын аңлата, авторныж дәүләттән алынган грантларын да санап күрсәтә."Коррупция белән көрәшче бу егетнең "Булгария"гә әйләнгән илдән күпме файда алганын беләсезме? "Кресло" аркасындамы, таланты аркасындамы, үзегез нәтиҗә ясагыз! 2019 ел фактларын гына китерәм", ди ул һәм Татарстан китап нәшриятында булган тендерларның номерларын да китереп, Рүзәлнең бер тапкыр 81 мең сум, тагын бер мәртәбә 47 мең сум чамасы акча алуын әйтә. Шулай ук "Минем Такташ" операсы өчен 20 мең сум, тагын эсселар өчен 100 мең сум алганын белдерә. Котырган эт хуҗасына ташлана, дигән безнең халык", ди Миләүшә Хәбетдинова. "Бу яшьләрне күзәтеп, милләтем сау калачагына ышанмыйм, шуның өчен бу пычрак тенденцияләргә каршы чыгам, кадерле милләттәшләрем! Аннан милли каһарман ясамагыз"....Оппозициядә булып Ватанны хурлыйсыгыз килә икән, иң элек сезне тукландырган дәүләт бүләк иткән тагарактан чыгыгыз", дип киңәш итә Миләүшә Хәбетдинова "Безнең гәҗит"нең 03.06. 2022нче ел санында басылган "Үткәрдеме?Үткәрдек!" исемле мәкаләдәк өзек тә шактый гыйбрәтле эчтәлеккә ия Ул да булса, «Казан утлары» тарафыннан үткәрелгән «татар телен үстерүгә ниятләгән» бәйге. Ният изге, ә менә нәтиҗәләре үтә кызганыч булды.Беренчедән, шартлары «тозлы». Икенчедән, 1500 әсәрне тикшереп торуны кирәк дип тапмадылар. Нигә кирәк ул? Тотасың да, дүрт урынны да бер Лилия Гыйбадуллинага бирәсең. Нигә мыскыл итеп, 1500 кеше катнаштырырга? Бәйгене шул Язучылар берлеге әгъзалары арасында гына үткәрергә кирәк. Зурдан кубып, формаль рәвештә, аннан-моннан үткәрү ник кирәк? Халыктан акча җыймасаң да, анда үзара бүлешергә акча шактый күп бирелгән бит ... Язучылар берлеге, минемчә, шундый алымнар белән әдәбият исеменнән эш йөртүче бизнес-үзәккә әйләнгән контора. Кыскасы, аның сәер гамәлләре үз мәнфәгатьләрен генә кайгыртучы тар оешманы хәтерләтә. Анда, минемчә, әлеге дә баягы, «агай-эне ак мыек, бер-беребезне екмыек» дигән гыйбарә хөкем сөрә. "Безнең гәҗит" сыман, асрамадагы түгел, ә үз көнен үзе күрүче«Татарстан яшьләре» газетасының 2022нче елгы 20нче гыйнвар санында Марат Исхаковның тулы биттә басылган "Конкурс" исемле күләмле мәкаләсендә штаттагы һәм штатттан тыш конкурсантлы дә әлеге төр "бәйге"ләргә карата җиткелекле анализ ясалган һәм оештыручыларның эшчәнлегенә ихлас бәя дә бирелгән. Хәлбуки, әлеге җыелышта катнашучыларның фикере ирекле газеталарда яңгыраган бәяләмәләргә чапырыш, ә татар әдәбиятының мөшкел хәле , төп әдәби журналларның үз үзләрен яшәтә алмавы, асрамада көн итүе, тиражлары бетемсезлеккә тәкмәрләвенә үзләре өлеш кертүен тоеп микән, борчымый булып аңлашыла. Кемнәргәдер әсәрен бастыру өчен гонорар теләнмәсә дә юл ябык, ә кемнәргә конкурс оештыру аша өеп түләү җайга салынган... Төп максат, хөкүмәттән конкурска дип акча алу, шуны үз күңелләренә хуш килерлек шартларда урнаштыру булып аңлашыла...Ә ризасызлык белдерүчәләрне мөхтәрәм язучыларыбыз пүчтәккә чыгару, үпкәләүчеләр итеп таныту, ә даими җиңүче конкурсантларны күккә чөеп мактау буй җитмәс биеккә күтәрү хәстәрендә. Җиңүче әсәрләрнең кыйммәтен тиражлар, укучыларга зарурлык, бәйсез экспертлар, халык хуҗалыгында эшләүче китап сөючеләр катнашындагы премиягә чират торучылардан гыйбәрәт булмагган жюри тарафыннан билгеләү турында сүз кузгатучы күренми. Нишләптер ул җиңүче әсәрләр Россия, чит илләрдә генә түгел, үзебезнең Татарстанда да шау-шу, резонанс тудырмый. Әллә бар алар, әллә юк...Язганнарыгызны укыйлармы соң? -дигән сорауга, кайсыдыр бер шагыйрьнең "үзебез язабыз, үзебез укыйбыз!"-дигән тапкыр җавабы матбугатта ялтырып узганы булды...Ә бит әгәр җиңелүчеләр пүчтәк әсәрләр язарга гына маһир икән, аларны, кемнәргәдер акча түләү өчен , конкурс сыман нәрсә уктмаштыру хакына статистлар сыйфатында катнаштырганнар булып чыга. Ә бу алдашуга тарта. Әгәрдә конкурста" җиңелгән" күпчелекнең әсәрләре камил икән, янә хаксызлык өскә. калка..Ә ни өчен әсәрләрнең кыйммәтен гадел юл белән, әйтик интернетта укылышы саны аша хәл итмәскә? китап булып басылган очракта бәясе, шул бәчгә .сатылышы, тиражы аша. Алай эшләсәң бүләкләү теләгәнчә барып чыкмас , дигән шомлану тотамы якадан? Инде телгә алынган «Печән базары» бәйгесендәге сыман нәтиҗә килеп чыгу өркетәме? Анда бит Ләйсән Мөгътәсимова беренче урынга чыгарылучы конкурсанттан бик күпкә артыграк тавыш җыйган иде. Ягъни,конкурсны финанслаучы мәдәният- әдәбият-сәнгатъне кайгыртучы даирәләр иң югары премиянең , премияләрнең кемгә,кемнәргә, кайсы даими конкурсантларга бирелүен алдан, тулаем яки өлешчә хәл итә дигән гөманлауга да җирлек бар шикелле. Тукай бүләге лауреаты Камил Кәримовның кем "җиңәсен алдан чамалыйбыз, дип белдерүен ихласлык, рухи батырлык үрнәге, дип санарга рөхсәт итегез. Аның конкурска дигән акчаны әдәби басмаларга, үзе эшләгән "Казан Утлары" журналына һәм «Мәдәни Жомга» газетасына бирергә өндәве дә игътибарга лаек...Димәк,әлеге басмаларның үз үзләрен үз көчләре белән яшәтә алмау көненә калуын һәм хәлне төзәтеп булмавын ул таный, бу хәлгә риза-бәхил, моңа кемнәр сәбәпче булуы бетемсезлеккә турылануда үзе керткән өлеш хакында тел озайтасы килми, әдәби журналларга тәк дуамал акча бирегез , ди ул һәм вәссәләм.. Минем күптәнге хыялым, штаттагы һәм штаттагы түгел конкурсантларныкын гына түгел, ә шәп саналучы, хәтта Тукай бүләге алган язучыларның, язучымы, түгелме икәнлекләрен, язганнарын интернетка куеп, укылыштан санап чыгарып бәяләү. Ә үзеңне шулай бәяләү өркетмиме? -дип сораулары мөмкин. Шәхсән үземнең публицистик язмаларым һәм бер-ике әдәби әсәрем эленгән шәхси блогыма (аңа "блог рустема зарипова" дип кереп була) инде 150 мең тапкыр мөрәҗәгать иттеләр.. "КУ", "Интертат" һәм "МҖ" элгән әсәрләремә мөрәҗәгать итүләргә дә кытлык юк. Рәхмәт яугыры, кайсы игелекле бәндәләр тырышкандыр, "Мин яраткан шигырьләр" атлы сайтка да байтак шигырьләрем аерым-аерым эленгән. Хуш. Инде сүзне янә җыелышта катнашучыларга бирик. Рабит Батулла: "Кайбер кешеләр романнарында җенси мөнәсәбәтләрне тәфсилләп сурәтләү белән шөгыльләнә. Бер әсәрдә хатын-кызның әйтергә ярамаган җирен «сандугач оясы кебек» дип сурәтләгәннәр. Сандугач оясы гел шырпы гына бит ул, аның уртасында гына мамык була. Минем бакчага сандугачлар оялый, әллә, минәйтәм, шулаймы икән дип, аларның ояларын чыгып карадым.." Әлеге мөхтәрәм әдип яшь каләмдәшләрен остазлыры юлыннан тайпылырга өнди түгелме соң? Мисал өчен Табиб Закир Зиннуровның Звезда Поволжья газетасында басылган Чак Гузель Яхина дигән мәкаләсендә язучы Нәбирә Гыйматдинованың , француз пимадоннасының колхоз рәисе белән Апас районы басуында УАЗ машинасында җенси мөнәсәбкә керү турындагы әсәрнең,( ул аны тузга язмаган дип ассызыклый), Тукай бүләгенә лаек булуын искәртә Бу җәһәттән Рабит әфәнде Батулла да сынатмый. Аның Тукай бүләгенә лаек ителгән "Сөембикә" романында Сафагәрәй ханның Франгизә атлы кол хатынның ике тезе арасына башын тыгуы һәм җофар исен тоюы тасвирлана . Әллә соң ул, шәхси тәҗибәсенә таянып, сандугач оясына тиңләүне хата, ә шул "оя"ның җофар исе таратуын дөрес, дип халыкны агартырга, дөрес юлга күндерергә телиме?....Төп әдәби журнал авторларының төп тоткан юлы җенси һәм милли хафачылыкка кайтып кала дигән карашта ныгыган идем Моңа бихисап мисаллар "Безнең гәҗит"тә дөнья күркән мәкаләләрдә дә чагылыш таба.... Сүзне янә җыелыштагы язучыларга бирик.Камил Кәримов: "Элек Әмирхан Еники, Нәби Дәүли, Гомәр Бәшировлар, саный китсәк, күп алар – профессиональ язучылар – үз язганы белән тамагын туйдыра ала иде. Яшерен-батырын түгел – бер китапка бер «Жигули» тия иде. Әсәрең «Казан утлары»нда чыкса, диңгез буена барып кайтып була иде. Хәзер без ялынып акча табабыз да, конкурс оештырабыз. " Камил әфәнденең үзенең, үз ишләренең таланты, осталыгы дәрәҗәсен санап үткән авторларныкы тиң саный булып чыга.Хәер исем титуллар алу ягыннан караганда ул аларны узып киткәндер дә инде... Ә бит әлеге авторларның китаплары ару хакка зур тиражларда басыла һәм аларны сатып алалар, иде. "Казан утлары журналы да элек язылучылары күп, йөз меңнән артык тираж җыю сәбәпле, гонарарны язучыга эшләп алган дәрәҗәдә түләгәннәр. Хәзер бит язылучылар юк дәрәҗәнендә, әдәби басмалар азмы күпме китапханәләргә яздыру аша , налог түләүче хисабына җан асрый. Журналда әсәрләре басылучы авторлар, әйтик Зифа Кадыйровадан аермалы буларак укучыга кызык түгел. Ләкин журнал, укучы зарур санаган авторларны үги саный, якын җибәрми ,ә оядаш авторларны "конкурс" ясап "ярыштырып" налог түләүче хисабына матур яшәүләрен кайгырта. Ә моны кайнаррак холыклы китап сөючеләребез , паразитлык итүләрен кайгырта, дип уйлаулары да ихтимал... Ирексездән француз философы Вольтерның" Әдәбиятчы кабәхәтләрдән дә җирәнгечрәк  башка бер ни белмим., дигән җөмләсе искә төшеп җанны кымырҗытып куя... Ркаил Зәйдулла: "Бездә фәнни-фантастик жанр да юк. Чөнки аны яза алучы юк – нишлисең инде." Минем Истанбулда яшәүче оныгым Әмирхан Нәҗипов тугызынчы сыйныфны тәмамлый. Ул университетка йөреп, компьютер программалау буенча бер ел укыды, инглизчә, төрекчә, русча татарча белә Алты яшендә Бөтендөнья татар конгрессы уздырган бәйгедә Тукай шигыре укып, интернетта иң күп тавыш җыеп гран при алганы булды. . Мин аны "Ялкын" журналы уздырган әдәби конкурска (2018 ел) инглиз телендә язган фантастик хикәясе белән катнашырга димләдем. Ул, татарча журналлардагы ул укыган әдәби әсәрләр бар да бер алгоритмда, мине аңламаячаклар, дип карышып маташты. "Тутый кош хәбәре" исемле хикәясе бик кыска. Эчтәлек мондый. Вакыйга Истамбулда бара. Укучы малай укучыларны ташый торган автобуска утырып мәктәпкә бара. Босфор буендагы бер мәйданнан, халык күп булу сәбәпле автобус уза алмый. Анда кеше хәтле гәүдәле тутый кыш халык каршында чыгыш ясый. Аны махсус киенгән цирк артисты , дип уйлыйлар. Тик ул үзен чит планета кунагы итеп таныштыра.. Аларда илләр тарафыннан уртакуллыкны хуплау сәясәте уздырылган һәм нәтиҗәдә гавәм попугайлашкан. Сезнең арада да программалашулар аркасында күпмедер дәрәҗәдә эткә, башка хайваннарга ошый башлаган кешеләр күренгәли , ди.Укучы малай мәктәпкә барып җитә алмагач өенә кайтса, әтисенә юлыга. Әтисе футбол карар өчен эштән сорап кайткан, бик бирелеп ике төрек командасының уйнавын күзәтә. Һәм укучы малай, миллион еллар буе футбол күрсәтү аша программалау кешелекне кая чыгарыр микән, дип уйлап куя... Төптән караганда, кешелек даими рәвештә программалануларга дучар шикелле. Диннәр кертү дә шуңа ошый. Эстрадагагы шашынулар, кино сәнгәте, андагы боевиклар, атыш һәм ятышлар, спорт тамашалары да программалау ызанында казгана ләбаса. МММ нар, рекламалар Демократия дигәннәре дә тоташ программалаука корылган, ләбаса. АКШ тагы соңгы сайлаулар да моңа дәлил булып тора түгелме?Әлеге әдәби конкурслпар уздыру матавыгы да әдәбиятыбызны төкәндерүне күздә тоткан программа булмагае... Әлбәттә ул әдәби ярышта фантастик хикәя белән катнашкан оныгыма ниндидер урын тәтемәде, алай да хикәясен бастырулары гәҗәпләндерде. Аның киңәше белән күптән түгел дөньякүләм җанылган ингиз язучысы Дуглас Адамсның фантастик әсәрләре белән таныштым. Алар рус телендә дә кат-кат нәшер ителә икән. Әсәрләр миңа калса шактый катлаулы һәм кызык, вакыйгалар галәм кичүче төрле-төрле кыяфәттәге акыллы затларның аралашулары, аларның яктылык тизлегендә киләчәккә яки үткәнгә сәяхәтләре бәянында үрелеп бара. Ә галәм роботлары кушканны үтәмәскә киреләнергә бәхәсләшергә һәвәс..Һ.б.һ.б.ш.и. Әмма татар әдәбиятен иярләгән филологлар өчен, бәлки ялгышамдыр, ялгышсам мең гафу, ул кызык тоелмаска, күңелләренә хуш килмәскә мөмкин. Бездә бит хәзер нигездә "Гаделбөкенең күргәннәре","Әсмабикәнең өшкерелгәннәре" дулкынында сүз үрчетеп, бишәр йөз битле калын-калын эпопеяләр әтмәлләү өстенлек алды. Әдәбият нигездә филология белгечлеге алучы, эш урыныннан файдалана белүче редакция урындыгын иярләүчеләр, "Нокталы өтер" әсәрендәге , Тукайны төзәтү корылышындагы Чәмәт һәм аның шәкертләре кулына калды...Татар әдәбиятында казганучылар әле кайчан гына төрле тармактан иде... Әйтик диңгезче Миргазиан Юныс, ветеренария институт доценты Атилла Расих, атказанган табиб Шәриф Хөсәенов, хәрби офицер Зәки Зәйнуллин... Ә кыскалыкта осталык дулкынында иҗат ителгән җыйнак әсәрләргә карата җыенда катнашучы затлар, түбәнсетеп , евророманнар , дип карый икән... Дәүләт химаясындагы әдәби басмаларның берсенә генә булса да баш мөхәррир итеп татфак тарафыннан программаланмаган, төгәл фәннәрдән белеме, информатикадан хәбәре бар зат куелмаса, татар телендә , егерменче гасыр башында тернәкләнгән һәм инде төкәнгән фантастика жанрына инде юл ачылмас та шикелле...Ә фантастикадан, фәнни фантастикадан мәхрүм әдәбиятның да, халыкның да киләчәге юк , дип укыганым булды кайсыдыр япон язучысы китабыннан.. Интернет аша "Казан утлары , автор яңалыклары Рөстәм Зарипов" дип кереп минем "Казан утлары"нда , анда баш мөхәррир булып шагыйрь Мөхәммәт Мирза (Илъфак Ибраһимов, ул грамматика белгече түгел, ә төрле өлкәләрдә хезмәт куеп үзен раслаган шәхес)эшләгән чакта басыла алган өч әсәрем эленгән. "Үзгә юлда" исемлесе – фантастик хикәя. Янә шул жанрга караган, бернинди гонорар да, конкурс бүләгенә дә дәгъва кылмаган ике хикәямне дәүләт асрамасындагы гәҗит-журналларда бастырып булмады. «Кукуруз чәкәне" исемлесен, (2020 ел) апрель аенда чыгарабыз, 20 санын сиңа калдырабыз, дип "Идел" журналы баш мөхәррире язган хаттан соң әсәрне , кемдер соңгы хәрефенә кадәр укып чыгып тыелуы хакында янә шул баш мөхәррирдән хәбәр иреште.....Әмма мондый тыюлар әлеге җыенда катнашучыларга янамый, алар тоткарлыксыз басылачак әсәрләрен дә миллионнар китерәчәк конкурс игълан итми торып чыгарылуын теләми, тоткарлыйлар икән. Хакыйкый журналист Рузилә Мөхәммәтованың шуны искәрткән җөмләсеннән башланган иде ошбу мәкалә, әгәр Укучы Галиҗәнәпләре онытмаган булса?..) P.S    «Кукуруз чәкәне”, дигән хикәя язган идем,«Идел»  исемле  журналга шуны юллаган идем; Әсәрегезне     ошаттык!- дип ,  хуплап,  зурладылар,апрель (2020) аенда“ чыга”, -дип  мәктүб тә юлладылар.Соң мәлдә  баш мөхәррирдән  яман хәбәр саркыды,  кемдер, һәр өтерен укып,  аңа төшкән аркылы...         Кем ул, кайсы, закон бозып  хикәяне тыючы?  " -  Без түгел", - ди “медианерлар”  әсәреңне кыючы...  Әдәбияттан әдәпне  ниткән затлар качырды? Рәсәйне П....россия , дип яздылар. Басылды… Минем нәни хикәямнән ниткән гаеп табылды? Башкортстанга рәхмәт бар. Шуңамы юл ябылды? Этлек кылучы ялгызмы,  өер  кылган “эш”ме бу?Гүзәл Яхинаны яклап язган  өчен , үчме бу?Мондый гамәл өчен кемдер орден-медаль алдымы? Яки  утыз тиен көмеш кесәсенә салдымы? Редакция  кабул иткән имеш, мөстәкыйль карар... Беләсе килә,  шәхсән кем  салды  әхлакый зарар?   “Без капчыкта ятмый” ,-диләр, бер беленер дөреслек;  Чамалыйм, памперс киеп  йөридер ул  тирес бит...   

ТУЙДАН СОҢ ДӨМБЕРГӘ

( Тәнкыйть бетте бит инде ул, Син дә тизрәк тәнкыйтьтән кит!... Роберт Миңнуллин ) Күптән түгел, интернетта Р.Ф.Харрасова атлы галимәнең "Әдәби тәнкыйть нигезләре" исемле ,"фән буларак әдәби тәнкыйтьнең нигезләре","әдәби тәнкыйтьнең үзаңы һәм үсеш этаплары», «тәнкыйтьче осталыгы", "информация , пропаганда чаралары һәм әдәби тәнкыйть", "тәнкыйть жанрлары" атлы бүлекләрдән торган күләмле, минем исем фамилиям дә чагылыш тапкан хезмәтенә юлыктым. Бездә әдәби тәнкыйтьнең булмавы, шул сәбәпле әдәби басмаларга язылучылар саны юклыкка тәкмәрләве, асрама көненә калган әдәби гәҗит журналларның китапханәләргә тагу аша гына яши алуы, шундый басмаларда терсәк тырпайтып мәйдан тоткан оядаш каләмзатларның бер-берсен үзара макташулары, "үзем турында үзем" атамасы ышыгында резюме үрнәгендәге язмалары "әдәби тәнкыйть» дип кабул ителгән шартларда , мондый хезмәтнең зарурлыгы, практик әһәмияте нидән гыйбарәт булуы кызыксындырды. ...Автор төрле чорларга кагылышлы күп кенә чыганаклардан алган мәгълүматны үзе зарур санаган тәртиптә төрле темаларга турылап теркәп барышлый, вакыт - вакыт кайбер язучы, шагыйрь һәм башка әдәбият өлкәсендә казганучыларны мактап телгә ала һәм алар арасында, кагыйдә буларак Рифә Рахман дигән автор да чагылып куя Баксаң бу исем әлеге авторның үз тәхәллүсе икән ... Хезмәтнең практик әһәмияте авторның үз-үзен күтәрүдәге тапкыр алымына гына кайтып калмый, әлбәттә. Анда Гүзәл Яхинаны, аның Росссиянең иң югары өч әдәби премиясенә лаек булган, күп телләргә тәрҗемәдә кыйммәт хакка зур тиражларда сатылышы белән Форбс китабына кергән беренче романын гаепләү , төркем белән аңа ыжгырып ябырылган исемле титуллы танылган язучыларны хуплау һәм зурлау да күзгә ташлана... Тәнкыйтькә багълы саллы ошбу хезмәттә әдәби басмаларның укучылары төкәнүе искә алынмый... Ни аяныч, милли һәм сексуаль хафалардан тукылган, укучысы юк асрама көнендәге басмаларда бәйгеләр корыштырып, исем, титул, премияләр белән бүләкләнүләре җайга салган оядаш тар даирә эшләнмәләренең хакыйкый әдәбиятка мөнәсәбәте ни дәрәҗәдә булуы да бизмәнгә салынмаган Ә иң кызыгы, әлеге 300 битле хезмәтнең 28-29 нчы битенләрендә мин фәкыйрнең 2005 елның 7 санында басылган язмасы тәнкыйть сәнәгенә эленгән һәм шул җирлектә минем белән беррәттән Айдар Хәлим белән А.С.Пушкин да өлешсез калмаган?!.. Ни өчен әллә кайчан язылган язмам филолог-галимәнең күзенә чалынган һәм дулкынландырган икән? Баксаң ул мәкалә урын алган журнал санында әлеге авторның «Чикерткә» исемле» хикәясе дә басылган . Шул хикәядә Клавдия атлы әби, йортында үзенә иптәш итеп тычкан асрый, аны Петя дип атап, шуның белән аралашудан тәм һәм җан тынычлыгы табып яши. Кызганычка каршы тычканны аның улы Костя үтерә...Менә шундый фаҗига ....Хикәяне укыгач, ирексездән Стивен Кинг романы буенча төшерелгән, 4 номинациядә Оскар премиясенә тәкъдим ителгән "Яшел миль» фильмы хәтердә яңара. Фильмда үлемгә хөкем ителгәннәрнең төрмәдәге авыр, кимсетелүле тормышы бәян ителә. Ә бер мәлне алар мохитында тычкан пәйда булып, төрле камераларга кереп йөри башлый. Шул тычкан теләсә кайсы мизгелдә үлем көткән затларның җан юанычына әйләнә. Хәлбуки, бер төрмә түрәкәе моны күреп, хәлне аңышып, башын күзен тондырып тычканны эзәрлекли һәм ахыр чиктә тоткыннарны шул юанычларыннан мәхрүм калдыра...Озын сүзнең кыскасы,татар укучысы өчен, иректә яшәгән , радио тыңлау, матбугат белән танышу, күршеләре, якыннары белән аралашу мөмкинлегенә ия Клавдия атлы карчык фаҗигасе тәҗеллеге, мин фәкыйрьгә аңлашылып бетмәде... Интертат атлы электрон газетада Рузилә Мөхәммәтованың "Мәдәни җомга"ны язылып укучы 129 кешегә медаль тагарга кирәк"  атлы  гыйбрәтле язмасында (1 декабрь, 2024 ел)  "Татмедия" акционерлык җәмгыяте  , Милли китапханә, тел институты, филормония җитәкчеләре, танылган исемле титуллы шагыйрьләр, мөхәррирләрнең  әтрафлы әңгәмәсе   барышында  ""Мәдәни җомга" газетасы   проблемасы аңа  гына кагылмавы искәртелгән иде...Хәлбуки, бу проблема күптән яңа түгел.. 2004-2005 елларда, әдәби басмаларда тираж югалта баруны, ягъни укучыларны җуюны чикләргә яки тоткарларга тырышып микән, "Безнең заман герое" исеме астында "Казан утлары" журналы дискуссия оештырып, хакыйкый тәнкыйть мәкаләләренә ирек ачты. Һәм шул чорда минем өч мәкаләм, "Пегас кашына микән? , "Тозсызны күзсез дә күрә" "Төрле төрле уйласак та" дигәннәре дөнья күрә алды. Форсаттан файдаланып, иң дәрәҗәле, исемле титуллы авторларның әсәрләрендә үзем күргән каршылыкларны да ачыктан ачык бәян итәргә тырыштым.. Шул исәптән, Татарстан Язучылар Берлеге рәисе булган, Югары Совет депутаты, бик күп премияләр лауреаты Туфан ага Миңнуллинның иң куп куелган "Кырларым, тугайларым" исемле сәхнә әсәрендәге уңай герой буларак тәкъдим ителгән, икмәк өчен көрәшүче колхоз рәисенең адәм актыгы булуын ( ул ике колхозчы малайга кул күтәрә, хатыны эчә, сулга йөри, ахыр чиктә асылынып үлә, ә ул хатыны белән "шаярган" ир-ат ихтыярына буйсынып, ул теләгән белешмәгә имза сала һ.б.), янә килеп, мактаулы "Әлдермештән Әлмәндәр" комедиясенең Энсон Хайнлайн романына аваздашлыгын , шул әсәр буенча төшерелгән "Знакомтесь, Джо Блэк" атлы фильмның интернетка эленгән булуын искәртүдән тыш, төп герой - туксанны узган картның намазлыкка басасы урында, урыс авылына барып эчеп кайтып, бакчада үлүен искәртүем истә калган... Инде шушы урында туктап, минем адреска яуган гаепләүләрнең асылын тәгаенләү максатында Р.Ф.Харрасова хезмәтенең , мәкаләмә нигезләгән өлешеннән өзек китерү артык булмас : "«Казан утлары»ның 2005 ел, 7 санында Рөстәм Зариповның «Төрле-төрле уйласак та» дигән язмасы чыккан иде. Автор аерым бер урыннарда, бик хаклы һәм нигезле рәвештә, Айдар Хәлимгә каршы төшә, аның Гаяз Исхакый язган «Ул әле өйләнмәгән иде» хикәясен дөрес аңламавын әсәрнең төп мотивын объектив билгеләү юлы белән ача, әмма үзе дә А. Хәлим тәнкыйтенә хас чатаклыклардан арына алмый. .. Гомумән, аның күпчелек тәнкыйть язмалары үтә субъективлык белән аерылып тора. Ул бу очракта, А. Хәлимнең «Сез беләмсез кая барганны?» мәкаләсендә танылган прозаигыбызның Кандалыйны Пушкиннан өстен куйганына эче пошып, «Сәхипҗамал» поэмасыннан натуралистик тасвирларны китерә... Р. Зариповның татар әдәбияты тарихында мәртәбәле урынга ирешкән Габделҗаббар Кандалыйны – мулланы һәм үз чорының танылган шәхесен «агай» дип түбәнсетергә омтылуы аны тәнкыйтьче буларак бизәми...... Р. Зариповның әдәбият тарихыннан, теоретик хезмәтләрдән хәбәрсезлеге күренә. Ул, бердән, купшы әдәбият, бигрәк тә поэзия фонында танылган мулла тарафыннан язылган кыю шигырьләрнең әдәби барышка ничек тәэсир итүен, шагыйрьнең гади халыкны үз әсәрләре аша әдәбиятка якынайтуын аңламый. Икенчедән, рус әдәбияты тарихында Пушкинның Кандалыйдан да «уздырган», хәтта порнография дип аталырга тиешле шигырьләре барлыгын белми..." Татар филологы мине аңламаучыга , белмәүчегә, хәбәрсезгә, Айдар Хәлимне чатакчыга , ә Пушкинны порнографлыкка турылаган.. Татар филологиясе дигән фән үзләштергән ханым, техник вуз һәм хезмәтенә кагылышлы югары курслар тәмамлаган, заманында халык хуҗалыгында җаваплы вазифалар башкарган мин фәкыйрьгә үз каланчасыннан торып түбәнсетүле бәяләмәләр ташлый... Татар филологиясе дигән гыйлем шундый мөмкинлекләр ача, күрәсең... Миңа калса фән булуның иң беренче шарты аның логикага, мантыйкка буйсынуы. Ә татар филологиясе логикага буйсынмый, чөнки үз - үзен татарча аңлата алмый.. Анда тоташтан чит телләрдән алынган аталышлар чытырманлыгы...Әлеге предметны уку университеттан Мәдәният институтына күчүе дә аның фәннилек дәрәҗәсен тәгаенли кебек? Ни дияргә дә белмәссең. Минем, татарча язмаларыма киртә куелгалый башлагач, рус телендә язган Мәскәүдә чыга торган 34 илгә таралышлы "Великая Эпоха" газетасында 8 мәкаләм, юллаганнарымның барсы да бер өтере дә төзәтелми басылган иде. "Звезда Поволжья» газетасы баш мөхәррире Рәшит Әхмәтов та байтак язмаларымны, бер тапкыр да кул тыкмый, төзәтүләрсез бастырды, авыр туфрагы җиңел булсын... Аларда басылган кырыс эчтәлекле язмаларыма карата бер тарафтан да ниндидер мыскылларга азапланулар да күзәтелмәде. Татар телендә басылган язмалар белән хәл башкача...Мине ирештерергә корылышлы язмалар күренгәләде. "Бер шәм кабыз" исемлесенә "Бер шәм куллан", дип матбугат аша җавап биргәнем хәтердә ..."Нәзәкатьле юмор", "Синтезатор", Пьер Буль моделе» һәм башка исемлеләре шәхси блогыма да эленгән. Аларны интернет аша "блог рустема зарипова" дип кереп укып була. Ә блогыма мөрәҗәгать итүчеләр саны арта тора, инде 160 меңне узды . Ә Р.Ф. Харрасова гаепләүләре белән килешәсе килми. Беренчедән мин Айдар Хәлимне тәнкыйтьләмәдем, ә "Сез беләмсез кая барганны?" исемле мәкаләсен нигездә хуплавым барышында, кайбер бәхәсле, ялгыш тоелган моментларга тукталып, аларга карата шәхси фикеремне белдердем...Икенчедән, галимә ханымның порнографиядән хәбәрсезлегемне гаепләве, үзенең хәбардарлыгын белдерүе, шуның белән горурлануы чарасыз калдырды. ( Танымый булмый, ислам тәгълиматы тыйган нәрсәләрдән ерак торуны кулай саныйм...) Өченчедән, "агай" дип атауны мыскыллау, дип бәяләү дә гаҗәпләндерә. Мин бу аталышны мәкаләмдә үзем хөрмәт иткән әдип Айдар Хәлимгә карата да кулландым һәм аның моңа ризасызлык белдергәне булмады. Киресенчә , телгә алынган саллы мәкаләсенә карата кайбер тәнкыйть фикерләремә җавап итеп, ул иҗатыма бик югары бәя куйган "Кече юлның тузаны" исемле мәкаләсен Шәһри Казан газетасында бастырып чыгарды.. (мәкалә интернетка эленгән). Инде Айдар Хәлимгә, миңа һәм Пушкинга карата галимә ханым торгызган гаепләүләрнең хакмы, нахакмы булуын аныклау максатында язмамның, галимә ханымны хөкемдарлыкка этәргән өлешенә урын бирик : " Дискуссиябезнең жанланып китүенә Айдар Хәлимнең "Сез беләмсез кая барганны?” дигән язмасы сәбәп була алса, әңгәмәбез әле озак дәвам итәр, сүндерергә теләмәсәк, сан саен берәр тәнкыйть мәкаләсе чыгып баруы таман гына булыр. Минемчә дә Айдар Хәлим "ФИЛ”ләр(филологлар -Р.З.) турында шәп әйткән, галим-галимәләрнең, кайбер язучыларның “тәнкыйть” дип бастырган, тешкә тия торган сафсаталарына да урынлы эләккән. Университет эскәмиясе һәм редакция коридорыннан гайре бер ни күрмәгән, биографиясез, редакция кәнәфие югарылыгында калган язучылар да лаек бәя алган.... (Хактан да , Айдар Хәлимнең кырыс бәяләмәләре әлеге хезмәт авторына да , аның коллегаларына, оядаш каләмдәшләренә дә кәкере сугуын танымый булмый...-Р.З. )Айдар агай Мансур Баржылыны Вахит Имамовны мактауда чама югалтуын искәртә. "Тот та Нобель премиясе бир'".—дип тә шаярта Әмма үзе Габделжаббар Кандалыйны Пушкиннан югары куя, бөтен дөнья поэзиясендә сирәк шагыйрь, дип бәяли. Әйдәгез, әлеге шагыйрьнен Айдар агай мактап телгән алган шәп әсәре-Сәхибжамал абыстайга язганнарын—күздән кичерик (Габделжаббар Кандалый. Шигырьләр һәм поэмалар. 1988ел.Татарстан китап нәшрияты) : Килә белмәсәң и җаным Бәнемдик мелла гашыйкка. Барырсың к...е юмаган Надан бер кара мажикка. Суган, икмәк тоеп эчкә. Алыр сулышыны көчкә. Гүя тын йибәрер мичкә, У.. ыр. и абыстай ла. Егерме бишкә йәш йиткәч. Чырай һәм үзгәреп киткәч. Имиләр салынып беткәч. Кадерсез була кочагың Гашыйк Кандалый сөйгәнен “мина килмәсен каргыйм һәм тәмугка эләгәсем" дип, анда булачаклар белән өркетә: Зобанилар орыр чукмар. Күзеңдин күстәрер утлар. К... дин чыгарыр б.. лар. Әгер барсаң надан йарга ! Хуш. Кулны йөрәккә куеп уйлыйк, мөхтәрәм Укучы Галиҗанәпләре, мулла Габделҗаббар Кандалыйның иң танылган ошбу поэмасы, ( этика, эстетика , ислам әхлагы киртәләре турында онытып торыйк) аны Пушкиннан өстен санауга бер кишәрлек булса да җирлек калдырамы?...Әле бит бу поэмадан печтеки генә өзек... Р.Ф.Харрасованың, Габделҗаббар Кандалыйны, Пушкин порнографик шигырьләр язган, дип аклавы да , әлеге хезмәтенең кыйммәтенә карата Айдар ага Хәлим искәрткән кискен бәяләмәгә турылый. А.С. Пушкинның китапханәләрдәге томнарында порнаграфия юк . Күп еллар баш мөхәррир булып эшләгән Тәлгат Нәҗми әйтмешли "ә гәҗиттә нәрсә язмаслар"... Социаль челтәрләрдә дә кемнәр турында ни генә юк... Габделҗаббар Кандалыйның әлеге мактаулы поэмасын да явыз ниятле затлар каяндыр казып чыгарып социаль челтәргә элмәгәннәр, поэма урын алган китап дәүләт карамагындагы "Татарстан китап нәшрияте"ндә басылган... Сөекле Тукаебыз да Пушкин белән Лермонтовтан үрнәк алам" дип язганда аның ниндидер порнографияләрен күздә тотмагандыр? Әллә соң, галимә ханым мантыйгына таянып, Тукайны да Пушкинның андый "иҗат" үрнәкләрен белмәве аны бизәми, дип гаеплисеме? ...Миңа калса, Польшаның азатлыгы өчен көрәшкән поляк шагыйре Мицкевичның, Пушкинны Россия империясе тарафдары буларак гаепләп, "патша көчеге", дип атавы да, аның иҗатының кыйммәтенә зыян-зәүрәт сала алмый.. Алар икесе ике ил патриотлары һәм һәркайсы үз атын үзенчә куган.. Милли әдәбиятыбызның аяныч хәлгә төшүе беренче чиратта тәнкыйтьнең, бәгъзе премияпәрвәр шома затлар тарафыннан, шәхси мәнфәгатьләре хакына һәртөрле сафсаталар ышыгында юлдан алып ташлануы аркасында, дип саныйм... Айдар Хәлим әйткән "Фил"ләр тырышлыгы, шул исәптән мәктәпләр өчен яраксыз, татар баласы күңеленә хуш килми торган татар теле һәм әдәбияты дәреслекләре "ярдәмен" онытып калдырмыйча. Әдәбиятны бетемсезлеккә чыгаруда алып узганнарның, шуларга терәк булучыларның , бар гаепне үз өсләреннән төшереп Гүзәл Яхинага күчереп арканларга маташулары күренешен картинада чагылдырырлык рәссамыбыз табылмасмы икән?