ТУЛЫ БӘХЕТ

Казанга йөри торган электр поездының тиз йөрешле, экспресс атлысы гадәттә тыгызланып тула. Кеше өстендә кеше дип тормый бар да шунысына эләгергә омтыла. Чөнки,гадәтиләрендә иркенләп ике сәгать чамасы тирбәлеп барасы булса, монысы КАзанга сәгать ярымда илтеп җиткерә. Җомга көнне мәчеттә сөйләнгән вәгазьләрдә вакытның адәм баласына аманәт итеп бирелүе һәм кеше һәр минутының кадерен белергә тиеш, дип тукыла. Сер түгел, бик күпләр, кайда гына булсалар да, хәтта электр поездларында да телефон азаплап яки компьютер экраны каршына утырып гомеренең кадерле минутларын исраф итү, вакытны үтерү белән мәшгуль...Әмма барысы да түгел. Тимер юл станцияле бистәдә яшәүчеләр өчен гадәти хәл, Казан белән ике арада уралучылар җитәрлек, кем эшкә барып кайту хәстәрендә, кем уку йортларына ашыга, хастаханә юлында киләп сарып йөрүчеләр дә шактый... Ә электричка бик уңайлы транспорт чарасы, утырдың киттең, бардың- кайттың. Билет бәясеннән биш тапкыр югары хакка бензин салып шәхси машинаңда җилеп тә вакытны отуың суга сәнәк белән язылган. Өстәмәсенә ,ГИБДД хезмәткәре туктатып сәлам бирер, дип тә дулкынланасы юк... Электричкада йерүнең бердәнбер уңайсыз ягы шунда, радио -элемтә аша бертуктаусыз юлда йөрү кагыйдәләренә өйрәтәләр, федераль законнар нигезендә нинди җавапка тартулары мөмкинлеге хакында кат-кат кисәтәләр, шомлы тавыш белән балаларны һәлакәттән саклау кирәклеген өзми-куймый колакка киртлиләр. Бер станцияне узып китәсең дә, уф дисең, әмма такылдаулардан котылулар юк икән, радио аша кисәтү тукулар кабатлана... Моннан тыш бер төркем кондуктор кат-кат билет тикшереп йөдәтә. Ә аннары шул билет сатучыларның үзләрен тикшерүчеләр төркеме килеп кереп, пассажирларның йоклаганнарын уятып, уяуларын, үзара әңгәмәләреннән бүлдереп тинтерәтәләр, теңкәләрен корыталар... Кыскасы, юл сәяхәте күңелле матавык. Вагон гөж килә, ә уртада сукмак калдырып як -яклап өчәр пассажир утырышкан кара- каршы эскәмияләрдә баручылар, бермәлне төркемчекләр булып оешып, һәркайчы үзләренчә уртак темага кереп сайраша башлый... Хәлбуки, әңгәмә оешканга кадәр бер- ара тормыштан зарлану, хакимияттә утырганнар өлешен күпсенү булып ала. Кемдер, хәзер юньле табиб калмады, алар аптекалар белән бер мафия, алар юит кешеләрнең сәламәт булуыннан түгел, ә чирләвеннән игелек күрә , дип куык очыра. Икенчесенә шул гына кирәк, үлгәч тә алардан котылу юк , йөзгә җитеп кәкерәйсәң дә бүксәңне ярырга пычаклары кайраулы, дип ябыштыра. Вузга, кемдер булам, дип хыялланучылар түгел, ә акчасы бар булыр-булмаслар керә, шуңа шулай, дип чәпчүчеләр бар. Кайберәүсе, хәзер мәктәпләрдә белем бирү тукталды, чөнки вузда акчаң булмаса укый алмыйсың, зачет, имтиханнарның үз тарифы, май ягылган ипили итә торган урыннарга таныш белешлек аша гына урнашып була, дип тә шыңшый башлый... Түрә кәнәфие атасыннан тинтәк малаена кала хәзер, акыллы кешегә анда менүләр, юк, дип нәтиҗә чыгаручы табыла...Зарланам дигәнгә сәбәп җитәрлек бит ул. Юл буе менә шундый булмачаларның чәчелеп сибелүләрен тыңлауга мәхкүмсең. Әмма арада юк - юкта уртак дулкынга чапырыш фикердәге кешеләр да очраштыра. Бер баруымда түрә кәнәфиен мирас итү турында сүз кызып кына барганда шундый үзгә зат табылып, тәрәзәгә карап, байтак ара тешен агартмый барган җирдән, төксе генә, Алай гына түгел әле ул егетләр, ташлагыз бу гадәтегезне, -дип ычкындырды.. Һәм алты кешелек "оя"быз бер мәл сүзсез калды.. Алай да , мәктәпләрдә белем бирү бетте, дип остарып утырган юлдашыбыз, ысылдык тавыш белән, Нинди гадәтне? – дип кызыксына алды. Читтән гаеп табып, үзеңнең пешмәгәнлегеңне аклап утыруны! Ничек шулай әйтергә телегез әйләнә?– дип карышасы итте дәү күзлекле, пеләшен түбәтәй каплаган , җыйнак сакаллы юлдашыбыз.– Хәлләр бит җырдагыча хәзер :уңга карасаң да юк, сулга карасаң да юк! Үзеңнең булдыксызлыкны башкага аудару иң җайлысы... Кулыннан өч тиенлек эш килмәүче өчен әлбәттә бердәнбер вариант. Дөрес шул, - дип әңгәмәгә кушылып китте , гәҗиттән кроссворд чишеп барган юлдашыбыз, бөдрә чәчле дәү башын күтәрә төшеп һәм тиорән көрсенеп. -Менә мин бывшый тарих укытучысы. Пенсиягә чыкканчы Россиянең артка калуын монгол-татар изүенә сылтап еллар буе балаларның миен черетүче... Инде, татарны гаепләү модадан чыккан диләр, ихтимал башканы тапканнардыр? Хәтерләсәгез,илдә үзгәртеп кору матавыгы башлангач, үзләрен милләтпәрвәр, дип бүксә кагучылар пәйда булып, бер мәлне бар гаепне Иван Грозныйга сылтап кинәнделәр. Ил казнасын, янә килеп Сөембикә ханбикәне Мәскәүгә әсирлеккә озаткан милләтебезнең шул чордагы "югары катлам"ы вәкилләренең "тапкырлыгы" вә үзләренең булдыксызлыклары өчен ул гаепле булып чыкты. Ә бит шул чордагы "тапкырлыгыбыз" бер кая да китмәде...Башканы гаепле , үзен тәти күрсәтү корылышы маргиналларга хас.. Большевиклар заманы әтрәк-әләмнәре патшаны сүккән, алпавытларны, поплпрны, муллаларны теткән. Имеш, шулар булмаса коммунизмга чыгыла. Демократларның Ленинны, Сталинны аямавы шаһите булдык. Тора бара чират Горбачевка җитте.. Навальный тирәсендәгеләр бүгенге башлыкларны төрләндерә... Ә бит бар да бер иш, гаепле сыйфатында кем генә сайланса да бу токым үзләрен судан ак, сөттән пакь саный.....Ник хет берсе Маркс хөрмәт иткән монах Мартин Лютер сыман "мин гаепле" (Mio kulpa) , мин үзгәрмәсәм бер нәрсә дә үзгәрмәячәк, дисен?... Бер мәл сүзсез калдык. Тик озакка түгел. Әңгәмә җебенә пеләшен түбәтәй каплаган юлдашыбыз ябышасы итте. Шулаен шулайдыр да, -дип куйды ул тел шартлатып- Ә барыбер яхшы эш урыннарына лаеклылар түгел, ә арттан этү аша гына хәл итүе белән нишләргә? Мондый сайланыш илне дә, халыкны да юньлегә итмәс бит... Барыбызның да балаларны шәп урынга менгерәсе килә.Булдыра аламы ул аны юкмы, анысын уйлап тормыйбыз...Һәркем , үзе биләгән кишәрлек үзен патша санап, урынын баласына калдыру корылышында. Кая карама шул хәл. Без менә шундый затлар. Шул мәлне әле үз сүзен бер дә кыстырырга өлгермәгән юантык карсак гәүдәле бәрхет тавышлы юлдашыбыз , тамак кырып куйды һәм зур түрә булып киткән танышы аша улын "зур" кеше итәргә мәтәләнүе хакында ашык-пошык бер кыйсса сөйләп ташлады. Егет чакларында булачак дәү абзый белән ул бер төркемдә дәрәҗәле дус саналып йөргән, бергә кызлар артыннан чапканнар. Ул агай гармунда уйнарга һәм җырларга һәвәс булгач, мәҗлесләренең күрке саналган. Олыгая төшкәч тә аны дәү түрә булып киткән чордашлары онытмаган...Ул үзе дә төшеп калганнардан булмыйча, җыйнак кына бер оешмада җитәкче урынбасары дәрәҗәсенә күтәрелгән. Үзгәртеп кору заманында ул җитәкләгән оешма төкәнә язып, хезмәт хакы да шактый курачлангач , дусларыннан ярдәм сорамаган. Тегеләре, "сорамаган балага имезлек каптырмыйлар" дигән кагыйдәгә тугъры калуны хуш күргәннәр. Ел саен яшьлек дуслары белән җыелышкан бер мәҗлестә утырганда , инде эше бар, шәхси машина алып җибәргән, хезмәт хакын турыдан туры да, конвертка да салып түли торган оешмада тырышып эшләп йөргән малаена тагын да шәбрәк булсын,дип ул шул дәү түрә танышына "малайны кеше итик әле" дигән гозерен җиткерә. Тегесе, "хәл ит" дип, фамилиясе әллә " г" хәрефенә башлана торган ярдәмчесенә күрсәтмә бирә. Һәм егет , түрәләргә текә эш хаклары билгели торган федераль саналган яңгыравыклы исемле оешмада эшләп китә. Ай узгач, акча ведомостенә кул куйганда күзләре маңгайга менә, гаҗиз калып әтисенә телефоннан чылтырата – "Әти, син мине кая китереп тыктың, монда түләү әвәлге эшемә караганда өч тапкыр ким! Сине бит мыскыл иткәннәр, ә казасы минем сыртка төшкән. -ди. Әти кеше , мең бәла белән яшьлектә бер сукмакта йөргән әлеге дәү түрә белән элемтәгә чыга. Нәтиҗәдә моның хезмәт хакы печтек кенә арттырыла, әмма баштагысын куып тотарга ерак кала.. Бер ел уза, ике, өч... Ә йөк барыбер урынында. Улына, төрле дәрәҗәдәге түрәләрнең хатыннары урнашкан оешма һавасы ошамый, аннан тизрәк котыласы килә. Эзләнә торгач, Казаннан ерак түгел бистәдә урнашкан ниндидер Әлиф Банк филиалында адәм рәтле хезмәт хаклы эш   таба, сөйләшү , тикшеренүләрне уңышлы уза, эшкә чыгу көне билгеләнә. Бу, нужага төшергән "туклыклы" эш урыныннан азат итегез, дип гариза яза. Ә турыдан туры җитәкчесе имза салмый, сине югарырыдан урнаштырдылар, башыма бәлә аласым килми әле,ди. Малай , үз сүзеннән чигенмәячәген әйтеп, үзен эшкә урнаштырган фамилиясе "г" га башлана торган әфәнде белән элемтәгә керә. Анысы, турыдан туры җитәкчең белән сөйләштек, "эш хакыңны ике мең сумга арттырабыз диде", китмә, олы абзый игелеген санга сукмау була китүең, дип тукый. Бездә андый тәртип юк, дип тә өсти. Егет күнмәгәч, кайдан эш табуы белән кызыксына. Казаннан читтәрәк урнашкан филиалга керәчәген белгәч, үзәктәге төп офиска бар, сине шунда алырлар, дип ышандыра. Егет, моның сүзенә алданып барса, анда аны көтмәгәннәр буып чыга. Филиалга барып карый, анда да тискәре җавап, "син кичә килмәгәч, икенче кеше алдык инде", диләр. Егет "яхшылык эшләүче агайга шалтыратырга мәҗбүр. Ә тегесе, без куйган урыннан китсәң сиңа Татарстанда гомумән эш булмый, ди дә, элемтәне өзә. Егет, әтисенә әйтеп тормый гына, чөнки тагын бер "булышлык" итмәгәе дип шөлли, тиз арада элекке эшендә алган машинасын ярты хакына сатып, Татарстаннан читкә, Санкт Петербургка чыгып китә. Ярыйсы гына түләүле эшкә дә урнаша...Әмма фатир хаклары да бик югары икән анда...  Аннары пандемия башланып, китә илдә бәяләр үзгәрә һәм ул машинасын саткан хакка инде аның тәгәрмәчен дә алып булмавын аңлый... Кыскасы танышлык аша улын әлләкем итәргә азаплану, газизен җәяүгә калдыра... Ләкин әти кеше һаман өмет өзми, исәбе һаман улына "күтәрелергә" булышуда, әллә ниткән урау юллар аша аңа кайчандыр чордаш,табындаш булган дәү түрә белән август ае азагында янә элемтәгә чыгу насыйп була. Дәү түрә, "ярдәм булыр бераз сабыр ит", дип киңәш бирә. Русларда вәгъдәне өч ел көтәләр, дигән мәкаль бар. Өч ел уза, ә нәтиҗә юк . Баксаң ул даирәдәге алтын кагыйдә буенча, гозергә тискәре җавап бирмиләр, бары тик үтәмиләр генә икән... Хикәя тәмамлангач, кем авыр, кем җиңел сулап куйды. Ни дип әйтергә дә белгән юк. Алай да дәү күзлекле арык гәүдәле юлдашыбызның бу уңайдан үзенчәлекле фикере бар булып чыкты... -Тулы бәхеткә ирешү өчен текә Мерседеста җилдерүең аз, күршеңнең "Запорожец"ы баганага бәрелеп чәлпәрәмә килүе дә кирәк , -диде ул тел шартлатып.-Димәк ки ул танышыңа үзен тулаем бәхетле итеп хис итүе өчен текә урындыкка атлануы гына аз тоелган, аңа синең каршысында иелүең һәм төп башына утырып калуың да мөһим булган... Т Я 2022 ел