БӨРБАШ МӘЧЕТЕНӘ ЧИРЕК ГАСЫР

                   

          

                                                                 Кайчак еракларга китмәк булам,

                                                                 Алып ялгыз башым, бер башым;

                                                              ...Мөмкин түгел, мөмкин түгел,

                                                                 Синсез калу газиз Бөрбашым...

            Җәлил хәзрәт олы башын кече итеп  туган авылы Бөрбашта мәчет төзелүгә 25 ел тулу уңаеннан узачак бәйрәмгә чакырды... Тантана 2 декабрь шимбә көн ике катлы мәдәният йортында уза булып, фойеда килүчеләрне кайнап торган самавырлар, төрледән төрле чәй ашлары , тәм-томнардан сыгылган  өстәлләр каршылады.  Биредә хезмәт күрсәтүче мөселманча киенгән туташ вә ханымнар бик  тә җитезләр, һәркемне табынга дәшеп сыйлау хәстәрендә, табадан гына төшкән  кайнар коймакларын да  күз ачып йомган арада   китереп  куялар... Читтән килгәнме син, шул авылныкымы, кемнең кем булуын тикшерү, кеше аеру юк, бар да кардәш, үз һәм якын...

         Тамаша залында алдагы ике рәт килгән кунакларга  дип тамгаланган, ә калган барча урыннар авылдашлар өчен.  Беренче сүз мөфти хәзрәткә бирелеп, ул әлеге истәлекле җыенның  Мәүлид аенда, Мөхәммәт пәйгамбәр г.с. туган көнен зурлау  үрелешендә узуын искәртте, мондый  бәйрәм уздыру  зарурлыгына  дәлилләр китереп, һәммәбезне  дә сәламләде һәм тәбрикләде. 

        Русия мөселманнары дини мәҗлесе    мөфтие Әлбир Крганов чыгышы аеруча тәэсирле булды. Ул динне –гүзәл әхлак, дип тәгаенләп, дөреслекнең, хакыйкатьнең  барыбер өстенлек алуын дәлилләү өчен, Мөхәммәт пәйгамбәр г.с. нең үз эшчәнлеген дүрт метрга биш метр мәйданы булган балчык өйдә яшәп башлавын, ә шул чорда Византиядә, Римдә  биек таш колонналы сарайлардагы хакимнәр  үз инануларын таратуын искәртте, һәм   ислам тәгълиматының  җиңүчән табигатенә, һәрдаим үсештә  булуына  басым ясады... Аннары сүзне  Ханты Манси автономияле округы мөфтие, Татарстан мөфтиятенең беренче баш казые Габделхак   хәзрәт Саматовның  улы  Таһир хәзрәт алды. Ул  , әтисененең, үз вәгазьләрендә җырларга, шигырьләргә мөрәҗәгать  итәргә яратуына тукталды, һәм артык коры эчтәлекле,  ялыктыргыч дини мәҗлесләрнең татарларга хас булмавын  искәртте...  

         Җыеныбызда танылган журналист,  дини календарьлары белән  дә танылу алган Фәния Хуҗәхмәт, президент аппараты һәм район хакимияте вәкиллләре дә чыгыш ясап, һәркайсы Җәлил хәзрәтнең дини  эшчәнлегенә югары бәя биреп, киләчәктә дә зур уңышлар теләделәр, яңадан яңа казанышларга ирешүен  юрадылар... Дин юлында активлык күрсәтүче өлкән яшьтәге  авылдаш гүзәл затлар исеменнән чыгыш ясаучы   бер ханым, Җәлил хәзрәт белән аралашу безне унсигез яшьлек  чакларыбызга кайтара, дип  тә, әйтеп салды... Мондый ихлас белдерүне җор телле могътәбәр хәзрәтебез җавапсыз калдырмады әлбәттә,

-  Минем генә әбиләребез белән аралашканда бер дә унсигез яшьлек чагыма йөгереп кайтасым килгәне  булмады, - дип , залда утыручыларның күңелләрен күтәрде...

          Аннары, дини эшчәнлектә аерата тырышлык күрсәтүче авылдашларны бүләкләүгә чират җитте. Иң әвәле мәчетне сызымсыз проектсыз ифрат күркәм гәүдәләнештә төзүгә ирешкән алтын куллы  ир-ат сәхнәгә чакырылды.... Бөрбаш авылы мәдрәсәсен гөрләтүчеләрне бүләкләү чираты җиткәч, Җәлил хәзрәт кереш сыйфатында   мәзәк тә сөйләп алды. “Имеш, ниндидер бина җимерелгәч, кирпечне, комны һәм цементны кулга алып суд каршына бастырганнар . Шунда, цемент,

- Мине азат итегез, мин бу төзелештә гомумән катнашмадым,-дип күрсәтмә биргән. Шуның сыман, - дип дәвам итте хәзрәт, - боларның мәдрәсене ал да гөл эшләтүендә минем  катнашым юк, үзләре тырыша, ә миңа мактанып йөрергә генә кала...

             Сәхнәдә мөнәҗәтләр укуда мәктәпкәчә яшьтәгеләр һәм мәктәп яшендәгеләр сынашты... Балалар , чыгыш ясап чыгып барышлый, хәзрәтнең, “сезгә күчтәнәчләр булачак” дип пышылдавын , алгы рәттә утырганга күрә, ишетеп калдым. Минем артта утырган чапанлы  дүрт биш  кунак хәзрәтнең үзара русча чыш-пыш сөйләшеп утыруын исәпләмәгәндә, кичә  саф татар телендә барды. Ни хәл итәсең, хак булса, мөфти хәзрәтнең мәчетләрдә вәгазьләрнең татар телендә генә узуына фәтва биреп торуына карамастан,   “туган телемдә,  татарча, йөрәкләргә үткәзеп сөйли белмим”, диясе урында, “русча сөйләмәсәң, мәчеткә йөрүче калмый”, дип чыгымчылаучы хәсрәтләр ( хата минеке-Р.З.) дә   дәгъвәт итә  имеш  Казан каласында...

             Минем  бер төгем булган җирдә үзем булган кебек тоярсыз, дигән сүзе булган пәйгамбәребез. г.с.нең, өйлә намазыннан  чәч бөртеген күрү бәхетенә ирештек. Аны , Әлбир  хәзрәт Крганов матур сандыкта алып килгән.    Аннары, янә  аш-су мәҗлесенә дәштеләр. Янәшәмә туры килгән  яңа танышларым “Татарстан яшьләре”н  генә алдырабыз, әгәр бу очрашуны язып чыксаң  тик шунда җибәр, дип колагыма киртләделәр.  Бер, агай,  мәкаләләреңне калдырмый укыйм, “үлгәнче  күреп каламмы шул кешене, юкмы, дип йөри идем,  тәки  морадыма ирештем”, дип аркадан да каккалады...  Юк - юк та   язганыңны укыштыручылар очраштыруы күңелле хәл инде ул... Танылган язучы  Фоат Садриев та, моңарчы алдырмый идем “Татарстан яшьләре”н, синең язмаларны укыйм дип кенә язылдым, дип телефоннан шалтыратып әйтүе  күңелгә хуш килгән иде...          

           Китешли, Җәлил хәзрәтне ничек табып рәхмәт әйтергә икән дисәм, ул инде кунакларны озатырга дип әллә кайчан урамда тора... Чапаннарны  җилтерәтә торган  җилле  иде ул көн.  Вакыт-вакыт урамны тутырып тузан өермәләре дә купкалады.  Әмма  авылдагы бәйрәм  рухына  хилафлык килмәде, карашлар якты, күңелләр шат, күтәреңке булды....

          Җәлил хәзрәт, йомгаклау чыгышында үз чиратында кунакларга , зурлап килүләре өчен рәхмәтләрен әйтеп,  Балтачта өч мәчет гөрләп эшли, тиздән дүртенчесе файдалануга тапшырылачак , дип сөенче алды. Онытып торам икән, анда миңа да сүз бирделәр... Сәхнәгә күтәрелгәч, үзем яшәгән Шәмәрдән бистәсендә  ике мәчет эшли, Мәүлид бәйрәмнәре аш-су мәҗлесләре белән  бездә дә үрелеп уза , ә мин яшәгән йорттан нибары  биш өй аркылы өченче өр яңа мәчет сафка басып килә , эчке эшләре генә  калды, дип мактанасым килде. Соңгы тапкыр  Җәлил хәзрәт,Шәмәрдән бистәсендә халык белән очрашуга килгәч,  бер ханым  аңа, залны яңгыратып иңглиз телендә сәлам бирүен һәм ул да  аңа инглизчә җавап күндерүен, ә сәлам бирүченең аны  мәктәптә инглиз теленнән укыткан  бистәдәшем  Алсу ханым  Әпсәләмова  булуын, тагын әллә ниләр тезәсем килде.... Әмма, Бөрбаш авылына багышланган, Җәлил хәзрәт заказы белән минем тарафтан иҗат ителгән җырны җырларга чыгып басканнарын күргәч, күп  сөйләп залдагыларны ялкытырга яхшысынмадым, хәзрәт китереп тоттырган истәлекле бүләкне алып, аңа һәм бөрбашлыларга рәхмәт әйттем дә, урыныма ашыктым...   Җыр ошады, хәлбуки, минеке икәне искәртелмәсә, көен  танып җиткермичә, кем язды бу матур җырыгызны,  дип сорашкан булуым да  ихтимал иде...Т.Я. 7.12.2017 (тулы версия)

Әйтсәң – сүз, төртсәң – күз...

 Борынгы заманнардан бирле кешеләр үз-үзләрен аңларга тырыша, галимнәр, фикер ияләре, әдипләр бу теманы аркылыга-буйга «сөрә», хәлбуки, уртак ноктага киленми, фикерләр һәм нәтиҗәләр төрле һәм аларның ниндиләре генә юк. Кеше хакында интернетта да кайнар бәхәсләр бара һәм кайсыдыр форумда хәтта «җирдәге барлык дәүләтләр дә караклар һәм җинаятьчеләр тарафыннан, бөтен байлыкны үзләштерү ниятеннән чыгып төзелгән. Шул сәбәпле, кешелек һәм табигать деградация кичерә» дигән рухтагы язма да күзгә чалынды.
“Татарстан яшьләре”нең 5 октябрь санында Рашат Низаминың шул дулкында “Без кем? Кешеме...” исемле мәкаләсе басылып чыкты. Анда автор кешелек тарафыннан табигатькә салына торган зыяннардан керешеп, илләр арасындагы сугышлар, атом-төш коралы уйлап табу, аны куллану, акчага табыну, ил хөкүмәтләренең киләчәкне кайгыртмавы турында күңелендә җыелганнарын бәйнә-бәйнә бушата һәм “кибәнен” “кеше сүзен баш хәрефләр белән язарга яратабыз, минемчә, ул моңа лаек түгел” дигән хөкем карары белән очлый. “Быз” дип күплек санда әйтеп, ул социалистик реализм ысулына тугры калган каләмдәшләрен күздә тота ахрысы.

Кайбер язучыларыбыз авызыннан язганнарына мөкиббән китмәүләренә, бәян иткән “дөреслекләре”нә битараф калуларга гаҗизлектән – “татар уянмый”, ә әсәрләрен тәнкыйди күздән уздыруларга каршы – “миннән көнләшәләр” һәм “татар башын татар ашый” дигән универсаль җаваплар ишеткәләгән, мәкаләләреннән шул рухтагы игезәк сөземтәләрне укыштырган бар иде. Олпат саналучы бер язучыбызның кайчандыр бер газетада “мин милләтебезне аранда озак торгач басуга иреккә чыккан бозауларга охшатам” дип тә кукрайганы булды. Ә кайбер каләмдәшләр, бәласеннән баш-аяк дип шыкаеп, шүре җибәреп микән, конкрет рәсми шәхесләрнең милләткә зыян салучы гамәлләрен тәфсилләп тормый гына, барысы өчен дә тулаем халкыбызны гаепләп “кыюлык” күрсәтергә махсуслашты. Ни гаҗәп, Рашат әфәнде Низами да бу язмасында шул алгоритмда “кеше”не оялтырга алынган ахрысы.
Акны – ак, караны кара дип тәгаенләп, асыл хакыйкатькә хилафлык китермичә, татарның бөек композиторлары Салих Сәйдәшев һәм Фәрит Яруллиннарның катлаулы язмышын чагылдырган, хакимият сөеклесе булуга ирешкән иҗат кешеләренең аларга карата тискәре гамәлләрен документларга таянып раслап, аларның конкрет исем-фамилияләрен атап, тәфсилле бәян итүле китаплар язган һәм моның өчен хөкүмәт бүләкләренә түгел, ә төрле дәрәҗәдә ризасызлык белдерүләргә тарыган якташ язучы Рашат әфәнде тоткан юлыннан тайпылмаска тиеш иде кебек. Аның татарның өченче олпат композиторы, нәсел тамырлары Саба районы, Шыңар авылына тоташкан Рөстәм ага Яхин турында да китабы чыгуын мин генә көтмимдер дип уйлыйм...
“Кеше” сүзе зур хәрефләр белән языла дип тәкрарлау, аны камил, кимчелексез иҗтимагый корылышка ирешәчәк зат дип санау, кешелекнең хәзерге буыны коммунизда яшәр дигән белдерүләр “иң алдынгы тәгълимат”ны алга кәшәләүче коммунист җитәкчеләрнең һәм шуларның һәр җил чыгаруына “ярхәмикалла” дип торучы кызыл каләмзатларның җилпенүләренә барып тоташа. Бу җәһәттән шушындый күренеш күз алдына килә: чукча үзе утырган һәм йөк төялгән чанасына җиккән этләрне балык эленгән озын колга белән алга баруга рухландыра. Этләр алларында бөтерелгән, әмма куып җитеп булмый торган җимгә алданып, дилбегә тотучы теләгәнчә борыла-сырыла “алга” баралар. Ягъни, коммунизм турындагы әкият – чукча чанасына беркетелгән колгадагы алдавыч. Гавәмчә әйтсәк, халява. Аңа ихлас омтылганнар үз көенә җилдерсә, асыл хәлне аңышкан һушлыракларының сыртына кыен төшкәләү аларын да уртак ритм кысасына турылый һәм күнектерә...
“Син бөек”, “син каһарман” дип үсендерүләр, хаким даирәләрнең тар мәнфәгатьләре хакына кешеләрне утка-суга кертү – үз-үзләрен алар рәхәте өчен ахмакларча хезмәт иттерү, хәтта корбан иттерү өчен үтемле әмәл. “Чанада җилдерүчеләр” миллионнарны таякка эшләтүләрен, аларга сугыш һәм ачлык афәтләре татытуларын, ГУЛАГ газабы чиктерүләрен, физик җәзага тартуларын, җәза психиатриясе куллануларын, илдән сөрү, дәрья-дәрья кан һәм күз яшьләре агызулы барча җинаятьләрен “бөек максат хакына” дип аңлаталар һәм акланалар. Кешене “бөек” дип дәлилләүләр өчен әледән-әле ясалма, ялган геройлар уйлап чыгарыла. Соңгы вакытта интернет мөмкинлекләре ачылу аркасында, моңарчы батыр, мәрхәмәтле, гадел, талантлы, бөек дип тәгаенләнгән байтак шәхесләрнең адәм актыклары булуы фаш ителде. Иң кискен фаш итүләрдә журналист А.Невзоровның өлеше шактый. Ул хәтта атаклы полководецлар дип танытылган Суворов, Кутузовларны да аямады. Әмма Александр Глебович бөек, шәп саналучы байтак шәхесләрнең тәрҗемәи хәлләреннән китергән үтергеч фактларына таянып, кешелекне дә, кешене дә гаепләми, ә конкрет “нокта”ларга гына бәрә. Шушы дулкында үзебезнең татар матбугатында да кызыклы фактлар яктыртылгалый. Мәсәлән, Егоров белән Кантария тарафыннан “хосусыйлаштырылган” батырлык турында да ярыйсы гына үзенчәлекле язмалар басылгалап тора.
Ислам дине өйрәтүенчә, адәм баласы Аллаһның зәгыйфь колы, һәм ул хатадан хали түгел, димәк ки, камил җәмгыять төзергә сәләтсез. Ә идеаль җәмгыять бу дөньяда түгел, теге дөньяда гына булуы мөмкин. Һәм кешеләр ихтыяры белән дә түгел, тик Хак Тәгаләнең рәхмәте илә. Һәм анда, коммунистлар өйрәтмәсеннән үзгә буларак, һәркем кертелми, лаеклылар, изге гамәл кылучылар гына сират күпере кичеп уза ала. Лаек түгелләр кылган гөнаһларына карата тәмугның төрле катларында урынлаша, иң төпкә – җиденче катта мөнәфыйклар өчен урын каралган. Мөнәфыйклар дип икейөзлеләр, әманәтләренә хыянәт кылучылар тамгалана. Әйтик, коммунизм турында илдәшләренең генә түгел, Җир шарының байтак халыкларының башын бутаган коммунист җитәкчеләребезнең СССРны таратулары, гомумхалык байлыгын үзләштереп үзләре каргаган капиталистлар дөньясы кочагына атылулары мөнәфыйклыкның моңарчы күрелмәгән асыл үрнәге булып аңлашылды.
Әлбәттә, бөтен җаваплылыкны үз җилкәңнән төшерү, яраткан халкыңны судан ак, сөттән пакь күрсәтү хакына, гаепне башкаларга сылтарга корылыш адым саен очрый. Кемнәрдер дөньядагы бөтен юньсезлекне инглизләргә, немецләргә, яһүдләргә, татар изүенә яки русларга сылый. Гитлерны, Сталинны, Ленинны һ.б. җитәкчеләрне элеп алып селкеп салулар дәвам итә. Матбугатта АКШны яки Русияне фаш итүләр, “ваһһабитлар”ны, “ислам экстремистлары”н каргаулар тынып тормый. А.Невзоров мондый матавыкны, ОМОН хезмәткәрләре резина күсәкләрен болгаган сыман, информация сугышы солдатларының телләрен болгавы дип бәяли.
Кешелеккә бәя кую яки үпкә белдерү әдипләрдә очраштыра торган шәй. Дин тәгълиматлары кешеләрне гаепләүне тыя, ислам динендә бу – изге хәдисләрдә, христианнарда исә “не судите, да не судимы будете” дигән вәсыять-кагыйдәдә чагылыш таба. Медицина да хупламый андый күңел талпынышларын: кемне дә булса гаеплисең икән, димәк, күңелең аны юк итү корылышына күчә дип саный психиатрия табиблары. Тулаем кешеләрне гаепләргә, хөкем итәргә алыну, диндарлар фикеренчә, бәндәләрне үзенең коллары, ягъни милке сыйфатында бар иткән Хак Тәгалә вәкаләтләренә кизәнүгә кайтып кала. Ахырзаманнын котылгысызлыгы кисәтелгән изге китапларда Хак Тәгалә тарафыннан кешелекне инде бер тапкыр гаепләп, су астында калдыруы искә алына. Бик аз кешеләр һәм пар-пар җәнлекләр Нух пәйгамбәр төзегән корабта шул афәттән исән кала.
Әлбәттә, кешеләр кырыкмаса кырык төрле. Бар сәламәтләре, чирлеләре, батырлары, куркаклары, акыллысы, ахмагы, ак якалы хезмәттәгеләре, хәләл көче белән көн күрүчеләре, бар закон кысасыннан тайпылмаучылары һәм тайпылырга дучар яки шуңа һәвәсләре, диндарлары яки атеистлары... Кешене уртак ваклаучыга китереп хөкем итү коллектив җаваплылык тәртибе урнаштыруга корылышлы тоталитар режимга хас.
Дөрес аңлашылсын, Рашат Низами мәкаләсенә карата шәрехләмәләрем шәхси фикерләремнән чыгып язылды. Авторны гаепләргә дә, яки ахыргы дөреслеккә дәгъва кылырга да ниятем юк. Барлык татар язучылары да бер калыптан сугылган, бер чыбыктан сөрелгән дигән ялгыш фикер борынламасын тагы дип кенә чапалануым...

                 КҮЛМӘГЕҢНЕ  КЫЧЫТКАННАН  ТУКЫТ ....

                                                                                      .... Ачсам, әдәбият дәреслеген,

                                                                                           Әлләкемнәр  булган классик ;

                                                                                            Алгы рәтне  депутаклар  били,

                                                                                         Бүген безнең кулда блач, дип....

      

  

         Әдәбиятның  тетрәндерү аша күңелләрне чистарту хәсияте турында диңгезче һәм  язучы Миргазиан ага  Юнысның тәсфилле мәкаләсе бар.  Суфи шагыйрьләрнең  тирән фикер салынган робагыйлары   акылны чарлый һәм күз карашларына яктылык өсти, дип язганнары да күзгә чалынды кебек. Тукай, Такташ, Гамил Афзал һәм Зөлфәтләр иҗаты белән танышканда  да дөнья яктыра төшә. Моң белән нурдан тукылган  чәчмә әсәрләр  исемлегенә Роберт Миңнуллинның җыр канатларына күтәрелгән  “Соңдыр , шул соңдыр...”,   “Әбиләр чуагы”,  “Яратыгыз!”,” Әнкәй безне Сөннән алып кайткан...” исемле тезмә әсәрләрен дә кертми булмый... Зиннур Насыйбуллинның “Сафлык бит ул намус өчен кирәк, тормыш өчен кирәк, җыр өчен...”, дигән юллары да, мөгаен, байтак күңелләргә уелгандыр... Бар атылган йолдыздай шигырьләр, бар дәрья суы сыман тирәннәре, алкыннары, бар математик формулага яки һинд мантраларына  тартканнары... Янә килеп, беренче карашка тупасрак һәм мокыт кына тоелган, мәгънәсе ташка үлчим сыман,  чәйнәмәгә тартым, кат кат кабатларга этәрешле, шуңа да карамастан  ялыктырмау сыйфатына ия  дүртъюллыклар да очраштыра.... Исән авторларның   үпкәләве , ә мәрхүмнәренең рухлары рәнҗергә мөмкин, дип, исәпләп, конкрет шагыйрьләрдән  мисаллар китереп тормыйм, чамалап табуны теләге бар укучыларның үз ихтыярларына калдырам. Әмма, әйтергә теләгәнне аңлату өчен бөтенләй мисалларсыз да ярамастыр. Биредә сүз сару кайнаткыч чәчмә эшләнмәләр, тозсыз җыр текстлары  турында бармый, алары хакында фикер белдерүләргә кытлык юк, “Т.Я” газетасы бу теманы  күптән  иңендә тота, җөмһүрият җитәкчелегенә Мәскәүдәге милләттәшләр дә катгый фикерләрен  җиткерде,  Җәлил хәзрәт ел да уздыра торган  мөселман балалар сабантуенда, быел, алып баручы ханым да “Болгар” радиосында  тәртип урнаштырганнары өчен  “Тәртип” радиосына  рәхмәтен җиткерүе тикмәгә генә алкышланмагандыр... Артларына су керә башлавын чамалаган вазифалы вә вәкаләтле эшем ияләре, чирек гасыр буе чүп тибеп йөргәннәрен таныйсы урында, печтеки  генә хезмәт хакына ялланган радиожурналистларны һәм алып баручыларны  гаепле калдыру ниятеннән, теге сүзне болай әйттеләр, без яшь чакта фәлән диктор агай вә апалар болай әйтә иде, дип  эфирга һәм матбугатта чыгып  “сайрый башладылар”... Ирексездән, Сабада яшәгән, колхоз идарәсенә кирәк кешене чакырып китерү  йомышындагы сакаурак Шәмгун агайның, колхоз рәисе,”бик әкрен кыймылдый башладың әле син”, дигән шелтәсенә , “Бидүең ничек йөдүем шулай”, дип җавап бирүе турындагы, язучы Тәлгат Нәҗми теркәп калдырган  гыйбрәтле диалог искә төште... 

         Үзем дә каләм тибрәткәләвем сәбәпле,  каләмдәшләр белән аралашмый торылмый торылмый. Мөслимдә, район редакциясенә бер керүемдә ахирәт дус Мөдәмил Әхмәтовның ,  почта аша килгән шигырьләргә күмелеп, моңаеп  утырган  чагына юлыктым.  Ул, юрамалай җитди кыяфәт чыгарып, кулларын болгаштырып арадан берсен сайлап алып,миңа укыды. Өлкән яшьтәге үзешчән автор, әлеге вәзенле әсәрендә фидакарь тырышлыгы нәтиҗәсендә төрле-төрле һөнәрләр үзләштереп  кайсында нинди уңышларга ирешүен  саный саный да,  кайбер уңышсызлыкларына күчә, һәм  азагын “язмышым, дим , кайгырмыйм”, дип, алары өчен дә  хафаланмавын белдереп, оптимистик рухта төгәлли. Һәм әңгәмәдәшем, шул озын шигырьдә әйтелгәннәрне образлы телгә турылап,  мәгънәсен дүрт юлга  сыйдырып, түбәндәге зәһәр пародиясен  ябыштырды:

                                             Тавык кудым- әтәч булдым,-

                                             Бия кудым-айгыр мин;

                                              Ак аюны тоталмадым,

                                              Язмышым, дим, кайгырмыйм....

          Миңа калса, ул, һәвәскәр автор иҗаты җимешеннән түгел, ә үзенең, Зөлфәт, Мөдәррис, Нияз Акмал, Эдуард Мостафин кебек  асыл иҗатчылар ихтирам иткән шагыйрь  була торып, башкалар  тәпәләгән  чүп-чарда казынып утыруыннан  көлеп һәм үртәлеп тудырды әлеге юлларны.  Чөнки, бер мәҗлесебездә күңеле нечкәреп китеп, һәркемнең үз ахмаклыгы үзенә җитә, ә мин көн саен башкаларныкыннан да өлеш чумырам, -дип сукранганы  булды. Ул башка эшләргә күчтеп азапланды, берсендә дә югалып калмады, ләкин,  кабат элекке оясына әйләнеп кайтты.  Күрәсең, типография буявы исе сагындырган, җанымы, җенеме шунда  алгысыткан... Һәм әлеге эшеннән лаеклы ялга озатылгач, озак яши алмады....Китте...Озатырга халык күп җыелган иде...

          Мин, редакциядә хезмәт куючыларның хезмәтен, халык хуҗалыгына  караган эшчәнлек белән чагыштыргысыз ансатка чыгара идем.  Бер мәлне шул өлкәдә казганган   якын танышларым, дусларым берәм-берәм бакыйлыкка күчә башлады ... Георгий Климов әсәрләре белән танышкач кына хаталануымны аңладым. Ул, христиан дин әһелләренә кешеләрнең,  кылган гөнаһларын сөйләп тәүбә итәргә (исповедь) килүләрен, алар күңеленә гелән негатив мәгълүмат бушатуларын, тегеләренең шул  бушатылганнан йогылганны, телиләрме-юкмы күңелләре белән җыеп баруларын яза һәм шул сәбәпле аларга өйләнергә, нәсел калдырырга ярамау (целлибат)  серен аңлата. Даими тискәре информация, негатив диңгезендә чайпалучыдан туган балаларга психопатлык яный , дип тасдыйкълый ул. Һәм Этель Войнич язган “Кигәвен” романында кардиналдан туган малайның революционер булып китүен шуның белән аңлата.  (Климов фикеренчә барча революционерлар да психопатлар, шуңа да алар, үзләренең гамәлләре  аркасында миллионнарның гомерләре өзелүенә, тәмуг газаплары кичерүенә төкереп тә бирми). Күрәсең редакцияләргә агылган мәгълүмат,  чәчмә вә тезмә әсәрләр дә эч серләре белән бүлешү (исповедь) төрдәше һәм бу редакция хадимнәренең  сәламәтленә кәкре суга һәм гомерләрен дә кыскарта ахрысы . Мисалларын  эзләп ерак йөрисе  түгел... Бигрәк тә нечкә хисле, үз хезмәтләренә чын йөрәктән бирелгәннәргә тиз “кырау  төшә”.... Дөрес редакцияләрдә  дә  үтә озын гомерле, какшамас сәламәтлеккә ия хәдимнәр  очраштыра... Яһүд шагыйре Шалом Алейхумның “Бүкән булгач, нишләтәсең инде...”, дигән юллары , аларның һәммәсенә дә кагылмый, әлбәттә, хикмәт геннарда булуы  да мөмкин...      

           Күңелгә дәрт-дәрман кундыру корылышындагы әсәрләр аз түгел...Тетрәндереп, күңелне сафландыра торганнары да шактый... Әмма , авыр чакларда аларны    укып, мәгънәсенә төшенеп  торырга  ни вакыт, ни кәеф, ни теләк   җитенкерәми, ә менә  алда телгә алынган дүртъюллык ишләре ярап тора һәм шундыйны укыгач  ничектер, күңелне тынычлык сара, ирен читләренә елмаю оялый, җилкәдән тау төшкәндәй итә, җанга рәхәт  булып китә... Мактану , булып аңлашылмасын,  шактый авыр, четрекле хәлләргә таргалаган, эшеннән азат ителгәч, судлашып, кире үз урынына кайта алган чая һәм  тәвәккәл бер ханымның, мине очратып, иң кыен дәверемдә, тагын кемнәр каян китереп орыр инде , дип, ут йоткан  чакларымда, гел синең ,

                                  Күлмәгеңне кычытканнан тукыт,

                                 

                                   Сырышмасын дисәң “тугърылар”,   

                                

                                    Керпе тиресеннән бүрек тектер,

                                  

                                    Салдырмасын дисәң, угърылар; ”....    , -дигән

дүртъюллыгыңны өзми-куймый    кабатлап йөрдем,   шул терәк булды, үләм-бетәм дигән  мәлләремдә, дигән иде. Аның хакында матбугатта кемнәрнедер төп башына утыртуы хакында, да яздылар. Үтенечен хаклап чит илдә укучы улына тапшырган  йөз доллар сәмәнемне  “гафу итүен” чутламаганда, әлеге танышлыктан һич ни оттырмадым...

            Язганнарыңның бер кемгә дә кызык тоелмавы, зарур булмавы да мөмкин ич. Хет бер кеше күңеленә иҗат җимешең хуш килгән икән, миңа калса бу  инде казаныш... “Һәр сырлаганымны миллионнар укырга, тыңларга һәм сокланырга тиеш” , - дип, милләткә, кешелеккә  таләп куеп йөрүче  коры куыклар бу фикер белән,  килешмәс, әлбәттә... Һәм гаҗәп тә түгел, чөнки һәркемгә, ә андыйларга бигрәк тә  биеккә, югарыракка омтылыш хас. Талантлы шагыйрә Саҗидә ханым Сөләйманова да  “кеше барыбер кошлар нәселеннән...”, дигән нәтиҗәгә  буш урында гына килмәгәндер....Әмма, кошлар да төрле бит, бар оча торганнары, бар, чапаланып, җирдән әллә ни ерак аерыла алмый  торганнары һәм  бар йөгерү белән генә алдыручылары.  Алай да очарга көчәнүләрнең гаебе юк...Язмамны шушы урында алда телгә алган ысулда калыпланган ошбу  юллар  белән төгәлләргә рөхсәт итегез :

                              

                                

                                  Ракетадай кузгалуның

                               

                                 Шарты –шартлап бушану;

                                  

                                  Кайчак хурлыкка  калдыра 

                                   

                                  Очарыңа   ышану...               

КТО ПЛЮЕТ ПИСАТЕЛЮ, В ЛИЦО ?

     “Писателям  плюнули в лицо!”...   выпалила  в сердцах писательница   и общественный деятель Фаузия ханум Байрамова , в своем интервью еще   в  мае месяца 2012 года для радио “ Свобода” (Азатлык) . То заявление до сих пор висит на  сайте интернета. В  2017 году от 27 апреля  опять -таки на сайте радио “Азатлык” увидела свет ее статья под названием “Награждение Тукаевской премией стала оскорблением для нации”  https://www.azatliq.org/a/28453722.html... (войти через Gogle ).  По ее мнению, достойные  кандидаты  на награду  остались за бортом,  по вине деятелей Казанского Кремля и министерство внутренних дел РТ, которую она   почему то  окрестила “министерством палицайтов” , видимо не считая нужным скрывать свою неприязнь  ведомству, возможно имея на то какие то личные причины.  После подобных заявлений  невольно приходит на ум  строки из  стихотворения  талантливого, покойного поэта  Мударриса Аглямова, пусть земля ему будет пухом,  где повторяется рефреном вопрос, раз за разом, “ так ли  на самом деле?”, и где он в конце концов замечает, о том что, нынче двуличных  заменили бизликие....

             Как же так случилось, что правящая верхушка  посмела игнорировать  мнение штурмующих вершины Парнаса, которых  , совсем недавно  любили, уважали, считали совестью нации, принимали воинами света,  защитниками обездоленных,  готовых  войти ради правдивого слова в огонь и в воду? Где  и когда  и в чем продешевели “инженеры человеческих душ”?  Может быть  правление  СП  РТ , состоящий из двух десятка  лиц, в основном  из числа депутатов, бессменных редакторов  и редакционных работников, членов редколлегий  литературных изданий, своего рода  бессменное “политбюро” общественной организации,  стала  злоупотреблять правом выдвижения  кандидатов на награждение Тукаевской премией,титулами, званиями, другими бонусами  в пользу  узкого круга,   действуя согласно  резюме басни Крылова  о предпочтениях  кукушки и петуха?.... Может взаимовыгодные отношения  членов правления перешла    границы? И  это стала  поводом пренебрежения   “мнением” оных ? Ведь потерять  лицо легче  легкого, а вновь обрести утраченное  доверие  неимоверно трудно.

                Было время , в  татарскую литературу потоком шли люди многих профессий с богатыми биографиями и писали они на родном  языке. Ведь литература должно походить на море, где кипить многообразная жизнь. А если источник только раз –два и обчелся и с гулькин нос, то получается пруд, или запруда, для пиявок, на радость  Дуремарам, которые и извлекают выгоду из такого застойного состояния . Давным давно была опубликована повесть Хасана Сарьяна "Постскриптум"( буквально: “Точка с запятой”), где он  предупреждал  о возможном засилии в национальной литературной жизни специалистов по правописанию, запрограммированных на правку творчество самого Тукая. Кто мог подумать, что ученики его карикатурного  героя  Чемета в конце концов  возьмут верх и оседлают национальную литературу за счет административного ресурса правящих партий, будь это КПСС или ЕР..              

                Заслуженный деятель искусств РФ И РТ , лауреат Тукаевской  премии Диас Валеев, в своем “романе-документе” “Чужой или очередь на Голгофу” ( имеется в интернете) описывает , называя конкретные  имена и фамилии известных, именитых наших писателей, а также бюрократов курировавших литературу и искусство РТ, как устраивали они препоны талантливым  произведениям , как  мурыжили они талантливых авторов, какие  использовали грязные приемы, с прицелом доведения  их до психического срыва .  Позже, в том самом  ключе читатели нашей республики стали  невольными свидетелями как обошлись главным редактором журнала “Мирас”, академиком Миннахметом Сахаповым, автором монографии, изданный отдельной книгой, научным редактором которой выступал многоуважаемый академик Мансур Хасанов, где  изложено, о том что некоторые произведения титулованных писателей, увешанных все до единого почестями, мандатами, наградами регионального уровня, в том числе  Тукаевской премией, оценены как  посредственные... М.Ж. Сахапова, волей “политбюро” СП РТ исключили из состава писательской организации, обругали в печати, были задействованы правоохранительные органы, с  привлечением  карательной медицины. В коллективном затаптывании  по принципу “все на одного” отличились снова “товарищи по перу”, закаленные в боях против талантливого  драматурга Диаса Валеева, с которым они, увы, не справились... Известный татарский литератор, экспредседатель СП РТ Ринат Мухаммадиев в своем интервью русскоязычной газете  выразил  недоумение   и несогласие  решением правления СП РТ  об изгнании из своих рядов  Сахапова М.Ж.,  а  писатель –сатирик Фанзаман ага Баттал в своей статье “Истина дороже” опубликованной  в журнале “Мирас”, не оставил камня на камне  от надуманных обвинений  узкого круга писателей, которые восполошились против  своего собрата по перу под прикрытием защиты чести и достоинства героя-поэта М.Джалиля,  посмевшего написать правду о степени их творческой состоятельности. И ваш покорный слуга успел опубликовать в том самом журнале “Мирас”  статью на такой же волне под названием  “ Кто  обязан покаяться?”.  После которой этот самый академический журнал на татарском языке, детище перестройки, почил в бозе, то бишь прекратил свое существование. Жертвоприношение случилось не по приказу  абстрактной Москвы, и не по указке КГБ - ФСБ, куда  склонны  кивать, списывать  свои косяки  некоторые  именитые  наши творческие деятели, а по их прихоти, то есть узкого круга писателей облеченных  почестями регионального уровня, которые заимели право издавать книжища , тома за гос.счет и устраивать их на полки библиотек, игнорируя спрос, минуя книжных магазинов  и ученых филологов,  подверждающих взахлеб  их творческую состоятельность время от времени через журнал “Казан утлары”, за что получая гонорары. Грешен, и у меня однажды приняли  из ранее опубликованных  творении в разных газетах и журналах, прошедших через сито разных редакторов , и чем черт не шутит, может и издадут и  книгу за государственный счет  когда нибудь... Если такое  случиться, это будет чудом, ибо  такая благодать  наверное  светит  не для каждого члена СП  РТ.

             А в  упомянутом ранее  “романе-документе”   Диаса Валеева  излагается , как против него ополчились и выступили  группа писателей,  выдающих  себя за сливки татарской нации , используя в качестве тарана секретаря обкома КПСС Раиса Киямовича Беляева...  В романе также открытом текстом сообщается, о том что снятие с должности секретаря обкома КПСС  Р.К. Беляева  берет начало с доноса писателя, с мандатом слуги народа.... После выхода на пенсию  первый секретарь обкома КПСС Гумер Исмагилович Усманов, видимо чувствуя некоторую вину за собой, за то что не остановил ту свару,  вовлекшую  и руководство республики, после выхода на пенсию помог Диасу Насыховичу найти спонсоров,  издать его книги.

              Несмотря на то, что в городах СССР, в том числе в Москве в семидесяти пяти театрах аншлагом шли его драматические произведения Диаса Насыховича, по  утверждению в том “романе-документ”е в Казани ему устаивали подлянки. Особенно крепко  досталось  драматическому произведению “День Икс” о герое поэте Муса Джалиле : были устроены многочисленные проверки произведения, в том числе  с привлечением деятелей искусства и писателей Татарстана. Только Гариф Ахунов и Амирхан Еники посмели высказаться против проводимой руководством СП РТ линии. (В “романе - документе” каждое высказывание участников экзекуции автора произведения зафиксировано, считает сам автор.) Однако, под давлением публикаций в столичной печати  страны  произведение  Диаса Валеева все же выходит на сцену театра им. Качалова  и на премьере в качестве зрителей  зал заполняют  учениками школ для умственно отсталых детей...Такой сюрприз устраивают автору  “поклонники” его таланта “руками”  директора театра.   Создается впечатление, что право писать о герое -поэте М.Джалиле  делегируется  правлением СП РТ вкупе с кураторами от  искусства РТ, а тех кто смеет что - либо написать про него самовольно, ждет незавидная участь....                            

            Я все это пишу не для того,чтобы навести тень на плетень, в отличии от преследователей Диаса Валеева и их преспешников, которые ругают народ татарский за то что “перестал читать книги”, “не пробуждается” так как не клюет на их бред сивой кобылы, а  справедливую критику в собственный адрес обьясняют природным свойством зависти  татар  в целом к успешным, отнеся себя к таковым.  Из далекой истории известно, как на знаменитого архитектора Ахмета Синана его коллеги   настрочили коллективный донос  турецкому султану Сулейману Великолепному. В интернете есть запись как третировали родные казахские мэтры от искусства с мясистыми лицами , как учили они “правильно” петь  Димаша Кудайбергена,  в миру которого нынче признали певцом другой галактики....  В беседе со своим другом режиссером, по национальности евреем, Диас Валеев через конкретные примеры  приходит  к мнению, что такие заскоки свойственны всем народам, даже евреям, которые отличаются доброжелательностью  друг к другу....

           Как видно, заявление, о том что плюнули в лицо писателям , ждет уточнения : нужно определить субьект  такого противоправного деяния, и вывести за ушко да на солнышко... Ведь от награждения Тукаевской премией самых достойных наших писателей Адлера Тимергалина, который единолично тянул жанр фантастики и научной фантастики в татарской литературе, бывшего военного летчика Лукмана Закирова, чья повесть “Мустафа” в 1997 году была признана по России книгой года, Фанзамана Баттала  подлинного писателя-сатирика “спасали” год за годом не руководство республики , и не  МВД  РТ, а пресловутое “политбюро” СП  РТ....

             История повторяется. Недавно любители литературы в республике снова стали свидетелями беснования “именитых”  , и их подручных филологов против  талантливой писательницы Гузель Яхиной, написавшую роман “Зулейха открывает глаза”, удостоенный главными премиями России...  Несмотря на то, что ее   с почестями приняли мэр города Казани и президент республики, а может именно по этой причине они позабыв все нормы приличия, продемострировали свои истинные лица.   И пока эти “именитые” из  числа “творческой интеллегенции” , как они себя позиционируют, тщетно пытались подвергать абструкции то великолепное произведение,  в Башкирии  уже подготовлен сценарий, декорации , и театр им.М.Гафури новый сезон откроет спектаклем “Зулейха открывает глаза”...  Респект творческой интеллегенции Башкирии, живущей на одной волне с  современностью, ибо этот  роман  завоевывает  сердца  читателей  многих стран и народов, его уже успели перевести на язык фарси, французский, итальянский... Роман переведут  на  24 языка мира, в силу спроса на талантливое произведение.

        Тем временем  у нас  в литературном журнале , который  существует  за счет бюджета республики  “свои” авторы публикуют  роман за романом, иногда эпопею из трех частей  по пятисот страниц, а чужим , могут позволить рассказ из пяти страниц раз в пять или десять лет... По мне  подобная  “ справедивость”  и  является  плевком в душу писателей... А ведь, если верить слухам, разным авторам  и гонорары выплачиваются по разным прейскурантам...

           И почему то одни и те же лица  дают оценку на произведения , в том числе  на проводимых литературных конкурсах литературным журналом “Казан утлары” и побеждают одни и те же лица раз за разом. На последних   двух 1-2 места по очереди поделили Зульфат Хаким и Батулла.  В прошлом  конкурсе  сатирическая повесть Зульфата Хакима заняла 1 место, где парня, который  проявлял патриотическое рвение служить в армии принимают за сумашедшего, и устраивают бесконечные препоны. После того, как  российский солдат Пермяков, который  так же пошел в армию с большим желанием, показывал отличные результаты во время службы,  самовольно оставив  военную часть, расположенный  за границей,  в Гюмри, расстрелял армянскую семью из 7 человек, о чем писали  российские газеты, сатира  победителя конкурса,  по крайней мере  для тех,  кто ходил и ходит под погонами, не  очень то кажется наверное и сатирой... А в чем  секрет побед Батуллы, который отличился критикой романа Гузель Яхиной на двух языках в изданиях “Татмедиа”,  на конкурсах мне вообще непонятен, видимо что то не догоняю, так как не имею специального  образования в области литературы.        

              В статье Зиннура Закирова «Чак Гузель Яхина», опубликованной в газете «ЗП» от 24.12.2016 г.  выражается недоумение возвышению автора до Тукаевской премии, написавшую ересь (тузга язмаган): как примадонна французского балета занимается любовью с председателем колхоза на УАЗ ике в Аксубаевском лесу и там же, оказывается, бомжует бывший возлюбленный великой французской княгини, и они любят друг друга…Этот лауреат   одерживает  победу за победой и  на литературных конкурсах…Не хочется думать, что такое происходит  из-за того что она написала книгу про отца первого президента татарстана Шаймиева М.Ш….

        В романе Батуллы «Сююмбике», который  удостоен Тукаевской премией будущая царица  в молодости изображается мужланкой, чуть ли не гермофродиткой. Она скачет на коне, ругается напропалую, а однажды одна дама, приняв ее за парня, лезет к ней в объятия. А каков знаменитый хан Сафагерей муж Сююмбике, грозный воин, победитель многих сражений в представлении Батуллы. Вот отрывок из романа : “ Сафа уже вздурел. Он обнял обе ноги. И почувствовал запах выхухоли. Сафа свою горячую голову просунул между коленок (рабыни)...” Речь идет о хане крымчанине, с юных лет имевший гарем... А потом, в брачную ночь с Сююмбике он снова чувствует запах выхухоли..

           О вкусах не спорят. По мне царица Сююмбике Батуллы, в подметки не годиться Зулейхе Гузель Яхиной.  Получив Тукаевскую, наши великовозрастные лауреаты из «обоймы» не брезгуют и премиями помельче. Лишь бы не доставались новым, чужим, молодым. Вот они и доводят нашу литературы до инкыйраза( ухода в небытье) и плюют в лицо настоящим писателям. А вину решили списать на Гузель Яхиной. Это же классика детектива: сначала идет внедрение “крота”, потом его реализация (путем нанесения урона), а потом его выводят, свалив вину на другого. 

         Не надо искать плюющих в лицо   со стороны. Кому кому, но именитым, известным  проливать крокодиловые слезы не пристало.  В газете “Татарстан яшьляре” от  3 августа 2013 года в статье “Бомба которую взорвал Файзуллин” известный журналист Рафик Юныс с гордостью и похвалой описывает, как наши  именитые поэты, до того как попасть в “обойму” , в  юности сожгли около 30 книг  писателей старшего поколения  на мусорке . И до сих пор они не покаялись за содеянное. Выходит, что плевать в лицо – это удел писателей в “обойме” и  их  смены, жаждущих  попасть в  государственное кормление, во чтобы то ни стало.

              И если  государственные мужья РТ решили  остановить  издевательство над памятью великого поэта и  отстранить  то «политбюро», дискредитировавшую  себя в последние годы  от выдвижения  номинантов  на награждение хотя бы  государственной  премией, носящей имя великого Тукая , учрежденная  во время руководства республикой русским человеком Игнатьевым С.Д.  для поднятия национальной литературы, то честь им и хвала!…А то ведь могут подумать, что она   переформатировано в  сексуальную литературную премию….